Η περίπτωση απόσχισης της Σκωτίας

Η Σκωτία αποτελεί χώρα-τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου που χωρίζεται σε δύο περιοχές, τις ορεινές (Highlands) και τις πεδινές (Lowlands), ενώ τα πέντε εκ. κάτοικοί του είναι κυρίως κέλτικης προέλευσης. Μέχρι τον 17^ο αιώνα ήταν ένα ανεξάρτητο βασίλειο, το οποίο ενώθηκε στη συνέχεια με το βασίλειο της Αγγλίας με στόχο να διαμορφωθεί μια μεγάλη δύναμη, η Μεγάλη Βρετανία. Με την ένωση αυτή, το σκωτσέζικο αίτημα για ανεξαρτησία υπονομεύθηκε έως τον 20^ο αιώνα και εμφανίστηκε επίσημα με το δημοψήφισμα του 2014. Η συζήτηση περί απόσχισης της Σκωτίας έχει μπει και σήμερα ξανά στο τραπέζι λόγω της αναστάτωσης που έχει προκαλέσει στην κυβέρνηση του Εδιμβούργου το Brexit, δηλαδή η απόφαση για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο παρόν άρθρο, θα δούμε το χρονικό των σχέσεων Σκωτίας-Αγγλίας, την αναβίωση του σκωτσέζικου εθνικισμού μετά την Πράξη της Ένωσης, τα σημαντικά δημοψηφίσματα, τον διαχωρισμό των εξουσιών και τις νέες τάσεις απόσχισης της τελευταίας δεκαετίας.             

Ιστορική αναδρομή

α) Οι Πόλεμοι για την Ανεξαρτησία (13^ος-14^ος αι.)

Οι πόλεμοι μεταξύ των βασιλείων της Αγγλίας και της Σκωτίας (1296-1346) συμβολίζουν μια αντίσταση κατά της αγγλικής κυριαρχίας και καθορίστηκαν από μεγάλες μάχες που έχουν μείνει στην ιστορία ως αξιομνημόνευτες, όπως η Μάχη της γέφυρας Στέρλινγκ (Stirling bridge) και αυτή του Μπάνοκμπερν (Bannockburn).

Μετά τον θάνατο της βασίλισσας Margaret, το 1290, το σκωτσέζικο θρόνο διαδέχθηκε ο John Balliol. Η υπογραφή μιας συμφωνίας, από τον Balliol, για συμμαχία με τη Γαλλία, τον παραδοσιακό εχθρό της Αγγλίας, αποτέλεσε το έναυσμα για να ξεκινήσουν οι Πόλεμοι για την Ανεξαρτησία της Σκωτίας (Historic-uk.com). Αυτή η νέα συμμαχία προκάλεσε την αντίδραση του βασιλιά Edward I, ο οποίος εισέβαλε στον Βορρά με σκοπό να επεκτείνει την επιρροή του και να ανατρέψει τον Σκωτσέζο βασιλιά. Ως αντίποινα, το 1297, οι μικρότερες και ανοργάνωτες στρατιωτικές δυνάμεις του εθνικού ήρωα William Wallace κατατρόπωσαν τον αγγλικό στρατό στην ιστορική Μάχη της γέφυρας Στέρλινγκ. Μεταγενέστερα, ακόμα μία αποφασιστική μάχη-ορόσημο για τη Σκωτία δόθηκε, όταν οι αγγλικές δυνάμεις που είχαν πολιορκήσει το κάστρο του Στέρλινγκ υπέστησαν βαριά ήττα από τα στρατεύματα του βασιλιά Robert I. Αυτή ήταν η λεγόμενη Μάχη του Μπάνοκμπερν (1314). Οι συγκρούσεις οδήγησαν, τελικώς, στην υπογραφή της Συνθήκης του Εδιμβούργου-Νορθάμπτον (1328), η οποία έληγε τον πρώτο πόλεμο των βασιλείων και αναγνώριζε την ανεξαρτησία της Σκωτίας.

Αφορμή του δεύτερου πολέμου ήταν η εμφύλια σύγκρουση στον Βορρά μεταξύ του φιλοάγγλου Edward Balliol και του David II που θα αναδείκνυε τον νέο διάδοχο του θρόνου. Ο πρώτος επικράτησε και μετέπειτα, το 1333, στο πλευρό των Άγγλων κατέλαβε το Μπέργουικ, μια περιοχή στρατηγικής σημασίας στα σύνορα των δύο βασιλείων. Στη χρονική περίοδο που ακολούθησε, οι Άγγλοι έστρεψαν την προσοχή τους στη Γαλλία λόγω του Εκατονταετή Πολέμου που μόλις είχε ξεσπάσει μεταξύ τους, ενώ παράλληλα το ίδιο γεγονός αποδυνάμωσε τη δυνατότητα των Γάλλων να σπεύδουν να σταθούν αρωγοί στους Σκωτσέζους. Ύστερα από τις συνεχόμενες διαμάχες, η τελική σύγκρουση έλαβε χώρα στη Μάχη του Νέβιλ (Neville’s Cross) το 1346, που είχε ως αποτέλεσμα την ήττα του σκωτσέζικου δυναμικού. Η Συνθήκη του Μπέργουικ παγίωσε τη λήξη των Πολέμων για την Ανεξαρτησία, το 1357.

β) Η Πράξη της Ένωσης και η Εξέγερση των Ιακωβιτών (17^ος-18^ος αι.)

Το πρώτο στάδιο της ένωσης έγινε στις αρχές του 17^ου αιώνα, όταν η αποκαλούμενη και «Παρθένος Βασίλισσα», Elisabeth I, δεν είχε νόμιμο διάδοχο, επομένως ο θρόνος της πέρασε στον James VI, ο οποίος ήταν ήδη βασιλιάς της Σκωτίας. Συνεπώς, η Σκωτία και η Αγγλία είχαν τον ίδιο μονάρχη, ωστόσο τα δύο βασίλεια παρέμεναν ανεξάρτητα. Έναν αιώνα μετά, το 1707, υπογράφηκε η Πράξη της Ένωσης (Act of Union) και όλες οι εξουσίες μεταβιβάστηκαν στο αγγλικό κοινοβούλιο, δημιουργώντας το σύστημα του Ουέστμινστερ. Με την ένωση αυτή διαμορφώθηκε το βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας. Οι Σκωτσέζοι έκτοτε υπηρέτησαν πιστά ως Βρετανοί στρατιώτες, αλλά η δυσαρέσκεια ήταν διάχυτη στον Βορρά. Το αίσθημα αδικίας, μετά τους μακροχρόνιους αγώνες που δόθηκαν, εκδηλώθηκε με την Εξέγερση των Ιακωβιτών, ήτοι μια σειρά αναμετρήσεων που οδήγησαν στην τελική Μάχη του Καλλόντεν (Culloden), το 1745. Αυτή ήταν η τελευταία φορά που οι Σκωτσέζοι αμφισβήτησαν εγχώρια την ένωση με την Αγγλία μέσω στρατιωτικής διαμάχης. Στη συγκεκριμένη σύγκρουση, η συμμαχία του Charles Eduard Stuart με τις φυλές των Χάιλαντς ήρθε αντιμέτωπη με τους υποστηρικτές του οίκου του Αννόβερου. Η πρώτη διεκδικούσε την επιστροφή του στέμματος στη Σκωτία και την ισχυροποίηση του καθολικισμού. Η τελική έκβαση της μάχης, όμως, βρήκε νικητές τους δεύτερους και την επικράτηση της συνταγματικής μοναρχίας και του προτεσταντισμού έναντι της μοναρχικής εξουσίας και του καθολικισμού αντίστοιχα. Το αποτέλεσμα σφράγισε την Πράξη της Ένωσης και εξασφάλισε την άνοδο της Μ. Βρετανίας στο διεθνές σύστημα ισχύος τα επόμενα χρόνια.

Τα πρώτα δημοψηφίσματα στη μοντέρνα Σκωτία

Το 1979, πραγματοποιήθηκε το πρώτο δημοψήφισμα για ένα περιφερειακό κοινοβούλιο στη Σκωτία, στο οποίο τάχθηκε υπέρ το 52%, όμως λόγω της απουσίας του απαιτούμενου 40%, το αποτέλεσμα θεωρήθηκε άκυρο. Έπειτα, με την άνοδο της «Σιδηράς Κυρίας» Margaret Thatcher -αρχηγό του Συντηρητικού Κόμματος (Conservative Party)- στην εξουσία, το ζήτημα της εκχώρησης περισσότερων εξουσιών στο Εδιμβούργο περιθωριοποιήθηκε. Η δεδομένη κατάσταση άλλαξε όταν ο Tony Blair του Εργατικού Κόμματος (Labour Party) ανέλαβε την πρωθυπουργία του Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος θέλοντας να εξασφαλίσει τις νίκες των Εργατικών στη Σκωτία έδωσε το «ναι» για τη διενέργεια δεύτερου δημοψηφίσματος (1997). Τα τρία τέταρτα των κατοίκων της χώρας (74,3%) ψήφισαν υπέρ της εκχώρησης εξουσιών και η πρώτη συνάντηση του νέου κυβερνητικού σώματος έγινε δύο χρόνια αργότερα στο Χόλυρουντ του Εδιμβούργου. Συνολικά, τρεις φορές παραχωρήθηκαν εξουσίες έκτοτε από το Ουέστμινστερ στο Εδιμβούργο και πιο συγκεκριμένα με τις ακόλουθες Πράξεις:

α) The Scotland Act 1998: Εγκατάσταση περιφερειακού κοινοβουλίου στο Εδιμ-βούργο με τη συγκατάθεση της βασίλισσας Elisabeth II.

β) The Scotland Act 2012: Επέκταση αποκεντρωμένων δυνατοτήτων στα θέματα οικονομίας.

γ) The Scotland Act 2016: Περαιτέρω μεταβίβαση εξουσιών σε ζητήματα που αφορούν το φόρο εισοδήματος και την πρόνοια.

Οι αποφάσεις σε ζητήματα που σχετίζονται με την Εξωτερική Πολιτική, το Σύνταγμα, την Εθνική Άμυνα και Ασφάλεια, τη Μετανάστευση (κ.α.) υπάγονται στην κυβέρνηση του ΗΒ, ενώ οι αποφάσεις της αποκεντρωμένης κυβέρνησης της Σκωτίας λαμβάνονται σε θέματα όπως η Εκπαίδευση, το Περιβάλλον, ο Αθλητισμός (κ.α.)

Ο Σκωτσέζικος Εθνικισμός

Κατά τον 20^ο αιώνα, οι Σκωτσέζοι μπορούσαν να δείξουν τη διαφοροποίηση του πολιτισμού τους από το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο μόνο μέσω αθλημάτων, κάθε φορά δηλαδή που ερχόντουσαν αντιμέτωποι με την Αγγλία και την Ουαλία, κυρίως σε ποδοσφαιρικούς αγώνες. Με τη σταδιακή άνοδο του Σκωτσέζικου Εθνικού Κόμματος (Scottish National Party, SNP) και τη δημιουργία περιφερειακής κυβέρνησης, όμως, οι κάτοικοι της χώρας είχαν πλέον την ευκαιρία να τονίσουν τη μοναδικότητά τους και μέσω της πολιτικής σκηνής. Το σκωτσέζικο αίτημα για ανεξαρτησία πήρε νέες διαστάσεις, εμφανίζοντας μια φιλο-ευρωπαϊκή νεωτερική δυναμική που δεν εστιάζεται στα μειονοτικά δικαιώματα αλλά στα πολιτικά. Συγκεκριμένα, η ιδεολογία του σκωτσέζικου εθνικισμού, που ενστερνίζεται και το SNP, περιγράφει έναν εθνικισμό με έμφαση στις αξίες, πολύ διαφορετικό από τον κλασικό που γνωρίζουμε περί ανάδειξης της εθνικής ταυτότητας. Οι Εθνικιστές της Σκωτίας στη ρητορική τους δίνουν βάση σε έναν πυρήνα πολιτικών δικαιωμάτων, δημοκρατίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης και πολύ λιγότερο στην εθνική ταυτότητα. Αναντίρρητα, η ρήξη τους με το σύστημα του Λονδίνου ήρθε λόγω της κατάργησης του κράτους πρόνοιας και των νέο-φιλελεύθερων πολιτικών που ακολουθήθηκαν έπειτα, οι οποίες  υπονόμευσαν τον εθνικό αγώνα των Σκωτσέζων. Η επιθυμία των Εθνικιστών για μια ανεξάρτητη Σκωτία εκδηλώθηκε σε μεγάλο βαθμό μετά το 2000 και κυρίως, με τη νίκη του SNP στις εκλογές του 2007, βάζοντας τέλος στη συνεχή επικράτηση των Εργατικών.

Το δημοψήφισμα περί ανεξαρτησίας

Το Σκωτσέζικο Εθνικό Κόμμα κέρδισε την επανεκλογή και την πλειοψηφία των εδρών, το 2011, υιοθετώντας μια στρατηγική που αποσκοπούσε στη χάραξη μιας πορείας προς την ανεξαρτητοποίηση. Ο ηγέτης του κόμματος, Alex Salmond, ήρθε σε συμφωνία με τον Βρετανό πρωθυπουργό, David Cameron, ένα χρόνο μετά, για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος «Scotexit», τo 2014. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το έτος 2014 αποτελούσε την επέτειο 700 χρόνων από τη μεγάλη Μάχη του Μπάνοκμπερν. Η δυνατότητα που δινόταν στους κατοίκους της Σκωτίας για να καθορίσουν το μέλλον τους παρουσιάστηκε ως μοναδική ευκαιρία της γενιάς τους, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι οι ίδιοι βάδιζαν με μια αβεβαιότητα προς αυτό το «referendum for independence», καθώς δεν γνώριζαν εάν και κατά πόσο η ανεξαρτητοποίηση της Σκωτίας θα λειτουργούσε προς όφελος τους έναντι μιας περίπτωσης «devo-max» με περισσότερες αποκεντρωμένες εξουσίες. Το τελικό αποτέλεσμα, συνεπώς, έδειξε την παραμονή στο Ηνωμένο Βασίλειο με ποσοστό μεγάλης διαφοράς από αυτό υπέρ της απόσχισης (55,3% ΟΧΙ – 44,7% ΝΑΙ).

Το συμπέρασμα που βγάζουμε είναι ότι οι πολίτες έγειραν προς το «ΟΧΙ», διότι δεν πήραν προηγουμένως τις απαντήσεις που επιθυμούσαν από τον πρωθυπουργό της περιφερειακής κυβέρνησης, Alex Salmond. Μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος, ο ίδιος παραιτήθηκε. Τα ερωτήματα που δίχαζαν τους Σκωτσέζους ήταν τα ακόλουθα:

1. Αν όχι η Λίρα Στερλίνα, ποιο θα ήταν το εθνικό νόμισμα μετά την απόσχιση από το ΗΒ;
2. Μια ανεξάρτητη Σκωτία θα μπορούσε να επιβιώσει οικονομικά;
3. Ποιος θα ήταν ο στρατός της και πως θα εξασφάλιζε την άμυνα της;
4. Τα αποθέματα πετρελαίου θα ήταν αρκετά για να στηρίξουν την οικονομία της χώρας;
5. Τι θα γινόταν με τη βάση πυρηνικών υποβρυχίων έξω από τη Γλασκώβη;
6. Πόσο καιρό θα χρειαζόταν η Σκωτία για να ενταχθεί στην Ε.Ε. ως ανεξάρ-τητο κράτος;

Το Brexit αναθεωρεί την θέση της Σκωτίας

Το SNP δεσμεύθηκε ότι θα σεβόταν την απόφαση για παραμονή στο ΗΒ, αλλά η ανακοίνωση του πρωθυπουργού Cameron δύο χρόνια αργότερα για τη διενέργεια ενός δημοψηφίσματος περί Brexit άλλαξε γρήγορα τα σχέδια του κόμματος. Δημιουργήθηκε μεγάλη αναστάτωση στους Σκωτσέζους ως απόρροια αυτής της εξέλιξης, καθώς οι ίδιοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους παραδοσιακά «pro-Europeans». Στις 23 Ιουνίου 2016, οι κάτοικοι της χώρας υπερψήφισαν την παραμονή στην Ε.Ε. (62% Παραμονή – 38% Αποχώρηση), με την ψήφο τους να αγνοείται τελικώς, καθώς συνολικά το μεγαλύτερο μέρος των Βρετανών τάχθηκε υπέρ της εξόδου (52% Αποχώρηση – 48% Παραμονή).

Με τα νέα δεδομένα που διαμορφώθηκαν, η Σκωτία αναθεώρησε την πολιτική της και επανέφερε στη συζήτηση το ζήτημα της απόσχισης από το μεγάλο νησί. Το περιφεριακό κοινοβούλιο κατέστησε σαφές ότι το Brexit βλάπτει τα συμφέροντα της χώρας και έτσι, ένα χρόνο μετά, ψήφισε τη διεξαγωγή ενός δεύτερου δημοψηφίσματος για Scotexit. Συνεπώς, με την άδεια του Χόλυρουντ, η πρώτη υπουργός, Nicola Sturgeon, απευθύνθηκε στο Λονδίνο για να λάβει την έγκριση του Ουέστμινστερ. Η αδιάλλακτη Theresa May των Συντηρητικών, όμως, απέρριψε κάθε τέτοιο ενδεχόμενο, αφήνοντας να εννοηθεί ότι δε θα δοθούν περαιτέρω παραχωρήσεις στην Ουαλία, τη Βόρεια Ιρλανδία και τη Σκωτία (Euractiv, 2018). Μετά την παραίτηση της May από την θέση πρωθυπουργού λόγω των αποτυχημένων προσπαθειών της επί τη συμφωνίας για το Brexit, την θέση της διαδέχθηκε ο Boris Johnson, του οποίου η σκληρή στάση έχει προκαλέσει τον αναβρασμό στο Εδιμβούργο και στο Μπέλφαστ. Η Sturgeon έχει δηλώσει ότι η Σκωτία ανήκει στην Ευρώπη και έχει πάρει τα μέγιστα δυνατά μέτρα, ώστε να διεξαχθεί ένα νόμιμο και νομιμοποιημένο δημοψήφισμα, σε αντίθεση με το παράνομο που πραγματοποιήθηκε στην Καταλονία. Τον Δεκέμβριο του 2019, το SNP με το μήνυμα ότι δε θα αφήσει το Λονδίνο να αγνοήσει την απόφαση του λαού, κέρδισε τη μεγάλη πλειοψηφία των εδρών και έδωσε εντολή στη Sturgeon να διαπραγματευθεί με τον Johnson τους νέους όρους. Οι δύο ήρθαν σε επικοινωνία, ωστόσο ο δεύτερος έδωσε ένα ξεκάθαρο «όχι», αναφέροντας πως ένα δεύτερο referendum for independence θα επρόκειτο για έναν επιζήμιο περισπασμό που θα υπονόμευε το αποτέλεσμα του 2014. Οι Εθνικιστές  παρ’ όλα αυτά θεωρούν πιθανή τη διενέργειά του εντός του 2021 με τα κορυφαία στελέχη του Ουέστμινστερ, ταυτόχρονα, να μη δείχνουν καμία πρόθεση να συναινέσουν στα αιτήματα του Χόλυρουντ.

Συμπέρασμα

Nicola Sturgeon: «Η Σκωτία θα επιστρέψει στην ΕΕ ως ανεξάρτητο κράτος»

Η πρωθυπουργός δείχνει εμφανέστατα τη δυσαρέσκειά της για την πορεία του Brexit, που έχει υπονομεύσει την απόφαση του λαού να παραμείνει στην Ε.Ε. Η ίδια επιθυμεί την απόσχιση και την επιστροφή στην αγκαλιά των Βρυξελλών. Οι Βορειοϊρλανδοί από την άλλη, πρέπει να αναφερθεί, ότι σκέφτονται την επανένωση με την Ιρλανδία, που είναι ήδη μέλος της Ε.Ε. Η αμφιλεγόμενη πολιτική του Johnson, παράλληλα, έχει αλλάξει τη γνώμη της πλειοψηφίας των Σκωτσέζων, η οποία σύμφωνα με σχετική έρευνα πλέον στρέφεται υπέρ της εξόδου από το ΗΒ. Το ερώτημα, όμως, που διχάζει ακόμα αυτό το λαό είναι εάν η χώρα θα μπορέσει να έχει ένα ευημερές μέλλον χωρίς την οικονομική εξάρτηση από το Λονδίνο Άλλη μια κατάσταση που περιπλέκει τα πράγματα είναι το πλήγμα που έχει δεχθεί η Ε.Ε. από την έξαρση της πανδημίας του κορωνοϊού. Ο ιός Covid-19 μπορεί να δημιουργήσει μια μεγαλύτερη αβεβαιότητα στους Σκωτσέζους, ως προς τη δυνατότητα της Ένωσης να τους στηρίξει και να τους παρέχει την απαραίτητη ασφάλεια για να επιβιώσουν. Συνεπώς, εάν η κυβέρνηση δεν παρουσιάσει τις απαντήσεις που περιμένουν οι κάτοικοι της Σκωτίας, ένα αποκεντρωμένο κοινοβούλιο με ακόμα περισσότερες εξουσίες που ενισχύουν τα πολιτικά τους δικαιώματα θα ήταν πιθανότατα ένα καλύτερο σενάριο από την απόσχιση. Ο λαός ασκεί το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, διότι δεν δέχεται να του επιβληθεί ένα αύριο που έχει απορρίψει. Γι’ αυτό τον λόγο, επιθυμεί διακαώς η λήψη σημαντικών αποφάσεων να γίνεται από το Εδιμβούργο και όχι από το Ουέστμινστερ.

*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.