Η αδιάκοπη παρουσία της Wagner Group στο πλαίσιο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής

Μια πρόσφατη είδηση επαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα της δράσης της ιδιωτικής μισθοφορικής εταιρείας «Wagner Group» και τον ευρύτερο ρόλο που αυτή διαδραματίζει στο πλαίσιο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Πιο συγκεκριμένα, στις 15 Μαρτίου 2021 γνωστοποιήθηκε ότι η οικογένεια ενός Σύρου κρατουμένου, ο οποίος θανατώθηκε, μαζί με τρεις ακόμη οργανώσεις ξεκινούν ένα νομικό αγώνα με στόχο να πιέσουν το ρωσικό κράτος να εξακριβώσει την συμμετοχή μισθοφόρων της Wagner Group στον θάνατο του κρατουμένου. Ο Σύρος αυτός εικάζεται ότι, αφού λιποτάκτησε από τον συριακό στρατό, στην συνέχεια συνελήφθη από το καθεστώς του Bashar al-Assad και θανατώθηκε. Οπτικοακουστικό υλικό που ήρθε στην δημοσιότητα επιβεβαιώνει όχι μόνο την βαναυσότητα που δέχθηκε, αλλά ταυτόχρονα και την ρωσική καταγωγή των στρατιωτών που κρίνονται υπαίτιοι, με αποτέλεσμα να επανέρχεται το ερώτημα αναφορικά με την δράση των Ρώσων μισθοφόρων.

Ειδικότερα, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το αίτημα στρέφεται προς την ιδιωτική εταιρεία «Wagner Group», καθώς είναι η πιο επιφανής ρωσική μισθοφορική εταιρεία με ισχυρές πολιτικές διασυνδέσεις και έκδηλη παρουσία στις περιοχές στρατηγικού ενδιαφέροντος για την Ρωσία. Η ιδιωτική αυτή εταιρεία ιδρύθηκε το 2013 από τον Dmitry Utkin, έναν βετεράνο των πολέμων της Τσετσενίας, ο οποίος μάλιστα συμμετείχε και στην παραστρατιωτική ομάδα «Slavonik Corps», η οποία αποτέλεσε σε γενικές γραμμές τον προκάτοχό της. Το σημαντικότερο, όμως, για το εξωτερικό προφίλ της είναι ότι την χρηματοδότησή της έχει αναλάβει ο Yevgeny Prigozhin, ένας Ρώσος ολιγάρχης με επιχειρηματική ισχύ, αλλά κυρίως με ισχυρές πολιτικές διασυνδέσεις, οι οποίες φτάνουν μέχρι τον Ρώσο Πρόεδρο Vladimir Putin. Αν και δεν είναι η μοναδική ρωσική εταιρεία ιδιωτικής ασφάλειας, οι υπάρχουσες ενδείξεις για την ισχυρή διασύνδεσή της με την ρωσική πολιτική ηγεσία την αναγάγουν σε καίριο δρώντα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και για την εκπαίδευση των στρατιωτών της χρησιμοποιούνται κρατικές υποδομές. Ακόμη, η ίδια δεν φαίνεται να έχει νομική υπόσταση, με αποτέλεσμα να μην διαθέτει επίσημη έδρα και να θεωρείται νομικά ανύπαρκτη. Ουσιαστικά, δεν είναι εγγεγραμμένη ούτε στην Ρωσία, ούτε και σε κάποια άλλη χώρα. Αυτό φυσικά διευκολύνει ακόμη περισσότερο τις δραστηριότητες της, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει τυπικά να μην συνδέονται οι πράξεις της με το ρωσικό κράτος, γεγονός που θα προσέδιδε ευθύνες και κόστος στην πολιτική ηγεσία.

Στην συνέχεια, είναι αξιοσημείωτη η αυξανόμενη παρουσία της στις περιοχές γεωπολιτικής σημασίας για την ρωσική εξωτερική πολιτική. Η αφετηρία για την δράση της εντοπίζεται στην Ουκρανία με την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία το 2014. Αυτή είναι η πρώτη εμπλοκή της νεοσύστατης εταιρείας σε εμπόλεμη κατάσταση. Εάν κριθεί η επιτυχία από την ρωσική οπτική γωνία με την επιτυχή προσάρτηση της Κριμαίας, η δράση των μισθοφόρων έχει εξίσου κριθεί επιτυχής, αντισταθμίζοντας έτσι την πρότερη  αποτυχημένη εμπλοκή των «Slavonik Corps» στην Συρία το 2013, η οποία οδήγησε και στην διάλυσή τους. Έτσι, το 2014 οι μισθοφόροι της «Wagner Group» επιστρέφουν στην εμπόλεμη ζώνη της Συρίας, στην οποία διατηρούν παρουσία μέχρι σήμερα. Στην Συρία, η παρουσία τους αξιολογήθηκε τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Στα θετικά, συνυπολογίζεται, μεταξύ άλλων, η επιτυχημένη επίθεση για την ανακατάληψη της πόλης της Παλμύρας από τον συριακό στρατό, η οποία είχε περιέλθει στην κατοχή του Ισλαμικού Κράτους. Εντούτοις, η συμμετοχή τους στο πλευρό του Προέδρου Bashir al-Assad επανειλημμένα έχει συνδεθεί με περιστατικά βίας και κακομεταχείρισης, τα οποία εγείρουν ερωτήματα για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο της ρωσικής εμπλοκής στην Συρία.

Ένα ακόμη μέτωπο στο οποίο δραστηριοποιούνται οι μισθοφόροι αυτοί είναι η Λιβύη. Από το 2018 επιβεβαιώνεται η παρουσία Ρώσων μισθοφόρων στο στρατόπεδο του Στρατηγού Khalifa Haftar, με την πλευρά του οποίου έχει ταχθεί και η Ρωσική Ομοσπονδία. Αξίζει να τονιστεί στο σημείο αυτό ότι οι περιπτώσεις της Συρίας και της Λιβύης προσφέρουν πληθώρα παραδειγμάτων για την επιβεβαίωση της διασύνδεσης της εταιρείας με το ρωσικό κράτος. Σύμφωνα με αμερικανικές στρατιωτικές αναφορές και στις δύο περιπτώσεις το κράτος έχει προμηθεύσει τους μισθοφόρους με στρατιωτικό εξοπλισμό ρωσικής κατασκευής, όπως μαχητικά αεροσκάφη, τα οποία μάλιστα στην Συρία εντοπίστηκαν καμουφλαρισμένα για να μην φαίνονται τα διακριτικά της προέλευσής τους. Η δράση τους όμως δεν περιορίζεται σε αυτές τις δύο περιοχές. Η «Wagner Group» δραστηριοποιείται επιπλέον στην Μαδαγασκάρη και την Βενεζουέλα για την παροχή υποστήριξης σε φιλικά προσκείμενα πολιτικά καθεστώτα. Τέλος, η παρουσία της έχει εδραιωθεί και στα πλούσια σε ορυκτά κράτη της Κεντρικής Αφρικανικής Δημοκρατίας και του Σουδάν. Δημοσιεύματα βέβαια ενισχύουν τις φήμες σχετικά με την παρουσία μισθοφόρων στην Λευκορωσία και στο μέτωπο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020.

Όπως φαίνεται λοιπόν οι μισθοφόροι εξυπηρετούν τόσο ειδικά συμφέροντα όσο και  γενικότερες κατευθύνσεις της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Αφενός, η εγκατάσταση τους στις προαναφερθείσες περιοχές εξασφαλίζει την προάσπιση των επιχειρηματικών συμφερόντων και την προστασία των επενδύσεων του ολιγάρχη Prigozhin. Αφετέρου, και κυριότερα, διασφαλίζουν την στήριξη πολιτικών συμμάχων της Ρωσίας, εδραιώνουν την ρωσική επιρροή και παρουσία σε περιοχές γεωπολιτικού ενδιαφέροντος και διευκολύνουν την πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικές πηγές και στρατηγικά σημεία, όπως τα κοιτάσματα πετρελαίου της Λιβύης, τα διαμάντια της Κεντρικής Αφρικής και την πρόσβαση στα λιμάνια της Μεσογείου διαμέσου της Συρίας. Και αυτά τα ειδικά συμφέροντα εξυπηρετούν την ευρύτερη στόχευση της ανασυγκροτημένης εξωτερικής πολιτικής για την δημιουργία ενός πολυπολικού κόσμου, στον συσχετισμό δυνάμεων του οποίου  η Ρωσία θα διαθέτει μια ανανεωμένη ισχυρή θέση. Με λίγα λογία, η μισθοφορική δράση ενισχύει την προσπάθεια επανόδου της Ρωσίας στο μεταψυχροπολεμικό διεθνές πολιτικό στερέωμα και μάλιστα χωρίς ένα άμεσο πολιτικό κόστος.

Αυτό οφείλεται πρώτον στο γεγονός ότι οι απώλειες έμψυχου δυναμικού δεν αποφέρουν εσωτερικό πολιτικό κόστος και κατ’αυτόν τον τρόπο δεν διακυβεύεται η  εσωτερική νομιμοποίηση της ρωσικής υψηλής στρατηγικής. Εάν οι απώλειες προέρχονταν από το προσωπικό των ρωσικών δυνάμεων ασφαλείας θα μεταφράζονταν ως απώλειες Ρώσων στρατιωτών, οι οποίες σταδιακά θα καλλιεργούσαν την λαϊκή δυσαρέσκεια σε βάρος της κυβερνητικής πρακτικής. Δεύτερον, η μη νομική και άμεση συσχέτιση, παρά τις όποιες αποδείξεις, μεταξύ των μισθοφόρων και του κρατικού μηχανισμού προσφέρει στην Ρωσική Ομοσπονδία σημαντικό βαθμό ευελιξίας, καθώς και το πλεονέκτημα της αληθοφανούς άρνησης. Ουσιαστικά, αφού το κράτος δεν φαίνεται να σχετίζεται επίσημα με τη «Wagner Group» δεν επωμίζεται και την ευθύνη για τις αποτρόπαιες πράξεις που ενδεχομένως πραγματοποιήσουν οι στρατιώτες της. Αυτό σημαίνει ότι η οποιαδήποτε άρνηση από την κρατική πλευρά αναφορικά με τις δραστηριότητες των μισθοφόρων είναι πρακτικά αληθοφανής, με αποτέλεσμα τυπικά να εξασφαλίζεται και η εξωτερική νομιμοποίηση της υψηλής στρατηγικής. Αποφεύγεται  δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού κόστους που θα απέρρεε από την διεθνή κατακραυγή εναντίον της Ρωσίας για την ενδεχόμενα βίαιη δράση των μισθοφόρων της. Αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια έξυπνη τακτική στο πλαίσιο της ρωσικής υψηλής στρατηγικής, αν συγκριθεί μάλιστα με το κόστος που επέφερε στην αμερικανική εξωτερική πολιτική η ανεξέλεγκτη δράση των μισθοφόρων, τους οποίους προσέλαβαν στον πόλεμο του Ιράκ. Έτσι, επιδιώκεται η μεγιστοποίηση των  προσδοκώμενων ωφελειών και η συρρίκνωση των ενδεχόμενων απωλειών.

Εν κατακλείδι, η «Wagner Group» αποτελεί έναν σημαντικό «μοχλό» στο μηχανισμό της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Έχει εδραιώσει την παρουσία της, την οποία επεκτείνει και ενισχύει διαρκώς, αποδίδοντας σημαντικά οφέλη στην πολιτική ηγεσία της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Αναμφίβολα, ωστόσο, υπάρχουν τριγμοί στο εγχείρημα της εμπλοκής μισθοφόρων, οι οποίοι και στην περίπτωση της Ρωσίας εκδηλώνονται με την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μπορεί ακόμη να μην έχει εκδηλωθεί ένα άμεσο κόστος για το ρωσικό κράτος από τις επιχειρήσεις των μισθοφόρων, αλλά οι καταγγελίες από τον τοπικό πληθυσμό και τις διεθνείς οργανώσεις πληθαίνουν σταθερά δημιουργώντας ένα ορατό σε βάθος χρόνου εμπόδιο στην ρωσική εξωτερική πολιτική.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• https://www.fpri.org/article/2019/10/diplomacy-and-dividends-who-really-controls-the-wagner-group/
• https://www.offiziere.ch/?p=34979
• https://www.csis.org/blogs/post-soviet-post/band-brothers-wagner-group-and-russian-state
• https://112.international/russia/us-military-says-russias-libya-involvement-has-been-unmasked-51699.html
• https://112.international/politics/us-army-accused-russian-wagner-group-of-mining-libyan-tripoli-53099.html
• https://www.theguardian.com/world/2021/mar/15/lawsuit-seeks-justice-for-suspected-russian-killing-of-syrian-detainee
• https://turan.az/ext/news/2021/1/free/Social/en/630.htm
• https://www.nytimes.com/2020/09/20/world/europe/belarus-russian-mercenaries-wagner.html