Έκθεση του γλύπτη Takis στην Tate Modern

O κριτικός τέχνης, Walter Benjamin πολύ εύστοχα έχει παρατηρήσει ότι σε όλες τις Τέχνες υπάρχει μία υλική πλευρά, που δεν μπορεί πια να αντιμετωπίζεται όπως πρώτα, που δεν μπορεί πια να ξεφύγει από τις επιδράσεις της σύγχρονης επιστήμης και της σύγχρονης πρακτικής. Πρέπει να περιμένει κανείς πως καινοτομίες τόσο μεγάλες θα μεταβάλλουν ολόκληρη την τεχνική των Τεχνών, θα επηρεάσουν έτσι ακόμα και την έμπνευση και τελικά ίσως φτάσουν στο σημείο ν’ αλλάξουν ακόμα και την ίδια την έννοια της Τέχνης, κατά τον πιο γοητευτικό τρόπο.

Δεν είναι ότι μιλάμε για την Τέχνη και την επιστήμη ως αλληλένδετες έννοιες αλλά για την σημαντικότητα του «γάμου» μεταξύ των δύο, ως προϋπόθεση συνολικής ανάπτυξης.  Διαβάζοντας την άποψη του Βenjamin ο νους αμέσως «τρέχει» προς τον TAKIS, τον σπουδαίο Έλληνα γλύπτη που αφιέρωσε ολόκληρη την ζωή του στο μαγνητισμό, στον ηλεκτρομαγνητισμό, στην αντι – βαρύτητα. Αναλογίζεται κανείς πως αυτές οι έννοιες καταφέρνουν να αποτελέσουν το πιο σημαντικό υλικό για το εικαστικό του έργο.

Ο Takis ή Τάκις έχει μία μακρά πορεία στον χώρο της Τέχνης, με τεράστια παρακαταθήκη, με διακρίσεις και συνεργασίες που λίγοι Έλληνες εικαστικοί έχουν «κατακτήσει» και με το TAKIS FOUNDATION να αποτελεί εδώ και 30 χρόνια το «εργαστήρι» έμπνευσης και δημιουργίας του, το ησυχαστήριο του, τον πόλο όπου και ο ίδιος μαγνητιζόταν. Είναι ένα κέντρο τεχνών και επιστήμης, ένας χώρος που αφήνει… χώρο για οτιδήποτε δημιουργικό! Αρκεί μία περιήγηση στον κήπο του Ιδρύματος για να «περιηγηθείς» στα Σινιάλα, στο Μαγνητικό Τοίχος, στα Ηλεκτρικά Πάνελ, στις Μαγνητικές Σφαίρες, ενώ σε ανταμείβει και η υπέροχη θέα από το Γεροβουνό.

Η Διευθύντρια του Κέντρου Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες (ΚΕΤΕ), Μένια Κούλη, «άνοιξε τα χαρτιά της» μιλώντας στην Κατερίνα Καρσιώτη για τον ξεχωριστό Έλληνα γλύπτη, την εξαίρετη πορεία εδώ και 30 χρόνια του Ιδρύματος TAKIS και φυσικά για την Έκθεση στην Tate Modern.

Πότε υλοποιήθηκε η ιδέα του Ιδρύματος ΚΕΤΕ και ποιος είναι ο στόχος του;

Το Ίδρυμα Τάκις, Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες, έχει ιστορία 30 χρόνων. Η ιδέα και η ίδρυσή του πραγματοποιήθηκε από τον ίδιο τον Τάκι, το 1986. Έκτοτε, αποτελεί την «κοιτίδα» του καλλιτεχνικού και ερευνητικού έργου του. Ο κύριος στόχος του Ιδρύματος είναι η προώθηση της γνώσης, αλλά και της εκτίμησης των εικαστικών τεχνών στο ευρύ κοινό. Αποσκοπώντας στην έρευνα, την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της τέχνης και της επιστήμης, το Ίδρυμα Τάκις παρέχει τους χώρους του και τις υπηρεσίες του για προγράμματα υποστήριξης της σύγχρονης τέχνης, αλλά και της εκπαίδευσης.

Επίσης, σημαντικός σκοπός του Ιδρύματος είναι η προβολή και διάδοση της ελληνικής τέχνης και επιστήμης, και έτσι συνεργάζεται με φορείς και Ιδρύματα από την Ελλάδα και τον κόσμο, πραγματοποιώντας εκθέσεις, σεμινάρια και εκδηλώσεις. Παράλληλα, στηρίζοντας τους νέους καλλιτέχνες, διαθέτει το μουσειακό και παιδαγωγικό του υλικό, ενώ πραγματοποιεί και χορηγίες υποτροφιών. Το Ίδρυμα μπορούν να επισκέπτονται σχολεία, εκπαιδευτικά Ιδρύματα και καλλιτεχνικοί φορείς κάθε λογής. Φυσικά, το Ίδρυμα είναι υπεύθυνο και για τη συντήρηση των έργων τέχνης του γλύπτη Τάκι, αλλά και την έκδοση πιστοποιητικών γνησιότητας για αυτά.

Ποιοι είναι οι κύριοι χώροι του Ιδρύματος και τι «βιώνει» ο θεατής σε κάθε έναν από αυτούς;

Οι κύριοι χώροι του Ιδρύματος είναι το μουσείο, το "θέατρο", οι κήποι και το ατελιέ του καλλιτέχνη, οι οποίοι κοσμούνται από χαρακτηριστικά έργα όλων των περιόδων της καλλιτεχνικής του πορείας, αλλά και από έργα φίλων του Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών.

Στο Μουσείο, ο επισκέπτης ξεναγείται στα έργα της Συλλογής του Ιδρύματος, και μάλιστα κάποια από τα έργα θα τα δει ο θεατής μόνο στο Ίδρυμα, μιας και δε βρίσκονται πουθενά αλλού στον κόσμο. Στο Θέατρο παρουσιάζονται σχεδόν όλα τα είδη των Σινιάλα και των Μουσικών του έργων. Στους κήπους, οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν τα διάσημα Αιολικά Σινιάλα, αλλά και τα βραβευμένα του Ηλεκτρικά Βαρέλια. Τέλος, μπορεί κάποιος να επισκεφθεί το ατελιέ του καλλιτέχνη, όπου λειτουργεί πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο συντήρησης.

Πρόκειται για ένα χώρο πολιτισμού που ευθύς αμέσως γεννά το ερώτημα για το πού βρίσκονται τα όρια μεταξύ τέχνης και επιστήμης.. Όλο το καλλιτεχνικό έργο του Τάκι αποτελεί ένα πάντρεμα, μια σύζευξη της τέχνης με την επιστήμη. Με άλλα λόγια, τα όρια μεταξύ τέχνης και επιστήμης δεν είναι εμφανή. Ο μαγνητισμός, ο ηλεκτρομαγνητισμός, η αντί-βαρύτητα, η αιολική ενέργεια, η ηλιακή ενέργεια... Όλα χαρακτηριστικά παραδείγματα αξιοποίησης της επιστήμης στην καλλιτεχνική δημιουργία.

Πότε ξεκίνησαν οι εικαστικοί πειραματισμοί του TAKIS στο κομμάτι των μαγνητικών πεδίων;

Ο Τάκις ξεκίνησε να πειραματίζεται με τον Μαγνητισμό ήδη από το 1956, στο Παρίσι, όπου ξεκινά να δημιουργεί τα πρώτα του Μαγνητικά Γλυπτά. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε πως λίγα χρόνια αργότερα μεταβαίνει στην Αμερική, όπου καλείται ως επισκέπτης ερευνητής και επιστήμονας από το Πανεπιστήμιο ΜΙΤ .

Τι ήταν αυτό που τράβηξε ακριβώς την προσοχή του;

Αυτό που αρχικά τράβηξε την προσοχή του Τάκι είναι ο Σταθμός του Calais στο Παρίσι. Μεγάλοι σιδερένιοι όγκοι, φωτεινά φανάρια, ραντάρ και άλλα, εντυπώθηκαν βαθιά στο μυαλό του. Γενικότερα ο Τάκις, ως πνεύμα ανήσυχο, τις εικόνες των μεγαλουπόλεων που έζησε (Παρίσι-Νέα Υόρκη-Λονδίνο) πάντα  τις μετέφερε στο έργο του. Τα φωτεινά του Σινιάλα για παράδειγμα, έχουν σίγουρα άμεση σχέση με τους φωτεινούς σηματοδότες των δρόμων τον μεγάλων πόλεων. Έτσι, ως ερευνητής επιστήμονες έχει ασχοληθεί σε βάθος με όλες τις μορφές ενέργειας πέραν του μαγνητισμού, το φως, τον ήχο κλπ.

Θα μας πείτε για την Έκθεση στην Tate Modern…

Η Έκθεση που θα πραγματοποιηθεί στο Μουσείο Tate του Λονδίνου, πρόκειται για μια μεγαλειώδη έκθεση – αφιέρωμα στον Τάκι. Δεν έχει πραγματοποιηθεί έως τώρα κάτι αντίστοιχο σε Έλληνα καλλιτέχνη. Η έκθεση είναι θεματική και επικεντρώνεται σε όλες τις μορφές ενέργειας, τις οποίες ο Τάκις έχει εντάξει στα έργα του. Ο ήχος, η μουσική, το φως, αποτελούν τον πυρήνα των έργων του Τάκι και με βάση αυτά έγινε το curating από τους ειδικούς του Μουσείου. Τα έργα που θα παρουσιαστούν προέρχονται από σημαντικές Ιδιωτικές Συλλογές, Μουσεία, αλλά φυσικά και από το Takis Foundation. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως 30 έργα θα δωρίσει στη μόνιμη Συλλογή της Tate Modern ο σπουδαίος τεχνοκριτικός, ειδικός της κινητικής τέχνης και φίλος του Τάκι, GuyBrett.

Θωρείται πως πρόκειται για έργα-σύμβολα, που προσεγγίζουν την σύγχρονη πραγματικότητα, τον σύγχρονο άνθρωπο από μία άλλη σκοπιά;

Τα έργα του Τάκι είναι έργα σύμβολα, η τέχνη του είναι νοηματική –conceptualart-και είναι γεμάτη συμβολισμούς. Τα περισσότερα από αυτά τα σύμβολα προέρχονται από τον Αρχαιοελληνικό πολιτισμό, αλλά και από τον Αιγυπτιακό. Γεωμετρικά σχήματα και εργαλεία της αγροτικής ζωής της Αρχαίας Ελλάδας, αποτελούν στοιχεία που έχει χρησιμοποιήσει στα σινιάλα του ως objet truve. Τίτλοι στα έργα του, όπως το «Φυτό της Ίσιδος», δηλώνουν πόσο πολύ έχει επηρεαστεί από τις μελέτες του σχετικά με τον Αιγυπτιακό πολιτισμό.  Έτσι, ο Τάκις δείχνει στον θεατή πως το παλιό μπορεί να έρθει σε μια ανοιχτή συνομιλία με το νέο, αλλά και πως ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί αρχαίους πολιτισμούς και σύμβολα μέσα από τη σύγχρονη τέχνη.

Ποιο είναι το «μυστικό»  που κρύβεται πίσω από το Γεροβουνό, που επιλέχθηκε από τον γλύπτη ως χώρος έμπνευσης και δημιουργίας του;

Ο λόφος Γεροβουνό βρίσκεται στους πρόποδες της Πάρνηθας, με υψόμετρο 175 μέτρων, 19 μέτρα ψηλότερος από τον λόφο της Ακρόπολης. Πρόκειται για ένα σημείο ξεχωριστής γεωγραφικής θέσης  γι’αυτό και στο παρελθόν αποκαλούταν «Ιερό Βουνό».  Εκεί, το 1964 ο Τάκις αγοράζει μια έκταση περίπου 10 στρεμμάτων, και ορμώμενος από τα ισχυρά μαγνητικά πεδία του λόφου, ξεκινά την κατασκευή ενός κοινωφελούς Ιδρύματος, το οποίο ιδρύεται επίσημα το 1986, και εγκαινιάζεται το 1993. Στην ιδιαίτερη αυτή τοποθεσία έχουν διαπιστωθεί ισχυρά μαγνητικά πεδία, και όπως τονίζει και ο ίδιος ο Τάκις: «Δεν υπάρχει κανένας επισκέπτης στο Κ.Ε.Τ.Ε, που να μην αισθάνθηκε αυτή τη μαγνητική ηρεμία που έδωσε ο χώρος στο κορμί του.» 

Ποιες ήταν οι καθοριστικές επιρροές για τον Τακι;

Εκτός από τους Αρχαίους πολιτισμούς, ο Τάκις έχει αναμφίβολα επηρεαστεί και από σύγχρονους διεθνείς καλλιτέχνες που υπήρξαν και φίλοι του. Κάποιοι από αυτούς είναι ο Pablo Picasso, o Alberto Giacometti και ο Marcel Duchamp. Θα σταθώ στον Duchamp, ο οποίος επιδίωξε να γνωρίσει τον Τάκι επειδή του προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον το έργο του. Μάλιστα, συνέταξε και ένα ποίημα αφιερωμένο στον Τάκι, όπου σε ελεύθερη μετάφραση τον αποκαλεί «ακούραστο δουλευτή των μαγνητικών πεδίων και γνώμονα των σιδηροτροχιών». Στα σινιάλα του, ο Τάκις έχει δανειστεί τη χρήση των objets trouvés, τα οποία είναι αντικείμενα από την καθημερινότητα και απλά υλικά, όρος ο οποίος παρουσιάστηκε πρώτα στα έργα του Marcel Duchamp.

Έχει αφήσει μια εικαστική παρακαταθήκη μεγάλη και σε πολλά σημεία του κόσμου, έχει σπουδαίες διακρίσεις..  Κάποιες από τις πιο καθοριστικές που θα σημειώνατε εσείς, σε Ελλάδα και Εξωτερικό, είναι…

Ο Τάκις έχει τιμηθεί όσο κανένας άλλος Έλληνας καλλιτέχνης. Να αναφέρω σαν πιο σημαντική τη βράβευσή του από τη Γαλλική Δημοκρατία και λίγο αργότερα, τον Ιούλιο του 1995, από την Ελληνική. Το 1993, η Γαλλική Δημοκρατία τίμησε τον Τάκι με μια ειδική έκδοση γραμματοσήμου που απεικονίζει τη Σπείρα του. Τον Μάρτιο του 1985 πήρε μέρος στην Biennale XII του Παρισιού (Nouvelle Biennale de Paris) με το έργο-εγκατάσταση Espace Musical, και έλαβε το πρώτο βραβείο. Επίσης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απένειμε τιμητική πλακέτα στον Τάκι και στο Ίδρυμα ΤΑΚΙΣ-Κ.Ε.Τ.Ε. για τα καινοτόμα έργα του καλλιτέχνη με τίτλο Ηλεκτρικά Βαρέλια, καθώς και για την προσφορά του στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η πιο πρόσφατη διάκριση του καλλιτέχνη είναι αυτές τις ημέρες, καθώς η Σχολή Καλών Τεχνών του απονέμει τον τίτλο του Επίτιμου Διδάκτορα, λίγους μήνες μετά από τη βράβευσή του για το σύνολο του έργου του από τη Σχολή, τον Ιούνιο του 2018.

Που βρίσκουμε σήμερα τον Τάκι;

Τα τελευταία χρόνια ζει στην Ελλάδα. Το Ίδρυμά του έχει κατά καιρούς αποτελέσει και την κατοικία του. Ο Τάκις όμως είναι πολίτης του κόσμου, έχει ζήσει συνολικά 40 χρόνια στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στην Αμερική. Ένας καλλιτέχνης του βεληνεκούς του, που έργα του βρίσκονται σε Μουσεία και Συλλογές από το Tokyoέως το Houston, μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί πολίτης, και φυσικά καλλιτέχνης, του κόσμου.

Θα μας πείτε για τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος…

Στο Ίδρυμα Τάκις πραγματοποιούνται πολύ ενδιαφέροντα εκπαιδευτικά προγράμματα που είναι βασισμένα στο έργο, στις επιστημονικές μελέτες καθώς και στις έρευνες του Τάκι, τα οποία απευθύνονται σε παιδιά όλων των σχολικών βαθμίδων. Παράλληλα πραγματοποιούνται ξεναγήσεις σε γκρουπ ενηλικών, αλλά και διάφορες εκδηλώσεις.

Πιο συγκεκριμένα, το Ίδρυμα ΤΑΚΙΣ-Κ.Ε.Τ.Ε. δημιουργεί βιωματικά εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά ηλικίας 3 – 6 ετών, με σκοπό  οι μικροί επισκέπτες να έρθουν σε επαφή με τα έργα του καλλιτέχνη. Μέσα από την ξενάγηση, τη συζήτηση, το οργανωμένο παιχνίδι, τη μουσικοκινητική και τη δημιουργία, τα παιδιά συμμετέχουν ενεργά, κάνουν πειράματα και αποκτούν γνώσεις για τα σχήματα, τα χρώματα, τα συναισθήματα αυτών, παίζουν με τους μαγνήτες και τα ελάσματα, δημιουργώντας το δικό τους  πρωτότυπο εικαστικό έργο κάθε φορά.

Πργματοποιούνται φυσικά και ειδικά προγράμματα για τις τάξεις Α’ Δημοτικού – Δ’ Δημοτικού, και για Ε’ Δημοτικού – ΣΤ’ Δημοτικού, βασισμένα στη διδακτέα ύλη του σχολείου. Έτσι οι μαθητές κατανοούν το έργο του διάσημου Έλληνα καλλιτέχνη, αλλά και δημιουργούν και οι ίδιοι τα δικά τους, μοναδικά και πρωτότυπα έργα τέχνης. Περισσότερες αναλυτικές πληροφορίες μπορούν να βρεθούν στη σελίδα του Ιδρύματος (πατήστε ΕΔΩ). 

Επίσης, το Ίδρυμα διοργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις για όλη την οικογένεια ένα Σάββατο τον μήνα. Με αφορμή τα έργα του Τάκι (Σινιάλα, Μαγνητικές Σφαίρες, Ηλεκτρικά Πάνελ, Μαγνητικοί Τοίχοι), τα παιδιά μαζί με τους γονείς τους περνούν ώρες διασκέδασης και δημιουργίας μαζί. Ξεναγήσεις, παιχνίδια παρατήρησης, γρίφοι, πειράματα και κατασκευές, εξελίσσονται προσφέροντας μοναδικές εμπειρίες σε μικρούς και μεγάλους.

Μετά το πρόγραμμα, οι επισκέπτες μπορούν να περιηγηθούν στους κήπους με τα Σινιάλα, να παίξουν με τον Μαγνητικό Τοίχο, ή απλά να ξαποστάσουν στην σκιά των πεύκων και να απολαύσουν την υπέροχη θέα από το Γεροβουνό.

*Ευχαριστούμε για τις φωτογραφίες την Όλγα Κοτλίδα