“Πόλεμος” κυρώσεων μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας

Με την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία να μαίνεται, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει λάβει μία σειρά  περιοριστικών μέτρων με σκοπό την οικονομική και τεχνολογική αποδυνάμωση της Ρωσίας. Τα τελευταία από αυτά αφορούν την εισαγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Ρωσία, καθώς και το πλαφόν στις τιμές των εισαγόμενων βαρελιών. Τα εν λόγω μέτρα δεν αποτελούν παρά έναν ακόμη κρίκο στην αλυσίδα των μέτρων κατά της Ρωσίας, που έχουν ληφθεί από την Ένωση κατά τα τελευταία χρόνια. 

Κρίνεται, λοιπόν, σκόπιμο να γίνει αναφορά στην πολιτική των κυρώσεων της Ένωσης. Ιστορικά,  η πρώτη προσπάθεια επιβολής κυρώσεων σε τρίτο κράτος εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τότε ΕΟΚ, έγινε το 1966 κατά της Νότιας Ροδεσίας. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για Πρόσφυγες (2019), η προσπάθεια αυτή απέβη άκαρπη, καθώς οι χώρες της Ένωσης θεώρησαν πιο αποτελεσματικό να επιβάλλει η κάθε μια χωριστά κυρώσεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη διαφοροποίηση των μέτρων μεταξύ των χωρών και τη μη τήρηση των συμφωνηθέντων. Στην ουσία, η πρώτη επιβολή κυρώσεων ευρωπαϊκού χαρακτήρα έγινε το 1982 στην τότε ΕΣΣΔ. Τα μέτρα ήταν οικονομικού χαρακτήρα λόγω της επιβολής στρατιωτικού νόμου στην Πολωνία.

Επιστρέφοντας στο σήμερα, η Ένωση υιοθετεί μια συγκεκριμένη πρακτική όσον αφορά την επιβολή κυρώσεων, οι οποίες επιβάλλονται σε περιπτώσεις τρομοκρατίας, κυβερνοεπίθεσης, παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προσάρτησης ξένων εδαφών, ηθελημένης αποσταθεροποίησης κυρίαρχης χώρας και ενέργειας για την διάδοση πυρηνικών όπλων. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (2023), οι κυρώσεις αποτελούν περιοριστικά μέτρα που λαμβάνονται από την Ένωση στο πλαίσιο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) και έχουν ως σκοπό την προώθηση των στόχων της ΚΕΠΠΑ και την αλλαγή στην συμπεριφορά αυτών που στοχοθετούν. Μπορούν να επιβληθούν είτε από την Ένωση, είτε από τον ΟΗΕ, είτε να είναι μεικτές, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (2022).  Όσον αφορά την εφαρμογή τους, επιβάλλεται ένα πρώτο κύμα κυρώσεων και σε περίπτωση που δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, η Ένωση προβαίνει σε κυρώσεις κατά της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας. Στην συνέχεια, συμπεριλαμβάνονται οντότητες και φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Αυτή η προοδευτικότητα κατά την επιβολή των κυρώσεων διαφαίνεται και στις αντίστοιχες κατά της Ρωσίας, οι οποίες έχουν ως στόχο να πλήξουν την ρωσική οικονομία, δυσχεραίνοντας την ικανότητά της να συνεχίσει τις πολεμικές επιθέσεις. Επιβάλλονται, ωστόσο, και διπλωματικά, εμπορικά και πολιτικά μέτρα αλλά και περιορισμοί στα μέσα ενημέρωσης. Παρά το ευρύ φάσμα που καλύπτουν αυτά τα μέτρα, δεν αφορούν καθόλου τον επισιτιστικό τομέα και συγκεκριμένα τα τρόφιμα και τα γεωργικά προϊόντα, καθώς η επισιτιστική ασφάλεια είναι ιδιαίτερα σημαντική για την Ένωση. Επιπρόσθετα, επιβλήθηκαν κατά διαστήματα και κυρώσεις κατά προσώπων και οντοτήτων, οι οποίες συνίστανται σε ταξιδιωτικές απαγορεύσεις και δημεύσεις περιουσιών.

Ιστορικό κυρώσεων

Σύμφωνα με την επίσημη επισκόπηση των κυρώσεων της Ένωσης (2023), τον Μάρτιο του 2014, εφαρμόστηκαν οι πρώτες κυρώσεις κατά της Ρωσίας, με έρεισμα την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης, με σκοπό την αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας. Τα μέτρα αυτά έχουν παραταθεί μέχρι τις 15 Μαρτίου του 2023. Ειδικότερα, κατά τον Μάρτιο του 2014, σε έκτακτη σύνοδο του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων αποφασίστηκε η αναστολή των προετοιμασιών για τη σύνοδο κορυφής που ήταν προγραμματισμένη τον Ιούνιο, στο Σότσι της Ρωσίας, ενώ έγινε και μία πρώτη συζήτηση σχετικά με το μέλλον των σχέσεων της Ένωσης και της Ρωσίας. Επίσης, το Συμβούλιο συμφώνησε στην μελλοντική έγκριση περιοριστικών μέτρων κατά των προσώπων που αναγνωρίστηκαν ως υπεύθυνα για την  υπεξαίρεση ουκρανικών κρατικών κονδυλίων. Σε επόμενη έκτακτη Σύνοδο των κρατών και κυβερνήσεων, επιβεβαιώθηκε η αναστολή των διμερών συμφωνιών με την Ρωσία, καθώς και η προετοιμασία για την επιβολή ατομικών περιοριστικών μέτρων, όπως η δέσμευση περιουσιακών στοιχείων και η ταξιδιωτική απαγόρευση, ενώ λίγες ημέρες αργότερα εφαρμόστηκε η πρώτη δέσμη κυρώσεων κατά Ρώσων και Ουκρανών αξιωματούχων που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για την διακινδύνευση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας.

Αργότερα, σύμφωνα με το επίσημο χρονολόγιο των περιοριστικών μέτρων που επιβλήθηκαν από την Ένωση (2023), η Ένωση εισήγαγε εμπορικές και οικονομικές κυρώσεις, ενώ αποφασίστηκε ενίσχυση των ήδη υπαρχουσών. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους αποφασίστηκε η απαγόρευση εισαγωγής αγαθών από την Κριμαία και την Σεβαστούπολη ως απάντηση στην παράνομη προσάρτηση των ως άνω περιοχών στην Ρωσία. Άλλα σημαντικά μέτρα του ίδιου έτους ήταν η υπογραφή της Συμφωνίας Σύνδεσης με την Ουκρανία και η επιβολή νέας δέσμης περιοριστικών στα οποία αντέδρασε η Ρωσία. Όπως επισημαίνει, μάλιστα, η Fortune Greece (2014), η Ρωσία τον Αύγουστο του 2014 ως αντίμετρα εισήγαγε απαγόρευση στις εισαγωγές τροφίμων, την οποία διεύρυνε τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Συνεχίζοντας την καταμέτρηση, το 2015 τα σημαντικότερα μέτρα που λήφθηκαν ήταν η ενίσχυση των κυρώσεων κατά των αυτονομιστών και των υποστηρικτών τους στη Ρωσία και η παράταση των ήδη υφιστάμενων κυρώσεων. Το 2016 υπήρξε παράταση των ήδη υφιστάμενων μέτρων, όπως και κατά τα έτη 2018, 2019 και 2020. 

Κατά το 2022 το Συμβούλιο προχώρησε σε νέα δέσμη κυρώσεων, οι οποίες περιελάμβαναν στοχευμένες κυρώσεις κατά των 351 μελών της ρωσικής Κρατικής Δούμας και επιπλέον 27 προσώπων, περιορισμούς στις οικονομικές σχέσεις με τις εκτός κυβερνητικού ελέγχου περιοχές των περιφερειών Ντονέτσκ και Λουχάνσκ, καθώς και περιορισμούς στην πρόσβαση της Ρωσίας στις κεφαλαιαγορές και στις χρηματοπιστωτικές αγορές και υπηρεσίες της Ένωσης. Στις 24 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, την ίδια μέρα που ξεκίνησαν οι ρωσικές επιθέσεις στην Ουκρανία, σε έκτακτη συνάντηση κορυφής, οι ηγέτες της Ε.Ε. προχώρησαν σε περαιτέρω κυρώσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα, τους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών, τα είδη διπλής χρήσης, τον έλεγχο και τη χρηματοδότηση των εξαγωγών, την πολιτική θεωρήσεων, καθώς και επιπλέον κυρώσεις κατά Ρώσων πολιτών και νέα κριτήρια για τις καταχωρήσεις. 

Στις 25 Φεβρουαρίου επιβλήθηκε νέα δέσμη κυρώσεων, η οποία αφορούσε  τους τομείς της οικονομίας, της ενέργειας, των μεταφορών και της τεχνολογίας, καθώς και την πολιτική θεωρήσεων. Επιπρόσθετα, η Ένωση προχώρησε σε δέσμευση των περιουσιακών στοιχείων του Vladimir Putin, προέδρου της Ρωσίας, καθώς και του Sergey Lavrov, Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδία. Στις 26 Φεβρουαρίου επιβλήθηκε τρίτη δέσμη κυρώσεων κατά της Ρωσίας αναφορικά με την στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας, η οποία περιλάμβανε απαγόρευση των συναλλαγών με την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας, πακέτο στήριξης ύψους 500 εκατ. ευρώ για τη χρηματοδότηση εξοπλισμού και εφοδίων προς τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις, απαγόρευση των υπερπτήσεων στον εναέριο χώρο της Ένωσης και της πρόσβασης στα αεροδρόμια της για τους ρωσικούς αερομεταφορείς, καθώς και νέες κυρώσεις σε επιπλέον 26 πρόσωπα και μία οντότητα. Στην τρίτη δέσμη κυρώσεων περιλαμβάνεται, επίσης, και ο αποκλεισμός 7 ρωσικών τραπεζών από το σύστημα SWIFT, αποκόπτοντας τις στην ουσία από το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Επιπλέον, απαγορεύτηκε η επένδυση, η συμμετοχή ή η με άλλο τρόπο συμβολή σε μελλοντικά έργα συγχρηματοδοτούμενα από το Ρωσικό Ταμείο Άμεσων Επενδύσεων, καθώς και η πώληση, μεταφορά ή εξαγωγή τραπεζογραμματίων ευρώ στη Ρωσία ή σε οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή οντότητα. Επίσης, αποφασίστηκε η αναστολή της ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης των ρωσικών καναλιών Sputnik και Russia Today στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απαγόρευση αυτή αποφασίστηκε πως θα ισχύει μέχρι το πέρας των επιθέσεων της Ρωσίας στην Ουκρανία και έχει ως στόχο την παύση της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης των πολιτών της Ένωσης. Έπειτα, θεσπίστηκαν νέα μέτρα σχετικά με τις εξαγωγές αγαθών θαλάσσιας ναυσιπλοΐας και τεχνολογιών ασύρματης επικοινωνίας κατά της Ρωσίας, και επιβλήθηκαν περιοριστικά μέτρα σε 160 επιπλέον πρόσωπα. 

Οι κυρώσεις συνεχίστηκαν με την επιβολή της τέταρτης δέσμης και την απαγόρευση όλων των συναλλαγών με ορισμένες κρατικές επιχειρήσεις, την παροχή υπηρεσιών αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας σε οποιοδήποτε πρόσωπο ή οντότητα της Ρωσίας, καθώς και νέες επενδύσεις στον ρωσικό ενεργειακό τομέα. 

Η πέμπτη δέσμη κυρώσεων (Απρίλιος 2022), στόχευε στην αποδυνάμωση του εμπορικού τομέα. Συγκεκριμένα, απαγορεύτηκαν οι εισαγωγές άνθρακα και άλλων στερεών ορυκτών καυσίμων, η πρόσβαση σε λιμένες της Ε.Ε. για όλα τα ρωσικά σκάφη, η είσοδος ρωσικών και λευκορωσικών οδικών μεταφορέων στις χώρες της Ένωσης, οι εισαγωγές άλλων αγαθών όπως ξύλο, τσιμέντο, θαλασσινές τροφές και ποτά, οι εξαγωγές καυσίμων αεριωθουμένων και άλλων αγαθών στη Ρωσία, και οι καταθέσεις σε κρυπτοπορτοφόλια. Στη συνέχεια, με σκοπό τη διευκόλυνση των ανθρωπιστικών δραστηριοτήτων, εισήχθησαν ορισμένες εξαιρέσεις από τα παραπάνω περιοριστικά μέτρα.

Τον Μάιο του 2022 αποφασίστηκε η έκτη δέσμη κυρώσεων, η οποία εγκρίθηκε τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Η δέσμη αυτή αφορά τα προϊόντα πετρελαίου και συγκεκριμένα την απαγόρευση των εισαγωγών αργού πετρελαίου και προϊόντων διύλισης πετρελαίου από τη Ρωσία, με περιορισμένες εξαιρέσεις. Συγκεκριμένα, από τις 5 Δεκεμβρίου του 2022, απαγορεύεται η αγορά, μεταφορά ή εισαγωγή αργού πετρελαίου από την Ρωσία στην Ε.Ε. Βέβαια, προβλέπονται ορισμένες εξαιρέσεις όσον αφορά τον ανεφοδιασμό ορισμένων χωρών από την Ρωσία, καθώς έχουν ιδιαίτερα υψηλές ανάγκες σε πετρέλαιο και δεν έχει βρεθεί κάποια άλλη εναλλακτική. Επίσης, στη δέσμη αυτή προβλέπεται ο αποκλεισμός από το σύστημα SWIFT για τρεις επιπλέον ρωσικές τράπεζες και μία επιπλέον λευκορωσική τράπεζα και την αναστολή των ραδιοτηλεοπτικών μεταδόσεων στην Ένωση για τρία ακόμη ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους εγκρίθηκαν επιπλέον κυρώσεις, οι οποίες αφορούν το ανώτατο όριο τιμών που σχετίζεται με τη θαλάσσια μεταφορά ρωσικού πετρελαίου για τρίτες χώρες, προσθήκες στον κατάλογο των ειδών που υπόκεινται σε περιορισμούς, που ενδέχεται να συμβάλουν στη στρατιωτική και τεχνολογική ενίσχυση της Ρωσίας, πρόσθετους περιορισμούς στο εμπόριο με τη Ρωσία και την παροχή υπηρεσιών προς αυτήν, όπως και προσθήκη επιπλέον 30 ατόμων και 7 οντοτήτων. 

Στην συνέχεια, τον Ιούλιο του 2022 επιβλήθηκε έβδομη δέσμη περιοριστικών μέτρων με τα κυριότερα από αυτά να είναι νέα απαγόρευση αγοράς, εισαγωγής ή μεταφοράς χρυσού ρωσικής προέλευσης, ενίσχυση των ελέγχων των εξαγωγών αγαθών διπλής χρήσης, επέκταση της απαγόρευσης πρόσβασης σε λιμένες, επιβολή κυρώσεων κατά 54 επιπλέον προσώπων και 10 οντοτήτων.

Στις 6 Οκτωβρίου επιβλήθηκε όγδοη δέσμη κυρώσεων λόγω της προσάρτησης ουκρανικών εδαφών. Οι κυριότερες από αυτές περιλαμβάνουν ανώτατο όριο τιμών που σχετίζεται με τη θαλάσσια μεταφορά ρωσικού πετρελαίου για τρίτες χώρες. Άλλα μέτρα που ψηφίστηκαν αφορούν προσθήκες στον κατάλογο των ειδών που υπόκεινται σε περιορισμούς στο εμπόριο με τη Ρωσία και στην παροχή υπηρεσιών προς αυτήν, καθώς και επιβολή επιπλέον ατομικών κυρώσεων. Στις 3 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους αποφασίστηκε ως ανώτατο όριο για την τιμή του βαρελιού πετρελαίου τα 60 δολάρια. Το συγκεκριμένο μέτρο αποσκοπεί τόσο στην μείωση των εσόδων της Ρωσίας, ώστε να σταματήσει τις επιθέσεις στην Ουκρανία, όσο και στο να διατηρηθούν σταθερές οι τιμές του πετρελαίου. Στις 16 Δεκεμβρίου εγκρίθηκε η ένατη δέσμη κυρώσεων εξαιτίας της στοχοποίηση αμάχου πληθυσμού και μη στρατιωτικών υποδομών από την Ρωσία και αφορά κατά κύριο λόγο εξαγωγές αγαθών, επενδύσεις και συναλλαγές με τη Ρωσική Τράπεζα Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Συνολικά, κάνοντας έναν απολογισμό όσον αφορά τις ατομικές κυρώσεις, από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 μέχρι και σήμερα, έχουν επιβληθεί κυρώσεις σε 1241 άτομα και 118 οντότητες. Τέλος, κυρώσεις σχετικά με την ρωσική επίθεση στην Ουκρανία έχουν επιβληθεί, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (2023) και στην Λευκορωσία και στο Ιράν για συμμετοχή στην εισβολή και προμήθεια μη επανδρωμένων αεροσκαφών αντίστοιχα. 

Από την πλευρά της, η Ρωσία έχει προχωρήσει και η ίδια σε αντίμετρα. Γενικότερα, η εικόνα την οποία παρουσιάζει η Μόσχα είναι αισιόδοξη (Το Βήμα, 2022), σύμφωνα με δηλώσεις εκπροσώπου του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών,  οι κυρώσεις της Ένωσης δεν επηρεάζουν την οικονομία της ιδιαίτερα. Η ίδια έχει προχωρήσει σε προσπάθειες μείωσης της εξάρτησης της από την Ένωση, με συνεργασίες με την Κίνα. Από το 2014 και έπειτα, με την έναρξη του «κύματος κυρώσεων» εκ μέρους της Ε.Ε, η Ρωσία φαίνεται να προσαρμόζεται σε αυτές, έχοντας προχωρήσει σε μια πολιτική υποκατάστασης εισαγωγών, η οποία βοήθησε τον οικονομικό και γεωργικό τομέα της. Η Τουρκία είναι, επίσης, μία από τις χώρες που εξακολουθεί να εισάγει ρωσικό πετρέλαιο, καθώς οι κυρώσεις της Ένωσης δεν την δεσμεύουν. Σύμφωνα με το CNN Greece (2022), οι εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου έχουν υπερδιπλασιαστεί από το 2021, ενώ υπήρξε συμφωνία των δύο χωρών για ενίσχυση της μεταξύ τους οικονομικής συνεργασίας.

Στο σημείο αυτό, υπογραμμίζεται πως η Ρωσία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παρόχους ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καλύπτοντας το 1/3 των ενεργειακών αναγκών της. Από την άλλη πλευρά, η Ένωση αποτελεί τον κύριο εμπορικό εταίρο της Ρωσίας, αποδεικνύοντας έτσι την αλληλεξάρτηση που υπάρχει μεταξύ τους σε αυτόν τον τομέα. Έτσι, διαφαίνεται πως η Ρωσία χάνει έναν σημαντικό εμπορικό αντισυμβαλλόμενο και κατά συνέπεια και μεγάλο μέρος των εσόδων της, ενώ η Ένωση χάνει έναν σημαντικό πάροχο, όχι αποκλειστικά ενέργειας, γεγονός που την εξωθεί σε αναζήτηση εναλλακτικών. Το κενό της Ρωσίας στην αγορά φαίνεται να αναπληρώνει η Αμερική (Η Καθημερινή, 2023), καθώς έχει προχωρήσει σε σύναψη συμφωνιών μαζί με την Ένωση με σκοπό την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απεξάρτηση της δεύτερης από το ρωσικό πετρέλαιο και την ενεργειακή της σταθερότητα.  

Το κλίμα που επικρατεί μέσα στην Ένωση

Η ως άνω κατάσταση δημιουργεί τριβές και μέσα στο εσωτερικό της Ένωσης, καθώς τα κράτη μέλη δεν έχουν πάντα κοινές απόψεις σχετικά με την πολιτική που πρέπει να ακολουθηθεί. Η Γερμανία αποτελεί το πιο πρόσφατο παράδειγμα όσον αφορά την εφαρμογή ανώτατου πλαφόν στις αγορές ευρωπαϊκού αερίου. Τόσο αυτή, όσο και κάποιες άλλες χώρες, όπως η Ολλανδία και η Σουηδία, αντιτίθενται στην εφαρμογή του πλαφόν, καθώς θεωρούν πως θα οδηγήσει τους παρόχους σε άλλες αγορές, ενώ χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πολωνία και η Ισπανία ζητούν ακόμη χαμηλότερα όρια, με σκοπό την διασφάλιση των τιμών σε χαμηλά επίπεδα (Μπασιάς, 2022). Γενικότερα, η επιβολή των κυρώσεων έχει επηρεάσει τόσο την Ρωσία όσο και την Ένωση, σε οικονομικό αλλά και πολιτικό επίπεδο, λόγω του μεγάλου βαθμού αλληλεξάρτησης τους. Μείζον ζήτημα αποτελεί το αν οι κυρώσεις αυτές έχουν αποτέλεσμα στην επιθετική πολιτική της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία, γεγονός που δεν έχει ακόμα φανεί. Οι απόψεις στο σημείο αυτό διίστανται. Κατά τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν, η Ρωσία δεν φαίνεται να έχει δεχθεί πλήγμα από τις κυρώσεις της Ένωσης, αντιθέτως αυτές φαίνονται να επηρεάζουν την ίδια. Μάλιστα, ο Ούγγρος πρωθυπουργός δήλωσε πως “η Ρωσία δεν έχει γονατίσει καθόλου και οι ευρωπαϊκές οικονομίες αιμορραγούν” (Stankovic, 2022). Σύμφωνα ωστόσο με άλλους, η ρωσική οικονομία έχει επηρεαστεί σημαντικά από τις κυρώσεις της Ένωσης (Martin, 2022). Συγκεκριμένα, οι εξαγωγές και οι εισαγωγές της χώρας έχουν πληγεί, πολλές εταιρείες δυσκολεύονται να ανεφοδιαστουν, ενώ οι τιμές που η Ρωσία διαθέτει το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο στην Ασία είναι ολοένα και  χαμηλότερες. 

Επίλογος

Η έντονη αλληλεξάρτηση μεταξύ των χωρών -και όχι μόνο- αποτελεί αναμφισβήτητα μέρος της σύγχρονης πραγματικότητας, με την  Ευρωπαϊκή Ένωση να αποτελεί ένα από τα γνωστότερα παραδείγματα αυτής. Αντίστοιχα η Ένωση ως οντότητα εξαρτάται και από άλλες χώρες εκτός αυτής, όπως η Ρωσία, με την οποία έχει σχέση δεκαετιών. Η σχέση αυτή έχει περάσει από πολλά στάδια, ο επιθετικός όμως πόλεμος που έχει εξαπολύσει η Ρωσία στην γειτονική Ουκρανία την  έχει θέσει σε νέες βάσεις. Η Ένωση τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια σταθεροποίησης της έκρυθμης κατάστασης, έχει εφαρμόσει ένα μεγάλο μέρος της νομοθεσίας της που αφορά τις κυρώσεις και έχει επιλέξει μία σειρά μέτρων με σκοπό να πλήξει την ρωσική οικονομία, πιέζοντας την Ρωσία να τερματίσει τον πόλεμο. Οι απόψεις σχετικά με την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων διίστανται, όπως φάνηκε, με την κάθε πλευρά να προβάλει ισχυρά επιχειρήματα και στοιχεία, μόνο όμως η πάροδος του χρόνου θα δείξει την ισχύ τους. 

Βιβλιογραφία