Τα στελέχη της GRU που έχουν περάσει από την Ελλάδα
του Χάρη Καρανίκα
Τον Φεβρουάριο του 2024, στους κύκλους της “βιομηχανίας” πληροφοριών, τόσο όσον αφορά ιδιωτικές εταιρείες όσο και σε κρατικές υπηρεσίες, κυκλοφόρησε ότι η ρωσικές μυστικές υπηρεσίες επεκτείνουν το δίκτυο των “εν υπνώσει” πρακτόρων τους πέρα από την περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης που είχαν αρχικά στοχεύσει. Οι πιθανοί νεοσύλλεκτοι στρατολογούνται διαδικτυακά, με τη βοήθεια ενός “bot” - αυτοματοποιημένου προγράμματος, κάτι σαν ρομπότ λογισμικού. Μάλιστα, ένα μέσο ενημέρωσης που ασχολείται με τη συγκεκριμένη “βιομηχανία”, το Intelligence Online, το “δοκίμασε” και στο σχετικό άρθρο του σημείωσε ότι η ρωσική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών στρατολογεί πιθανούς “εν υπνώσει” πράκτορες, χρησιμοποιώντας αυτό το bot στην εφαρμογή Telegram, από τη Σκανδιναβία μέχρι την Ελλάδα και τα Βαλκάνια.
Πριν από μερικές ημέρες συνελήφθη 59χρονος ελαιοχρωματιστής, ομογενής με καταγωγή από τη Γεωργία και θητεία στο στρατό της Ρωσίας, ο οποίος φωτογράφιζε και βιντεοσκοπούσε στρατιωτικό υλικό στην Αλεξανδρούπολη. Είχαν προηγηθεί έρευνες των μυστικών υπηρεσιών της Λιθουανίας και η σύλληψη του “συνδέσμου” του εκεί, ως υπόπτου για τη στοχοποίηση προσώπου με πολιτική δραστηριότητα. Ο “σύνδεσμος”, που ονομάζεται “Βικέντιος”, φέρεται να ήταν ο “στρατολογητής” του 59χρονου και στο κινητό του οι λιθουανικές αρχές είχαν βρει οπτικό υλικό από την Αλεξανδρούπολη, το οποίο του είχε στείλει μέσω κρυπτογραφημένης εφαρμογής ο ελαιοχρωματιστής. Ο “Βικέντιος” θεωρείται μέλος διεθνούς εγκληματικής οργάνωσης και όπως όλα δείχνουν δούλευε για την GRU, τη στρατιωτική μυστική υπηρεσία της Ρωσίας, ενώ είναι και αυτός ομογενής από τη Γεωργία. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο 59χρονος φωτογράφιζε και βιντεοσκοπούσε τουλάχιστον από το φθινόπωρο του 2024 και το υλικό -που κατέληγε στον “Βικέντιο”- περιελάμβανε στρατιωτικές εγκαταστάσεις της Αλεξανδρούπολης, ενώ υπήρχε και η καταγραφή κινήσεων και μεταφορών στρατιωτικού υλικού με τελικό προορισμό την Ουκρανία. Όπως φαίνεται να υποστήριξε ο ίδιος, ο “Βικέντιος” του είχε προσφέρει χρήματα για τις υπηρεσίες του, αλλά εκείνος απάντησε ότι θα το έκανε για την “μαμά Ρωσία”. Ανάμεσα στα σενάρια που εξετάζονται από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών για τη συγκεκριμένη υπόθεση φέρεται να περιλαμβάνεται και αυτό της δολιοφθοράς σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις.
Σε έρευνα που ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2025 από το Center of Strategic and International Studies (CSIS), ενός αρκετά γνωστού think tank με έδρα την Ουάσιγκτον, αναφέρεται ότι η μαζική απέλαση Ρώσων κατασκόπων από την Ευρώπη από το 2022 έχει, εν μέρει, αναγκάσει τη Μόσχα να βασιστεί σε άλλα δίκτυα και συγκεκριμένα σε εγκληματικές οργανώσεις.
Σε αυτό το συμπέρασμα συγκλίνει και ο Κεν ΜακΚάλουμ, επικεφαλής της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών MI5, ο οποίος δήλωσε δημόσια ότι “η πιο εντυπωσιακή μετατόπιση φέτος ήταν η στροφή των Ρώσων σε πληρεξούσιους για τη βρώμικη δουλειά τους, συμπεριλαμβανομένων ιδιωτικών πρακτόρων πληροφοριών και εγκληματιών τόσο από το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και από τρίτες χώρες”. Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει την τελευταία περίοδο μία τάση η GRU και άλλες ρωσικές υπηρεσίες να βασίζονται συχνά σε ντόπιους νεοσύλλεκτους, που μερικές φορές αναφέρονται ως “πράκτορες μιας χρήσης”.
Σύμφωνα με την έρευνα του CSIS, σε ορισμένες περιπτώσεις, η Ρωσία έχει στρατολογήσει αυτά τα άτομα σε κανάλια Telegram, μέσω λειτουργιών συνομιλίας δημοφιλών διαδικτυακών παιχνιδιών ή μέσω άλλων διαδικτυακών τοποθεσιών. “Η GRU και άλλες οργανώσεις σττρατολογούν ρωσόφωνους. Κάποιοι μπορεί να έχουν ιδεολογικά κίνητρα και να υποστηρίζουν τη Ρωσία, ενώ άλλοι μπορεί απλώς να το κάνουν για τα χρήματα”, αναφέρεται στην έκθεση του Μαρτίου.
Ανάμεσα σε άλλα, το CSIS συγκέντρωσε στοιχεία και ανέλυσε για τα σαμποτάζ και τις επιθέσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στην Ευρώπη από φερόμενους πράκτορες των Ρωσικών υπηρεσιών από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία: το πιο σημαντικό εύρημα είναι ο τριπλασιασμός των δολιοφθορών από το 2023 (12 επιθέσεις) στο 2024 (34 επιθέσεις), έπειτα από τον τετραπλασιασμό μεταξύ του 2022 (3 επιθέσεις) και του 2023. Συγκεκριμένα, τον τελευταίο χρόνο φαίνεται να ενορχηστρώθηκαν σαμποτάζ σε ένα ευρύ φάσμα στόχων, από κρίσιμες υποδομές έως δίκτυα μεταφορών, χρησιμοποιώντας ποικιλία όπλων και τακτικών - από εκρηκτικά έως… άγκυρες για το κόψιμο υποθαλάσσιων καλωδίων.
Οι επιθέσεις, σύμφωνα με την ανάλυση του CSIS, επικεντρώθηκαν σε μεγάλο βαθμό στην ανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ, όπως η Εσθονία, η Φινλανδία, η Λετονία, η Λιθουανία και η Πολωνία, καθώς και στη Βαλτική Θάλασσα. “Επιπλέον, η Ρωσία στόχευσε χώρες που προμήθευαν όπλα ή άλλο υλικό στην Ουκρανία ή παρείχαν καταφύγιο σε Ρώσους αποστάτες, όπως η Βουλγαρία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο”.
Ο επικεφαλής της MI5, Κεν ΜακΚάλουμ, είχε αναφέρει σχετικά με τις δολιοφθορές των Ρώσων στην Ευρώπη, “η χρήση πληρεξουσίων από τη Ρωσία μειώνει περαιτέρω τον επαγγελματισμό των επιχειρήσεων τους και -η απουσία διπλωματικής ασυλίας- αυξάνει τις επιλογές μας για την αντιμετώπισή τους”. Ο επικεφαλής της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών MI6, Ρίτσαρντ Μουρ, συμφώνησε ότι η Ρωσία “πρέπει να κάνει (τις δολιοφθορές) μέσω εγκληματικών στοιχείων” στην Ευρώπη, κάτι που έχει κόστος. “Οι εγκληματίες κάνουν πράγματα για χρήματα”, σημείωσε, “δεν είναι αξιόπιστοι. Δεν είναι ιδιαίτερα επαγγελματίες…”
Μπορεί η πρόσφατη υπόθεση της Αλεξανδρούπολης να αφορά αυτήν τη μεταστροφή των ρωσικών υπηρεσιών που περιγράφηκε παραπάνω, ωστόσο, η χώρα μας φαίνεται ότι έχει αποτελέσει δημοφιλή προορισμό επαγγελματιών και υψηλόβαθμων στελεχών της GRU, τόσο κατά την μετάβασή τους σε τοποθεσίες όπου οργανώνονταν σαμποτάζ και δολοφονίες, όσο και κατά τα πρώτα βήματα της καριέρας τους.
Από το 2018 έως σήμερα επικεφαλής της GRU είναι ο ναύαρχος Ιγκόρ Κοστιούκοφ. Δεν είναι ξεκάθαρο πότε εντάχθηκε στις τάξεις των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, όμως, όταν ήταν στρατιωτικός ακόλουθος διπλωματικών αποστολών θήτευσε στην Ελλάδα για περίπου μία πενταετία, από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 και θεωρείται ότι γνωρίζει να μιλάει καλά τη γλώσσα μας. Ο Κοστιούκοφ ανέλαβε την GRU λίγους μήνες μετά την απέλαση από την Ελλάδα Ρώσων διπλωματών -το καλοκαίρι του 2018- με την κατηγορία για ανάμειξή τους σε θέματα του κράτους, και φημολογούνταν ότι συνέβαλε στην άμβλυνση της έντασης που είχε δημιουργηθεί τότε.
Πέρα από τον Κοστιούκοφ, το Νο2 της GRU, o Αντρέι Αβεριάνοφ, ο οποίος θεωρείται υπεύθυνος για την επίβλεψη των σαμποτάζ, δολοφονιών και κατασκοπικών επιχειρήσεων εκτός ουκρανικού εδάφους, έχει περάσει και αυτός από την Ελλάδα. Ο Αβεριάνοφ ίδρυσε την Υπηρεσία Ειδικών Δραστηριοτήτων, η οποία περιλαμβάνει τρεις κύριους τομείς: τη Μονάδα 29155, τη Μονάδα 54654, και ένα αρχηγείο και τμήμα σχεδιασμού για τον συντονισμό τους.
Η Μονάδα 29155 της GRU, γνωστή και ως ομάδα δολοφονιών και σαμποτάζ, συνδέθηκε με τη δηλητηρίαση με νευροτοξικό παράγοντα τον Μάρτιο του 2018 στο Ηνωμένο Βασίλειο του Σεργκέι Σκριπάλ, ενός πρώην αξιωματικού της GRU που είχε εργαστεί για τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες και στη συνέχεια αυτομόλησε, μαζί με την κόρη του. Η εν λόγω μονάδα πιθανότατα ήταν επίσης υπεύθυνη και για τη δηλητηρίαση του νεκρού πλέον αντιπάλου του Πούτιν Αλεξέι Ναβάλνι τον Σεπτέμβριο του 2020, μια εκστρατεία για την παροχή χρημάτων σε μαχητές που συνδέονται με τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν για να στοχεύσουν ξένες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων αμερικανικών στρατευμάτων, μια αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος στο Μαυροβούνιο το 2016 και τη δηλητηρίαση του Βούλγαρου εμπόρου όπλων Εμιλιάν Γκέμπρεφ, του γιου του και του διευθυντή της επιχείρησής του το 2015. Ο Γκέμπρεφ και τα άλλα δύο θύματα της επίθεσης αρρώστησαν βαριά αλλά επέζησαν - το ίδιο συνέβη και με τον Σκριπάλ και την κόρη του.
Η έτερη Μονάδα 54654 της GRU έχει σχεδιαστεί για να κατασκευάσει ένα δίκτυο εξωτερικών πρακτόρων. Στρατολογεί άτομα με προηγούμενη στρατιωτική θητεία ή άλλο υπόβαθρο - συμπεριλαμβανομένων ξένων φοιτητών που σπουδάζουν σε ρωσικά πανεπιστήμια. Επίσης, συνεργάζεται με “πράκτορες μίας χρήσης” μέσω εταιρειών-βιτρίνα, κρατά τα ονόματά τους και τις προσωπικές πληροφορίες τους εκτός κυβερνητικών αρχείων.
Σύμφωνα με άρθρο της Wall Street Journal, μία σχετικά νεοσύστατη δομή βρίσκεται υπό την επίβλεψη του Αβεριάνοφ, το Τμήμα Ειδικών Καθηκόντων, που ιδρύθηκε το 2023, το οποίο ανέλαβε ορισμένες αρμοδιότητες από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (FSB) και απορρόφησε πλήρως τη Μονάδα 29155. Ωστόσο, το Τμήμα Ειδικών Καθηκόντων δεν περιορίζεται σε σαμποτάζ και δολοφονίες. Ασχολείται επίσης με την στρατολόγηση συνεργατών εκτός της Ρωσίας.
Η “εμφάνιση” του Αβεριάνοφ στην Ελλάδα δεν ήταν τόσο μακρόχρονη όσο του Κοστιούκοφ. Όπως προκύπτει από έρευνες του Βουλγάρου ερευνητή Κρίστο Γκρότσεφ, ο οποίος εργάζεται στο μέσο ενημέρωσης The Insider και ασχολείται για περισσότερο από 10 χρόνια με τις μυστικές επιχειρήσεις των Ρώσων, ενώ έχει καταθέσει ως μάρτυρας σε αρκετές υποθέσεις απόπειρας δολοφονίας ή τρομοκρατικών ενεργειών που φέρεται να διαπράχθηκαν από τη Ρωσία στην Ευρώπη, το No2 της GRU επισκέφθηκε τη χώρα μας τουλάχιστον δύο φορές.
Συγκεκριμένα, από τις 15 έως 21 Ιουλίου του 2013, όταν ταξίδεψε στην Ελλάδα υπό την ταυτότητα “Αντρέι Οβεριάνοφ” και έμεινε στη Βίλα Έλενα, την παραθεριστική κατοικία σε απόσταση μίας ώρα με το αυτοκίνητο από τη Θεσσαλονίκη, που άνηκε σε ζευγάρι Ρώσων και φέρεται να χρησιμοποιούνταν για τη διαμονή πρακτόρων - ο Γκρότσεφ ανακάλυψε ότι ο Αβεριάνοφ βρισκόταν στην περιοχή από τα μεταδεδομένα του κινητού τηλεφώνου που βρέθηκαν στην κατοχή του. Επίσης, πέρασε ξανά από τη Θεσσαλονίκη στις 25 Αυγούστου 2014, έπειτα από ταξίδι του στο Άμστερνταμ.
“Τουλάχιστον τέσσερα ακόμα μέλη της Μονάδας 29155 πραγματοποίησαν ταξίδια στη Θεσσαλονίκη και πιθανότατα έμειναν επίσης στη Βίλα Έλενα την περίοδο από το 2012 έως το 2018. Ορισμένες από αυτές τις επισκέψεις συνέπιπταν με αποστολές που είχαν οι πράκτορες στην (ευρύτερη) περιοχή”. Ωστόσο, δεν είναι ξεκάθαρο τι ακριβώς έκανε ο Αβεριάνοφ στην Ελλάδα. Σημειώνεται ότι το Νο2 της GRU θεωρείται από τις δυτικές υπηρεσίες βασικός ύποπτος για δολιοφθορά που οδήγησε στην πτώση του αεροσκάφους και στο θάνατο του επικεφαλής των ρωσικών μισθοφορικών στρατευμάτων της Ομάδας Wagner Γεβγκένι Πριγκόζιν, έπειτα από την ολιγόωρη “ανταρσία” που οργάνωσε ο τελευταίος τον Ιούνιο του 2023. Ο Πριγκόζιν συνεργαζόταν ιδιαίτερα στενά με την GRU πριν επαναστατήσει κατά του ρωσικού υπουργείου Άμυνας.
Ένα ακόμα στέλεχος της Μονάδας 29155, το οποίο έχει κατηγορηθεί για απόπειρες δολοφονίας, έχει επισκεφθεί τη χώρα μας. Το 2018, ενώ ήταν σε εξέλιξη στη Μεγάλη Βρετανία οι έρευνες για τη δηλητηρίαση του Ρώσου πρώην κατασκόπου Σεργκέι Σκριπάλ, Βούλγαροι εισαγγελείς έδωσαν στην δημοσιότητα τρία ονόματα που κατηγορούνταν για τη δηλητηρίαση του εμπόρου οπλικών συστημάτων Εμιλιάν Γκέμπρεφ, του γιού του και ενός συνεργάτη τους το 2015, σε περίπτωση που βρεθούν στοιχεία τα οποία συσχετίζουν τις δύο υποθέσεις. Ανάμεσα στα ονόματα των κατηγορουμένων που έδωσαν στη δημοσιότητα ήταν και αυτό του Γκεόργκι Γκορσκόφ. Οι Βούλγαροι εισαγγελείς γνώριζαν ότι είχε χρησιμοποιήσει πλαστή ταυτότητα για να εισέλθει στη χώρα, όμως δεν γνώριζαν ποιο ήταν το πραγματικό όνομά του.
Από τις έρευνες του Βούλγαρου ερευνητή Κρίστο Γκρότσεφ προέκυψε ότι ο “Γκορσκόφ” είχε ταξιδέψει από τη Μόσχα στη Σόφια για να προετοιμάσει το έδαφος για τη δηλητηρίαση του εμπόρου οπλικών συστημάτων, ο οποίος πραγματοποιούσε τότε αποστολές στην Ουκρανία - ήταν λίγους μήνες μετά την απόσχιση της Κριμαίας. Συγκεκριμένα, ο “Γκορσκόφ” έφτασε στη Σόφια στις 11 Φεβρουαρίου 2015 και εννέα ημέρες αργότερα επέστρεψε στη Μόσχα έχοντας πάρει πτήση από την Ελλάδα, χωρίς να είναι γνωστό τι έκανε εδώ. Πάντως εκείνη την περίοδο η Βίλα Έλενα, που είχε επισκεφθεί και ο Αβεριάνοφ, “λειτουργούσε” κανονικά. Όπως αποδείχθηκε αργότερα, το πραγματικό όνομα του “Γκορσκόφ” ήταν Γιέγκορ Γκορντιένκο και είχε θητεύσει ως γραμματέας στην αποστολή της Ρωσίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου στη Γενεύη. Το όνομα του Γκορντιένκο τελικά ενεπλάκη και στην υπόθεση δηλητηρίασης του Σκριπάλ στη Μεγάλη Βρετανία το 2018.
Σύμφωνα με τους Βουλγάρους εισαγγελείς που εξέταζαν την υπόθεση του εμπόρου οπλικών συστημάτων Εμιλιάν Γκέμπρεφ, του γιου του και του συνεργάτη τους, οι δηλητηριάσεις έλαβαν χώρα κάποια στιγμή μεταξύ της 28ης Απριλίου και 4ης Μαΐου 2015, με τρόπο που ήταν “επικίνδυνος για τη ζωή πολλών ανθρώπων”. Ένας αξιωματικός της GRU, ο συνταγματάρχης Αλεξέι Καπίνος, φαίνεται σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συλλέξει ο ερευνητής Γκρότσεφ να προσγειώθηκε στις 25 Απριλίου -τρεις ημέρες πριν “ανοίξει” το χρονικό παράθυρο των δηλητηριάσεων- στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης.
Εκείνη την ημέρα, οι τρεις συνάδελφοί του, στους οποίους απαγγέλθηκαν κατηγορίες από τους Βουλγάρους εισαγγελείς -ανάμεσά τους και ο Γκορντιένκο- βρίσκονταν ήδη στη Σόφια. Τα αρχεία διέλευσης των ρωσικών συνόρων, δείχνουν ότι ο Καπίνος δήλωσε ως σκοπό του ταξιδιού του “επίσκεψη για διπλωματικές σχέσεις” , ενώ το εισιτήριο επιστροφής που αγόρασε ήταν για τις 28 Απριλίου 2015.
Τα βουλγαρικά συνοριακά αρχεία δεν καταγράφουν τους διπλωμάτες που εισέρχονται στη χώρα, επομένως δεν κατέστη δυνατό να διαπιστωθεί εάν ο Καπίνος εισήλθε στη Βουλγαρία στις 25 Απριλίου. Ωστόσο, αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι ο Καπίνος δεν πήρε την προγραμματισμένη πτήση επιστροφής από τη Θεσσαλονίκη στις 28 Απριλίου, γεγονός που θέτει υπό αμφισβήτηση την “επίσκεψη διπλωματικής αποστολής” του. Μάλιστα, το βράδυ της 28ης Απριλίου 2015, στις 8:55, εμφανίστηκε σύμφωνα με τα στοιχεία του Γκρότσεφ στο αεροδρόμιο του Ελσίνκι στη Φινλανδία, από όπου πήρε πτήση της Aeroflot για τη Μόσχα, σύμφωνα με τα ρωσικά συνοριακά αρχεία. Η πορεία και η δράση του Καπίνος μεταξύ της άφιξής του στη Θεσσαλονίκη στις 25 Απριλίου και της εμφάνισής του στο Ελσίνκι στις 28 Απριλίου δεν έχουν διαπιστωθεί. Ο Καπίνος είχε προηγουμένως υπηρετήσει ως αναπληρωτής στρατιωτικός ακόλουθος της Ρωσίας στην Ουκρανία από το 2011 έως το 2014.
Άλλο μέλος της GRU που πέρασε από την Ελλάδα ήταν ο Βλαντιμίρ “Ποπόφ” - το πραγματικό του επίθετο φέρεται να είναι Μοϊσέεφ, σύμφωνα με τον ερευνητή Κρίστο Γκρότσεφ. Ως “Ποπόφ” τον αναζητούσε η Interpol μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στο Μαυροβούνιο το 2016, το οποίο είχε οργανωθεί από την GRU. Ο Μοϊσέεφ, όπως προέκυψε από διαρροές ρωσικών βάσεων δεδομένων κρατήσεων αεροπορικών εισιτηρίων από την περίοδο 2013-2016, φαίνεται ότι ταξίδευε συχνά σε Γεωργία, Βουλγαρία και Ελλάδα.
Όσον αφορά τη Βουλγαρία, ο Γκρότσεφ ανακάλυψε ότι ο “Ποπόφ” ήταν ο δημιουργός των πυροκροτητών που χρησιμοποιήθηκαν για την ανατίναξη αποθήκης πυρομαχικών το 2011, στα πλαίσια των καθηκόντων του ως μέλος της Μονάδας 29155. Όσο για τη Γεωργία και τη χώρα μας, οι σκοποί των συχνών επισκέψεών του παραμένουν άγνωστοι.
