Συνεπιμέλεια: “Ο κύκλος με την κιμωλία”;

Ένα υπέροχο θεατρικό έργο που μιλά για το μεγαλείο μίας μητέρας (ακόμα και όταν δεν είναι η βιολογική, αλλά αυτή που μεγάλωσε ένα παιδί και το πονάει όσο αν ήταν βιολογική του μάνα) είναι «ο κύκλος με την κιμωλία», του Γερμανού συγγραφέα Μπέρτολτ Μπρεχτ. Στο εν λόγω έργο, λοιπόν, η υπηρέτρια σε ένα αρχοντικό, μεγαλώνει με θυσίες και δυσκολίες τον γιο του άρχοντα, όταν ο άρχοντας δολοφονήθηκε από επαναστάτες της εποχής και η βιολογική του μητέρα το εγκατέλειψε, για να διαφύγει και να σωθεί. Μετά όμως από καιρό επέστρεψε, διεκδικώντας το παιδί της, από την υπηρέτρια που το μεγάλωσε.

Ο δικαστής της εποχής επίλεξε μία «σολομώντεια λύση». Χάραξε με μία κιμωλία έναν κύκλο και τοποθέτησε το παιδί στο κέντρο. Ζήτησε από τις επίδοξες «μητέρες» να τραβήξουν το παιδί από τα χέρια και όποια θα το τραβούσε προς το μέρος της με περισσότερη δύναμη, βγάζοντας το από τον κύκλο, θα το «κέρδιζε». Η βιολογική του μητέρα, που άλλοτε το εγκατέλειψε το τράβηξε με δύναμη, διεκδικώντας το. Η μητέρα που μόχθησε για να το μεγαλώσει, άφησε το χεράκι του για να μην το πονέσει.

Το ως άνω θεατρικό αποτελεί ένα δίδαγμα διαχρονικό ό,τι στη ζωή οι τίτλοι δεν αναθέτονται, δεν ορίζονται, δεν χορηγούνται. Μητέρα και πατέρα δεν σε κάνει ούτε ο βιολογικός σύνδεσμος ούτε κάποια δικαστική απόφαση ούτε τα ιδιωτικά συμφωνητικά. Μητέρα και πατέρας γίνεσαι στην πορεία της ζωής. Είναι ένας τίτλος πολύ τιμητικός, ένας ρόλος δύσκολος, ένας δρόμος ανηφορικός και συνεχής. Μητέρα και πατέρας γίνεσαι στα ατέλειωτα ξενύχτια από τις εποχιακές ιώσεις που θα περάσει ένα παιδί, στην ανησυχία για το μέλλον του, για τις φιλίες του, για τη σωστή εκπαίδευση του, στο διαρκή αγώνα επιβίωσης, στο χειροκρότημα σου με δάκρυα χαράς από το πρώτο του ποίημα στο σχολείο που από όλους τους παρευρισκόμενους η ματιά του παιδιού θα σε αναζητά με αγωνία για να νιώσει σιγουριά ότι είσαι εκεί.. κοντά του.. σε κάθε του βήμα, σε κάθε του εξέλιξη, στα μεγάλα ταξίδια του..

Ο ρόλος του δικαστή και η απόφαση του να δημιουργήσει αυτόν τον κύκλο, στον σύγχρονο αναγνώστη φαντάζει αναχρονιστικός, μη ρεαλιστικός και ως ένα βαθμό «γελοίος»:  «μα καλά, τραβάνε το παιδί από τα χέρια με δύναμη; Σε τι εποχή ζούσανε τότε;» ίσως να σκεφτεί κάποιος διαβάζοντας ή ακόμα καλύτερα παρακολουθώντας το έργο.

Αν παρατηρήσει κανείς τον σύγχρονο τρόπο διεκδίκησης της επιμέλειας – διατροφής - επικοινωνίας του παιδιού μετά από ένα διαζύγιο, και κάνει την αναγωγή, ίσως να συμπεράνει ότι τελικά το τότε, δεν απέχει και πολύ από το σήμερα. Το σύγχρονο παιδί χωρισμένων γονιών βρίσκεται τις περισσότερες φορές στη μέση ενός διαζυγίου, στη μέση ενός κύκλου, ενός νοητού κύκλου από κιμωλία.

Από τη μια τραβάει η μαμά και από την άλλη ο μπαμπάς. Και οι δύο επικαλούνται το συμφέρον του παιδιού. Το «συμφέρον». Αλήθεια, ποιο είναι το συμφέρον; Είναι μία αόριστη έννοια που προκειμένου να την προσεγγίσεις πρέπει να την ερμηνεύσεις. Συμφέρον του παιδιού θα έλεγε κάποιος γρήγορα και βιαστικά είναι να έχει και τους δύο γονείς. Σωστό! Τι θα γίνει όμως, με δεδομένο ότι ζούμε σε μία σαθρή και μολυσμένη κοινωνία, όπως μάλιστα η επικαιρότητα μας αναδεικνύει, αν ο ένας γονιός δεν είναι κατάλληλος και δεν έχει εκδοθεί κάποια αμετάκλητη δικαστική απόφαση που να το πιστοποιεί; Τι θα γίνει αν ο ένας εκ των δύο γονιών διεκδικήσει τη συνεπιμέλεια και όλα του τα δικαιώματα και στην πορεία φτιάξει μία άλλη οικογένεια και γυρίσει την πλάτη του στο παιδί, επικαλούμενος έλλειψη χρόνου ή αυξημένες υποχρεώσεις; Που θα πάνε μετά οι δικαστικές αποφάσεις, ύστερα από αέναους δικαστικούς αγώνες; Που θα πάνε τότε τα ιδιωτικά συμφωνητικά συμβιβασμών;

Το συμφέρον του παιδιού λοιπόν, κρίνεται ανά περίπτωση και πρέπει να λαμβάνονται εκ των προτέρων υπόψη όλα τα «τι θα γίνει, αν…», προκειμένου να περιοριστούν οι κίνδυνοι και να προβλεφθούν καταστάσεις επιζήμιες για το παιδί. Γιατί το παιδί δεν είναι λάφυρο νίκης ενός δικαστικού αγώνα. Είναι άνθρωπος που πάνω στις σελίδες των δικαστικών αποφάσεων, των ιδιωτικών συμφωνητικών, θα δομήσει την ζωή του και θα γράψει και αυτό τη δική του ιστορία, το δικό του αληθινό παραμύθι… «μια φορά και έναν καιρό ήταν μία μαμά και ένας μπαμπάς, που αγαπούσαν τόσο πολύ το παιδί τους …»!

Πολλές φορές η δικαστική εμπειρία στις οικογενειακές υποθέσεις έχει δείξει το εξής: η πραγματική ζωή βρίσκεται έξω από τις δικαστικές αίθουσες. Και το αληθινό συμφέρον του παιδιού το γνωρίζουν μόνο οι γονείς τους. Όσες αντιδικίες και να έχουν μεταξύ τους, όσες διαφωνίες και να τους χωρίζουν, ο συνδετικός κρίκος που είναι ένα παιδί είναι άρρηκτος. Τα «μονά-ζυγά» που επιβάλλει λοιπόν μια δικαστική απόφαση πχ. στην επικοινωνία, μπορεί στην πορεία και όταν απομακρυνθούν οι εμπάθειες να μετατραπεί σε «όποτε θελήσεις και μπορείς», φυσικά χωρίς να κλονίζεται το καθημερινό σχολικό πρόγραμμα του παιδιού.

Η συνεπιμέλεια είναι ιδιαίτερα πολυσυζητημένη τροποποίηση του επί χρόνια βαλτωμένου και άνευ ουσιαστικών αλλαγών οικογενειακού δικαίου. Είναι ένας πολύ-αναμενόμενος για πολλούς νόμος για να παύσουν οι αέναες δικαστικές διαμάχες. Αυτός ακούγεται ότι θα είναι ο σκοπός. Συχνά επικαλούμενη μάλιστα είναι η έννοια της «ισότητας». Της πολύ- παρεξηγημένης ισότητας, που ερμηνεύεται σαν έναν κύκλο με κιμωλία που τραβάμε μία γραμμή στη μέση και το χωρίζουμε σε δύο ίσα ημικύκλια (ίσος χρόνος).

Άραγε αυτό είναι η ισότητα στο οικογενειακό δίκαιο; Άραγε αυτή είναι η ισότητα που κατοχυρώνει το συμφέρον του παιδιού; Ο ίσος χρόνος που θα βλέπει τους γονείς; Όχι η ποιότητα; Όχι ο τρόπος που το μεγαλώνεις; Όχι η ουσία; Τελικά «ο κύκλος με την κιμωλία» ίσως να μην είναι πολύ μακριά από τη σύγχρονη λογική. Μία από τις καινοτομίες που ακούγεται ότι εισάγονται με το νέο νόμο είναι οι εξής:

1. Η ίση μεταχείριση των γονέων,
2. Οι εναλλακτικές εξωδικαστικές μέθοδοι επίλυσης των οικογενειακών διαφορών, όπως η διαμεσολάβηση, καθότι εισάγεται η έννοια του οικογενειακού διαμεσολαβητή.
3. Η θέσπιση του 1/3 για την επικοινωνία του παιδιού με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει,
4. Η θέσπιση αντικειμενικών κριτηρίων κακής άσκησης της γονικής μέριμνας/ επιμέλειας, όπως πχ μη καταβολή της διατροφής
5. Η επιμόρφωση των Δικαστών μέσω ειδικών προγραμμάτων, που θα δικάζουν αποκλειστικά τις οικογενειακές διαφορές.
6. Εισάγεται η έννοια της γονεϊκής αποξένωσης.

Προκειμένου να γίνει μία ασφαλής αξιολόγηση των διατάξεων και της ratio του νομοθέτη θα πρέπει προηγουμένως να δημοσιευτεί το σχέδιο νόμου , όταν τεθεί σε δημόσια διαβούλευση. Μέχρι τότε γίνεται μία θεωρητική προσέγγιση και πρόχειρη αξιολόγηση.

Ένα όμως είναι σίγουρο: Το οικογενειακό δίκαιο και η επίλυση των ζητημάτων αυτών είναι σπουδαίας σημασίας. Τα παιδιά μας είναι το αύριο της κοινωνίας. Και αυτό το αύριο, για να είναι αισιόδοξο, πρέπει να δομηθεί από σήμερα. Το οικογενειακό δίκαιο είναι ένα δίκαιο που χρειάζεται να έχει ευελιξία στην προσέγγιση των εκάστοτε δεδομένων μίας ιστορίας και πάντα πρέπει να γίνεται κατά περίπτωση αξιολόγηση. Δεν χωράει το απόλυτο.

Δεν χωρούνε οι τίτλοι.

Δεν χωρούνε στερεότυπα.

Δεν χωρούν λάθη.

Δεν χωρούν άλλοι κύκλοι με κιμωλίες.