Η προστασία της “απροστάτευτης” πρώτης κατοικίας - Τι συμβαίνει σήμερα και τι θα συμβεί από τον Μάιο

Ένα από τα πλέον επίκαιρα ζητήματα που απασχολούν τους πολίτες είναι το τι μέλλει γενέσθαι με την προστασία της κύριας κατοικίας, καθώς προσφάτως ανακοινώθηκε ότι η προστασία της κύριας κατοικίας παύει να ισχύει στις 30 Απριλίου.

Στην πραγματικότητα η προστασία της πρώτης κατοικίας έχει παύσει εδώ και καιρό, με τη λήξη του Νόμου Κατσέλη (3869/2010 αρχικώς και με τις μετέπειτα τροποποιήσεις βλ. Ν.4336/2015 και Ν. 4346/2015). Ο γνωστός λοιπόν νόμος Κατσέλη , που έπαυσε να ισχύει ένα περίπου έτος πριν , προέβλεπε στο άρθρο 9 τη διαδικασία ρευστοποίησης μεν της περιουσίας του αιτούντος οφειλέτη, συνάμα όμως προέβλεπε τις προϋποθέσεις για την προστασία της κύριας κατοικίας του, εφόσον βέβαια πληρούνταν κάποια κριτήρια που θέτονταν στο οικείο άρθρο του νόμου. Η ύπαρξη των κριτηρίων ανά περίπτωση κρίνονταν (και συνεχίζουν να κρίνονται – για τις εκκρεμούσες αιτήσεις) από τα κατά τόπον αρμόδια Ειρηνοδικεία. Το άρθρο 9 του προϊσχύσαντος νόμου Κατσέλη , έδινε την δυνατότητα σε μία ευρεία κατηγορία «κόκκινων» δανειοληπτών να ρυθμίσουν και να διαφυλάξουν ταυτοχρόνως την κύρια κατοικία τους.

Με τη λήξη ισχύος του Νόμου Κατσέλη, δημιουργήθηκε ένα άλλο νομοθέτημα το υπ’ αριθμ. 4605/2019 περί προγράμματος επιδότησης αποπληρωμής στεγαστικών και επιχειρηματικών δανείων με υποθήκη ή προσημείωση υποθήκης στην κύρια κατοικία. Ο νόμος αυτός, που ξεκίνησε να ισχύει στην πράξη τον Ιούλιο του 2019, παρέχει τη δυνατότητα προστασίας της κύριας κατοικίας σε εξαιρετικά περιορισμένη κατηγορία οφειλετών, με εξαιρετικά χαμηλά εισοδηματικά κριτήρια. Στην ουσία δηλαδή δεν υπάρχει για όλους προστασία της κύριας κατοικίας, αλλά μόνο σε συγκεκριμένη κατηγορία , εφόσον πληρούν τα εξαιρετικά περιορισμένα κριτήρια που τίθενται στις οικείες διατάξεις του ως άνω νόμου. Κατά συνέπεια,  το ορθό δεν είναι να λέγεται «τέλος της προστασίας της κύριας κατοικίας από 30 Απριλίου και μετά». Το ορθό είναι να λέγεται «τέλος στην προστασία της κύριας κατοικίας για τους συγκεκριμένους οφειλέτες που πληρούν τα κριτήρια και τους περιορισμούς του νόμου, από 30 Απριλίου και μετά». Για τους υπόλοιπους; Για τους υπόλοιπους η απάντηση είναι ότι είναι απροστάτευτη η κατοικία τους ήδη από πριν, από τη λήξη δηλαδή του Νόμου Κατσέλη.

Είναι δε εξαιρετικά παρακινδυνευμένο , οι ήδη αγανακτισμένοι και πολλές φορές μπερδεμένοι κόκκινοι οφειλέτες, να πληροφορούνται , ή πιο ορθά να παραπληροφορούνται ότι μέχρι τη λήξη του νόμου τέλη Απριλίου πρέπει να σπεύσουν να μπουν στην πλατφόρμα της ειδικής γραμματείας διαχείρισης ιδιωτικού χρέους, προκειμένου να «προλάβουν» να διασώσουν την κύρια κατοικία τους. Η παραπληροφόρηση αυτή, μπορεί να αποβεί μοιραία για έναν οφειλέτη, ο οποίος δεν έχει τα κριτήρια και τις προϋποθέσεις να ενταχθεί στον υπάρχοντα νόμο της προστασίας της κύριας κατοικίας. Η κάθε περίπτωση κόκκινου οφειλέτη πρέπει να κρίνεται μεμονωμένα και με βάση τα χαρακτηριστικά της κόκκινης οφειλής, τα εισοδηματικά κριτήρια, την ακίνητη περιουσία και λοιπών στοιχείων, που πρέπει να εξεταστούν για να καταλήξει στη μία ή στην άλλη λύση. Οι γενικευμένες και τσουβαλιασμένες παροτρύνσεις, μπορεί να οδηγήσουν τον οφειλέτη πιο κοντά στα αδιέξοδά του.

Αυτή τη στιγμή λοιπόν και μέχρι 30-4 ισχύει η προστασία της κύριας κατοικίας για μια συγκεκριμένη κατηγορία οφειλετών, που έχουν υποθήκη/ προσημείωση υποθήκης σε μία τουλάχιστον οφειλή τους, τα δάνεια τους δεν ξεπερνούν ένα συγκεκριμένο ποσό, που ορίζεται λεπτομερώς στο νόμο, τα εισοδηματικά τους δεδομένα είναι ιδιαίτερα χαμηλά και η αντικειμενική αξία της κύριας κατοικίας είναι εντός των προβλεπόμενων οικονομικών ορίων, έτσι όπως τα όρια αυτά ορίζονται λεπτομερώς στον νόμο. Οι υπόλοιποι, προκειμένου να διασώσουν την κύρια κατοικία τους, θα πρέπει να διαπραγματευτούν με τους πιστωτές τους. Υπάρχει δε και μία κατηγορία οφειλετών, για τους οποίους ακόμη εκκρεμούν οι αιτήσεις τους στο νόμο 3869/2010, όπου και θα αποφανθούν τα Ειρηνοδικεία για τις αιτήσεις τους.

Στο σημείο αυτό άξιο λόγου είναι, το νομοσχέδιο που αναμένεται να έρθει, και θα προβλέπει την εκκαθάριση των εκκρεμών αιτήσεων του Νόμου Κατσέλη, μέσω της επιτάχυνσης της διαδικασίας. Ακούγεται μάλιστα ότι θα αλλάξει εν πολλοίς και η διαδικασία εξέτασης των εκκρεμών αιτήσεων, και η πρόβλεψη της αποφυγής πολλές φορές και της προφορικής αποδεικτικής διαδικασίας.

Δεν προκύπτει ευλόγως η ανασφάλεια για τον κόκκινο οφειλέτη, του οποίου η αίτηση εκκρεμεί, ότι σε περίπτωση που όντως συμβούν όλα τα ανωτέρω, με άλλο νομικό καθεστώς κατέθεσε την αίτησή του, και με άλλο νομικό καθεστώς θα εκδικαστεί τελικώς η αίτησή του; 

Είναι γεγονός, κατόπιν όλων των ανωτέρω προσπαθειών να αποτυπωθεί εγγράφως η ζοφερή πραγματικότητα, ότι την απρόσφορη απόπειρα και εν τέλει αποτυχία των προηγούμενων νομοθετικών εργαλείων ρύθμισης, θα κληθούν να την πληρώσουν για ακόμα μια φορά οι αδύναμοι δανειολήπτες. Οι αδύναμοι δανειολήπτες, οι οποίοι τα έτη 2000-2009 ήταν εν πολλοίς θύματα μίας «μόδας» δανειοληψίας, και τα έτη 2010-2020 και εντεύθεν χαρακτηρίζονται δόλιοι δανειολήπτες μίας άλλης εποχής, εποχής που είχε χαρακτηριστικά επιθετικής προώθησης δανειακών προϊόντων και χαρακτηριστικά διαφορετικών οικονομικών δεδομένων. Εξαιρούνται βέβαια οι διάσημοι πια στρατηγικοί κακοπληρωτές, οι οποίοι τελούσαν εν γνώσει των πράξεων τους και συνειδητά απείχαν και απέχουν από τις αποπληρωμές των οφειλών τους, προκειμένου να «γλιτώσουν» ό.τι μπορούν.

Τι μέλλει γενέσθαι λοιπόν μετά την 30-4-2020: Μετά το τέλος Απριλίου τελειώνει ο νόμος για την προστασία της κύριας κατοικίας, της ειδικής κατηγορίας των οφειλετών. Κατά συνέπεια θα είναι απροστάτευτοι, όπως και οι υπόλοιποι. Τα μέσα άμυνας σε έναν ενδεχόμενο πλειστηριασμό, προβλέπονται στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, τα οποία και θα πρέπει να εφαρμόσει ο οφειλέτης , σε περίπτωση που χρειαστεί.

Αναμένουμε να ολοκληρωθεί το νέο πλαίσιο πτωχευτικού κώδικα των φυσικών προσώπων, σύμφωνα με το οποίο τα χρεωκοπημένα φυσικά πρόσωπα, εφόσον το θέλουν, θα σπεύδουν να ρυθμίσουν τις οφειλές τους διά της ρευστοποίησης της περιουσίας τους. Το όλο σκεπτικό και η διαδικασία έχει κοινά χαρακτηριστικά με την πτώχευση των εμπορικών προσώπων. Τα επιμέρους θετικά και αρνητικά σημεία της επερχόμενης ρύθμισης θα κριθούν ασφαλώς, μόλις το νομοθέτημα ολοκληρωθεί. Σε κάθε περίπτωση κρίνεται εξαιρετικά αρνητικό το γεγονός, ότι – όπως όλα δείχνουν- δεν θα υπάρχει καθεστώς προστασίας της κύριας κατοικίας.

Η έλλειψη προστασίας της κύριας κατοικίας συνιστά σε βάθος χρόνου την απώλεια της κύριας κατοικίας. Αυτό συνιστά για τον μεμονωμένο οφειλέτη έναν εφιάλτη που γίνεται πραγματικότητα. Να χάνει το σπίτι του και να μένει κυριολεκτικά στο δρόμο. Αν το δούμε όμως το φαινόμενο αυτό όχι μεμονωμένα , αλλά μαζικά , μέσω ενός μακροοικονομικού πρίσματος , αλλά και μιας κοινωνικής σκοπιάς, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η μαζική απώλεια της κύριας κατοικίας , θα συντείνει σε μία μαζική κοινωνική περιθωριοποίηση των αδύναμων οφειλετών, οι οποίοι εν πολλοίς δεν  μπόρεσαν να ρυθμίσουν τις οφειλές τους , λόγω έλλειψης αποτελεσματικών και σταθερών νομοθετικών εργαλείων ρύθμισης. Άμεση συνέπεια των ανωτέρω θα είναι εκτός των άλλων και η μείωση της καταναλωτικής δύναμης για ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού, κάτι το οποίο, αν μη τι άλλο δεν θα οδηγήσει στην πολυπόθητη ανάπτυξη που κυνηγούν οι κυβερνήσεις.

Ένα κοινωνικό κράτος Δικαίου, έχει ως στόχο την προστασία του πολίτη. Του τόσο ταλαιπωρημένου πολίτη, που στάθηκε όρθιος μέσα από την δεκαετή κρίση και τα επανωτά μνημόνια. Αυτοί που οφείλουν δεν είναι όλοι «μπαταχτσήδες». Φυσικά και το pacta sunt servanta είναι κάτι που πρέπει να ισχύσει. Φυσικά και οι οφειλές πρέπει να ρυθμιστούν και να αποπληρωθούν από τους οφειλέτες. Αυτές οι ευαίσθητες ισορροπίες οφείλουν να εξεταστούν από τους καθ’ ύλην αρμόδιους με στόχο την επίσπευση της επίλυσης των κόκκινων δανείων, με κάποιες προϋποθέσεις και όρια που επιτάσσονται από ένα κοινωνικό κράτος Δικαίου, και όχι από ένα κράτος τιμωρό!

Διαφορετικά θα μιλούμε για επιτυχή επίλυση των κόκκινων δανείων, μέσω σχεδίου Ηρακλής, μέσω άρσης προστασίας, και άλλων νομοθετικών πρωτοβουλιών. Η επίλυση όμως αυτή θα συνιστά μεν περιορισμό των κόκκινων χαρτοφυλακιών των Τραπεζών (επομένως φεύγουν από τον κόκκινο βραχνά), αλλά συνάμα κοινωνική κατάρρευση των πολιτών, οι οποίοι θα μένουν άστεγοι στο δρόμο. Επιτυχής λοιπόν επίλυση των κόκκινων δανείων δεν θα αποτελέσει μονάχα η αριθμητική εκμηδένιση τους, καταρρακώνοντας τον κόκκινο οφειλέτη, αλλά η δομημένη επίλυση τους μέσω νομοθετημάτων συνολικής και άμεσης ρύθμισης, ούτως ώστε να μπορούν οι οφειλέτες να ρυθμίζουν και να είναι συνεπείς.

Κάποιοι μιλούν για επιζήμια αποτελέσματα για την ελληνική οικονομία μέσα από την μακροετή προστασία της κύριας κατοικίας. Κάποιοι άλλοι μιλούν για επιζήμια αποτελέσματα για την ελληνική οικονομία μέσα από τις εφαρμοσμένες πολιτικές. Το ποιοι έχουν τελικά δίκιο, θα το κρίνει η ιστορία.