Οι προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η ΕΕ και η Ελλάδα στο τομέα ενεργειακής πολιτικής και οι προτάσεις για την αντιμετώπισής τους

Είναι γνωστό ότι η ΕΕ έχει να αντιμετωπίσει ποικίλες προκλήσεις σε διάφορους τομείς, ένας εκ των οποίων είναι και ο ενεργειακός. Ο τομέας της ενέργειας είναι μείζονος σημασίας για τις χώρες της ΕΕ, αφού σε αυτόν βασίζονται όλοι οι τομείς της οικονομίας, όπως η γεωργία, η βιομηχανία και οι υπηρεσίες. Ειδικότερα, η ραγδαία αύξηση των τιμών φυσικού αερίου και πετρελαίου, ο περιορισμός των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου και η αύξηση της ζήτησης για ενέργεια συνιστούν προκλήσεις τις οποίες καλείται να αντιμετωπίσει η ΕΕ.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η περιορισμένη διαθεσιμότητα μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ΕΕ συνεπάγεται οτι η ΕΕ παραμένει ενεργειακά εξαρτημένη από χώρες με πλούσια αποθέματα ενέργειας όπως για παράδειγμα η Ρωσία. Ειδικότερα, οι εισαγωγές φυσικού αερίου της ΕΕ ανέρχονται στο 90%. Οι προμήθειες της Ρωσίας προς την ΕΕ ανέρχονται στο 45% του φυσικού αερίου, στο 25% του πετρελαίου και στο 45% του άνθρακα (Miniszewski, 2022). Η κλιματική αλλαγή αλλά και ο Ρωσοουκρανικός πόλεμος αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα και επέτεινε την ενεργειακή κρίση, αφού η Ρωσία δεν μπορούσε να τροφοδοτήσει επαρκώς με ενεργειακά καύσιμα τις χώρες της Ευρώπης, λόγω των κυρώσεων που της επιβλήθηκαν κατά τη περίοδο του πολέμου.

Οι στόχοι ενεργειακής πολιτικής που θέτει η ΕΕ μέχρι το 2050

Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ενέργεια και το Περιβάλλον προωθεί την ευρωπαϊκή ενεργειακή ενοποίηση δηλαδή, την κατάργηση των ενεργειακών συνόρων μεταξύ των εθνικών αγορών ενέργειας και την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας και ανεξαρτησίας της ΕΕ. Θεμελιώδης πυλώνας της Στρατηγικής αυτής είναι η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, η οποία θα είναι απελευθερωμένη και ανταγωνιστική.

Η Ενεργειακή Πολιτική της ΕΕ θέτει ως πρόταγμα και βασικό στόχο της τη βιωσιμότητα και τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη εφαρμόσει μία σειρά μέτρων για μία Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση. Αυτή περιλαμβάνει ένα Πλάνο Δράσης για την Ενέργεια και το Κλίμα μέχρι και το 2030 και τη στρατηγική για την ενεργειακή ασφάλεια (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2011). 

Πιο αναλυτικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εφάρμοσε το “REPowerEU”που στοχεύει στη σταδιακή απεξάρτησή της από τη Ρωσία στον ενεργειακό τομέα έως το 2027, με την εξοικονόμηση ενέργειας, τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως βιώσιμης εναλλακτικής λύσης για τις εισαγωγές καυσίμων. Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι η αιολική, η ηλιακή και η ενέργεια βιοκαυσίμων θα διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην επίτευξη των παραπάνω στόχων.

Η ΕΕ στοχεύει ακόμη στην ενεργειακή διαφοροποίηση, στην ανάπτυξη ενεργειακών δικτύων και στην οικοδόμηση μακροπρόθεσμων συνεργασιών με προμηθευτές, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας για το υδρογόνο. Ένας άλλος βασικός πυλώνας, ο οποίος εντάσσεται στα σχέδια και τις επιδιώξεις της ΕΕ είναι και η ωφέλεια των καταναλωτών, τόσο των ιδιωτών, όσο και των επιχειρήσεων (Προέδρου, 2009).

Αυτό σημαίνει ότι οι ιδιώτες και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λαμβάνουν τα οφέλη που πηγάζουν από την εσωτερική αγορά ενέργειας, όπως το δικαίωμά τους να ενημερώνονται για το λογαριασμό τους και για πιθανές προσφορές, καθώς και για τη ποσότητα ενέργειας που καταναλώνουν. Στο πλαίσιο του σχεδίου “REPowerEU” της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φιλοδοξεί να παράγει 5,6 εκατομμύρια τόνους ανανεώσιμου υδρογόνου στην ΕΕ έως το 2030. Παράλληλα για να μειώσει τον αντίκτυπο των υψηλών τιμών ενέργειας, η Επιτροπή δημοσίευσε ένα προσωρινό πλαίσιο που αφορά στις κρατικές ενισχύσεις προκειμένου να παράσχει στήριξη σε εταιρίες που υπέστησαν οικονομικό πλήγμα λόγω των υψηλών τιμών ενέργειας (Silva, 2022).

Στις 15 Δεκεμβρίου του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον ενεργειακό χάρτη πορείας για το 2050, που αφορά τη μείωση εκπομπών άνθρακα και αερίων του θερμοκηπίου, την ασφάλεια εφοδιασμού, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, καθως και την επίτευξη προσιτών τιμών στα ενεργειακά καύσιμα. Συνοπτικά, οι κυριότερες  από τις προτάσεις του χάρτη μπορούν να συνοψιστούν στις εξής:

1. Το ενεργειακό σύστημα μπορεί να απεξαρτητοποιηθεί απο τις εκπομπές    άνθρακα με τεχνικά και οικονομικά μέσα και με το μικρότερο δυνατό κόστος.
2. Θα πρέπει να γίνουν έγκαιρες επενδύσεις με τον εκσυγχρονισμό των υποδομών και να ληφθούν άμεσες αποφάσεις για να περιοριστεί το ενδεχόμενο να προκύψουν αλλαγές με υψηλό κόστος.
3. Οι παραπάνω επενδύσεις θα οδηγήσουν στην εξισορρόπηση των τιμών. Οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας θα ακολουθήσουν καθοδική πορεία, λόγω του χαμηλού κόστους προμήθειας των πολιτικών εξοικονόμησης και των βελτιωμένων τεχνολογιών.
4. Είναι απαραίτητες οι οικονομίες κλίμακας. Μια ευρωπαϊκή προσέγγιση θα οδηγήσει σε μείωση του κόστους και ασφαλέστερο εφοδιασμό σε σύγκριση με εθνικά παράλληλα συστήματα.
5. Η εμπορική αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, θα υλοποιηθεί με τη προώθηση τεχνολογικής καινοτομίας.
6. Προβλέπεται η προστασία των καταναλωτών και η αποφυγή ενεργειακής φτώχειας.
7. Η ασφάλεια παραδοσιακών ή νέων μορφών ενέργειας είναι αδιαπραγμάτευτη (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2015).

• Μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 55% μέχρι το 2030, σε σύγκριση με το επίπεδο εκπομπών του 1990 και επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Η ανάπτυξη υποδομών LNG και μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί καθοριστικό πυλώνα ενίσχυσης του εγχώριου ενεργειακού συστήματος.
• Αύξηση του μεριδίου των ΑΠΕ τουλάχιστον σε 35% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας μέχρι το 2030 και μερίδιο των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή 61%-64% έως το 2030. Οι ΑΠΕ αποτελούν βασικές συνιστώσες για τη μακροπρόθεσμη ευρωπαϊκή στρατηγική, διότι συντελούν στη μείωση εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου. 
• Βελτίωση της Ενεργειακής Αποδοτικότητας (ΕΑ) κατά τουλάχιστον 38% μέχρι το 2030 σε σύγκριση με προβλέψεις που έγιναν το 2007.Η βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης, έχει άμεσες επιπτώσεις στον τρόπο κατανάλωσης της ενέργειας, στη κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των καταναλωτών και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας κάθε κλάδου οικονομικής δραστηριότητας. 
• Μηδενικό μερίδιο του λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή έως το 2028 και στόχοι που σχετίζονται με την ανάμειξη βιοκαυσίμων και ανανεώσιμων μη βιολογικών αερίων στα καύσιμα των μεταφορών (Γεωργακόπουλος, 2021).

Πως θα επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι που θέτει η Ελλάδα

Η προσέλκυση επενδύσεων φαίνεται να διαδραματίζει καίριο ρόλο για την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να παρέχει χρηματοδότηση στα κράτη-μέλη και κατ’ επέκταση και στην Ελλάδα. Αυτό μπορεί να το κάνει μέσα από τα χρήματα που προέρχονται από τον προϋπολογισμό της, αλλά και των χρηματοπιστωτικών της ιδρυμάτων, συμβάλλοντας έτσι στη διεύρυνση των επενδύσεων. 

Συνεπώς, η προώθηση της εθνικής επιχειρηματικότητας θα συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη του ενεργειακού, κατασκευαστικού και εμπορικού κλάδου της χώρας. Η  αναβάθμιση ηλεκτρικών δικτύων και η εξασφάλιση των απαραίτητων υποδομών σε ηλεκτρικά δίκτυα και δίκτυα αερίου θα επιφέρουν γρηγορότερη ενεργειακή μετάβαση (Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, 2019).

Σε ό,τι έχει να κάνει με τον ενεργειακό εφοδιασμό, βασικός πυρήνας αποτελεί ο περιορισμός των εισαγωγών πετρελαίου της Ελλάδας από τρίτες χώρες, δεδομένης της αστάθειας των τιμών του, αλλά και για το γεγονός ότι η χρήση πετρελαίου έχει ως αποτέλεσμα την εκπομπή ρυπογόνων αερίων όπως το διοξείδιο του άνθρακα. Τίθεται λοιπόν το ζήτημα της αντικατάστασης του πετρελαίου με εγχώριους ενεργειακούς πόρους όπως το φυσικό αέριο και οι ΑΠΕ. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην αξιοποίηση των εγχώριων πηγών ενέργειας, όπως ο λιγνίτης και το φυσικό αέριο.

Σε ό,τι αφορά το πλαίσιο για την αποτελεσματική λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, η Ελλάδα θα πρέπει να δώσει έμφαση στην ανάπτυξη ανταγωνιστικών και οικονομικά βιώσιμων αγορών ενέργειας, οι οποίες θα προσφέρουν ανταγωνιστικές τιμές ενεργειακών προϊόντων και υπηρεσιών σε ιδιώτες και επιχειρήσεις.

Πέρα από αυτό, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην αλλαγή συμπεριφοράς των καταναλωτών, αλλά και στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, που θα έχει ως αποτέλεσμα την εξοικονόμηση ενέργειας. Η ενεργειακή αποδοτικότητα μπορεί να επιτευχθεί με την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων (όπως π.χ. με μονώσεις σπιτιών, εγκατάσταση εξοπλισμών με χαμηλή κατανάλωση ενέργειας και εγκατάσταση αντλιών θερμότητας).

Μια ακόμη λύση θα μπορούσε να είναι η εξοικονόμηση ενέργειας στον τομέα της βιομηχανίας μέσα από τη μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας. Τέλος, αναφορικά με το τομέα των μεταφορών, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στη προώθηση καινοτόμων τεχνολογιών στις μεταφορές. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση εναλλακτικών καυσίμων όπως η ηλεκτρική ενέργεια,το πράσινο υδρογόνο στα μέσα μαζικής μεταφοράς στη διείσδυση των βιοκαυσίμων δεύτερης γενιάς και στον εξηλεκτρισμό των σιδηροδρομικών υποδομών (Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, 2019).

Επίλογος

Προκειμένου να αντιμετωπίσει, λοιπόν η ΕΕ τις προκλήσεις στο τομέα της ενεργειακής πολιτικής θα ήταν σημαντικό να αναζητήσει βιώσιμες λύσεις για το μέλλον όπως 1) να δώσει προτεραιότητα στη δημιουργία αγωγών για τις εισαγωγές φυσικού αερίου, 2) να θέσει ως πρόταγμα τη διασφάλιση ενός ελάχιστου ποσοστού κατανάλωσης φυσικού αερίου από τα κράτη-μέλη, 3) να δώσει έμφαση στη δημιουργία ενός συλλογικού ταμείου για την ενεργειακή κρίση, 4) να θεσπίσει κανόνες που να ρυθμίζουν την ισότιμη χρήση δικτύων, προκειμένου να αποφευχθεί η κερδοσκοπία ορισμένων επιχειρήσεων μέσω μονοπωλείων και 5) να προωθήσει τη συνεργασία των Ευρωπαϊκών εταιρειών με άλλες εταιρείες (Ζάρρας, 2020).

Η ενεργειακή κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί σε μεγάλο βαθμό με την προϋπόθεση ότι τα κράτη-μέλη θα συνεργαστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο και θα εφαρμόσουν τα μέτρα και τις πολιτικές που έχει θέσει η ΕΕ. Στην ίδια κατεύθυνση μπορεί να κινηθεί και η Ελλάδα με την υλοποίηση των στόχων της. Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να θέτουν φιλόδοξους στόχους για να μπορέσουν να διαφοροποιήσουν τις ενεργειακές τους πηγές και τους διαύλους του ενεργειακού τους εφοδιασμού (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2015).

Σε κάθε περίπτωση, ένα ολοκληρωμένο και οργανωμένο ενεργειακό σύστημα και μια κοινή ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική συνιστά βασική προϋπόθεση για την μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση της ΕΕ και τη μείωση της εξάρτησής της απο τη Ρωσία και άλλες χώρες (Μακαντάση, Βαλέντης, 2022).

Βιβλιογραφία

• Γεωργακοπουλοσ, Θ. (2021, April). Ο Τομέας Της Ενέργειας Στην Ελλάδα. Dianeosis. Retrieved April 28, 2023, Διαθέσιμο Εδώ 
• Ελληνική Δημοκρατία Υπουργείο Περιβάλλοντος κι Ενέργειας. (2019, Νοέμβριος). Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα. Retrieved April 9, 2023, Διαθέσιμο Εδώ 
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2011, December 15). Ενεργειακός χάρτης πορείας για το 2050: είναι εφικτός ενεργειακός τομέας ασφαλής, ανταγωνιστικός και με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές. Ενεργειακός χάρτης πορείας για το 2050: είναι εφικτός ενεργειακός τομέας ασφαλής, ανταγωνιστικός και με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές. Retrieved April 28, 2023, Διαθέσιμο Εδώ 
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2015). Ενέργεια: μια βιώσιμη, ασφαλής και οικονομικά προσιτή ενέργεια για τους Ευρωπαίους. Retrieved April 28, 2023, Διαθέσιμο Εδώ 
• Ζάρρας, Δ. (2020, Αύγουστος 27). Στόχοι ενεργειακής πολιτικής σε Ευρώπη και Ελλάδα, Στροφή προς Υδρογόνο. Retrieved April 28, 2023, Διαθέσιμο Εδώ 
• Miniszewski, M. (2022, April 27). Could the EU survive without Russian energy imports? LSE Blogs. Retrieved April 28, 2023, Διαθέσιμο Εδώ 
• Μακανταση, Φ., & Βαλεντησ, Η. (2022). Η Ενεργειακή Κρίση Στην Ελλάδα. Dianeosis. Retrieved April 28, 2023, Διαθέσιμο Εδώ 
• Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. (2012, April 27). II.ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ | Yπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. OpenGov.gr. Retrieved April 28, 2023, Διαθέσιμο Εδώ 
• Προέδρου, Φ. (2009, Οκτώβριος). ,Κείμενο εργασίας Νο 4,Η ελληνική πολιτική ενεργειακής ασφάλειας.Οι ελληνικές θέσεις στο πλαίσιο της ΕΕ και η δράση για την εξασφάλιση προμηθειών. ΕΛΙΑΜΕΠ.  Retrieved April 9, 2023, Διαθέσιμο Εδώ 
• Silva, M. B. (2022, June 23). REPOWER EU – A challenge and an opportunity – Official Blog of UNIO. Official Blog of UNIO. Retrieved April 28, 2023, Διαθέσιμο Εδώ