EastMed: Εξελίξεις, προκλήσεις, προοπτικές
ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΙΡΗΗ εκτεταμένη χρήση του φυσικού αερίου (στο εξής ΦΑ) τις τελευταίες δεκαετίες το καθιστά ένα από τα σημαντικότερα ορυκτά καύσιμα, αντικαθιστώντας άλλες συμβατικές πηγές ενέργειας. Η αξιοποίηση του εντοπίζεται κυρίως στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αφού σε σχέση με άλλα ορυκτά καύσιμα (πχ άνθρακας), όχι μόνο έχει υψηλότερη ενεργειακή απόδοση, αλλά είναι και πολύ φιλικότερο προς το περιβάλλον. Διαδεδομένη είναι επίσης η χρήση του για την παραγωγή προϊόντων σε διάφορες βιομηχανίες είναι πιό συμφέρουσα.
Τι είναι όμως το φυσικό αέριο; Αποτελείται από υδρογονάνθρακες και κυρίως από μεθάνιο, κάτι που το κάνει ελαφρύτερο από τον αέρα και έτσι διαφεύγει εύκολα στην ατμόσφαιρα. Εντοπίζεται παγιδευμένο μέσα σε ειδικές δομές του υπεδάφους (πορώδη πετρώματα). Είναι ένα άχρωμο, άγευστο και άοσμο εύφλεκτο αέριο. Λόγω των παραπάνω ιδιοτήτων του, για να γίνεται αισθητή η παρουσία του προστίθενται ουσίες, οι οποίες του δίνουν μια ιδιαίτερη οσμή ευθυγραμμισμένη με διεθνή πρότυπα, έτσι ώστε όταν υπάρχει διαρροή να γίνεται άμεσα αντιληπτή
Η μεταφορά του φυσικού αερίου από τις χώρες παραγωγής του και σε μεγάλες αποστάσεις, γίνεται στην αέρια μορφή του με δίκτυα συνήθως υπόγειων αγωγών, ενώ στην υγρή του μορφή αυτή πραγματοποιείται με δεξαμενόπλοια. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ΦΑ εισάγεται και μετακινείται και με τους δύο τρόπους. Αναφορικά με τη διακίνηση του ΦΑ στην Ένωση, αυτή τη στιγμή πραγματοποιείται σε περισσότερους από 35 αγωγούς ενώ αρκετοί αγωγοί σχεδιάζονται για το μέλλον. Ένας από τους σημαντικότερους αγωγούς που προγραμματίζεται να υλοποιηθεί και βρίσκεται σε προχωρημένα στάδια σχεδιασμού αφού έχει πάρει το «πράσινο φως» από την ΕΕ, είναι ο Eastern Mediterranean Pipeline, ο λεγόμενος EastMed.
Ο EastΜed σχεδιάζεται να είναι ένας υποθαλάσσιος -στο μεγαλύτερο μέρος του- αγωγός, ο οποίος θα ξεκινά από τη θάλασσα του Λεβάντε, αποτελώντας μέρος του κατασκευαστικού έργου για την αξιοποίηση των κοιτασμάτων που βρίσκονται εκεί. Στη συνέχεια, θα κατευθύνεται προς την Κύπρο, με πιθανότητα σύνδεσης στα κοιτάσματα της περιοχής, όπως είναι για παράδειγμα το οικόπεδο 10, ενώ από εκεί θα οδηγείται στην Κρήτη. Έπειτα, μέσω της Πελοποννήσου και της δυτικής Ελλάδας, από τη Θεσπρωτία, θα φτάνει στην Ιταλία μέσω του αγωγού IGI – Poseidon. Ο σχεδιασμός πραγματοποιείται ώστε η δυναμικότητα του αγωγού να είναι 10 δις m3 /yr αλλά να μπορεί να φτάσει μέχρι τα 16 δις m3 /yr Αν υπολογιστούν και τα κοιτάσματα σε Κέρκυρα και Κυπαρισσιακό κόλπο, ο αγωγός αυτός δύναται να μεταφέρει 40 περίπου δις m3 /yr ΦΑ προς την ΕΕ. Για να γίνουν αντιληπτά τα μεγέθη αυτά, αρκεί μόνο να σημειωθεί ότι ο TAP (Trans-Adriatic Pipeline) υπολογίζεται πως θα μεταφέρει ποσότητα αρκετά μικρότερη, της τάξης των 15 δις m3 /yr από την Κασπία θάλασσα στην Ελλάδα και την ΕΕ.
Στην πρώτη φάση του EastMed συμμετέχουν αποκλειστικά η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ και η Ιταλία, η οποία θα υπογράψει σύντομα, ενώ το εγχείρημα έχει την υστήριξη των ΗΠΑ. Το γεγονός ότι τόσα εμπλεκόμενα κράτη επιχειρούν ένα τόσο φιλόδοξο έργο εγείρει ανησυχίες ως προς τις δυσκολίες που μπορεί να ανακύψουν, στο δρόμο προς την υλοποίησή του, σε κατασκευαστικό, οικονομικό και διπλωματικό επίπεδο. Πως θα μπορούσαν λοιπόν να ξεπεραστούν τα ενδεχόμενα αυτά εμπόδια; Τελικά, βάζοντάς τα σε ένα υποθετικό ισοζύγιο, αξίζει να ξεπεραστούν;
Από διπλωματική και στρατηγική σκοπιά, όπως έχει ήδη αναφερθεί, η ΕΕ στηρίζει αυτό το έργο. Το έχει τοποθετήσει άλλωστε στον Κατάλογο των Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest – PCIs). Η εξέλιξη αυτή έχει ορθολογιστική βάση αφού εδώ και καιρό επιζητείται διέξοδος για την απεξάρτηση της Ένωσης από το ρωσικό ΦΑ, το οποίο σχεδόν μονοπωλεί την ευρωπαϊκή αγορά. Δεδομένης της τροφοδοτικής ικανότητας που θα έχει ο αγωγός, υπολογίζεται ότι θα καλύπτει έως και το 15% των ετήσιων αναγκών ΦΑ που έχει η Ευρώπη, γεγονός που αναδεικνύει το πρώτο αποφασιστικό βήμα της Ένωσης για την επιζητούμενη απαγκίστρωση.
Στις 20 Μαρτίου του 2019, σε τριμερή συνάντηση που πραγματοποιήθηκε μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ, με την παρουσία του Αμερικανού ΥΠΕΞ, Μάικ Πομπέο, ο αγωγός βρέθηκε στο επίκεντρο των συζητήσεων. Φάνηκε να συμφωνούν όλες οι πλευρές πως το έργο ενισχύει την σταθερότητα και την ασφάλεια στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Μια ακόμη δήλωση στήριξης, είναι αυτή του Αμερικανού πρέσβη στο Ισραήλ David Friedman: «Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν πλήρως το έργο αυτό, το οποίο στοχεύει στην ποικιλία πηγών ενέργειας στην περιοχή και εξασφαλίζει την ενεργειακή ασφάλεια στην Ευρώπη».
Στην απέναντι πλευρά φαίνεται να βρίσκονται η Ρωσία και η Τουρκία, καθώς, με την κατασκευή του έργου αυτού, υποβαθμίζεται ο ρόλος και η επιρροή και των δύο προς τις χώρες της Ένωσης, τόσο σε γεωστρατηγικό, όσο και σε οικονομικό επίπεδο.
Διαδικασία κατασκευής του αγωγού
H κατασκευή ενός τέτοιου υποθαλάσσιου αγωγού ίσως να θεωρούνταν πρόκληση, για τους μηχανικούς τα προηγούμενα χρόνια, ωστόσο υπάρχουν ήδη 6.000 χλμ. απλωμένων αγωγών, στον βυθό μόνο της Βόρειας θάλασσας. Μάλιστα ένα μέρος του δικτύου αυτού βρίσκεται εκεί εδώ και 40 χρόνια.
Η διαδικασία τοποθέτησης ενός υποθαλάσσιου αγωγού ΦΑ κανονικά δεν ξεκινά στην ακτή, όπως θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί, αλλά στη θάλασσα. Αρχικά γίνεται χαρτογράφηση του βυθού, ώστε να εντοπιστούν όλα τα πιθανά εμπόδια, όπως για παράδειγμα ναυάγια και μεγάλοι ογκόλιθοι. Οι έρευνες αυτές περιλαμβάνουν τη μελέτη και ενδεχόμενη κατάρτιση γεωλογικών χαρτών, βαθυμετρία, χάρτες αλιείας, εναέρια και δορυφορική φωτογραφία, καθώς και πληροφορίες από τις αρχές. Με βάση τα δεδομένα αυτά χαράσσεται η διαδρομή, εξετάζοντας κινδύνους που μπορεί να υπάρχουν στο έδαφος, φυσικούς παράγοντες, άλλες χρήσεις του βυθού στην περιοχή αλλά και θέματα πολιτικής σημασίας.
Πρώτα ελέγχεται η ομαλότητα του εδάφους και γίνεται η απαραίτητη μορφοποίηση όπου αυτή κρίνεται αναγκαία, με ισοπέδωσή του ή προσθήκη μέσων στήριξης. Έτσι αποφεύγονται προβλήματα που θα μπορούσαν να προκληθούν, όπως είναι η κάμψη του αγωγού λόγω της υψηλής πίεσης ή όπως είναι οι ανεπιθύμητες δονήσεις λόγω δινών και ρευμάτων. Επιπλέον, εξετάζεται η δυνατότητα του βυθού να αντέξει την κατασκευή, χωρίς να υποστεί καθίζηση το εδάφους, δυσκολεύοντας έτσι τις διαδικασίες συντήρησης και διασύνδεσης. Παράλληλα, αποφεύγονται τα -μορφολογικά- βραχώδη εδάφη, καθώς, σε αυτές τις περιπτώσεις, η διαδικασία γίνεται αρκετά δαπανηρή λόγω της απαιτούμενης εκσκαφής τους, έτσι ώστε να αποτραπεί ενδεχόμενη τριβή και βλάβη στην εξωτερική επικάλυψη του αγωγού.
Οι συσσωρευμένη τεχνογνωσία στο πεδίο των θαλάσσιων αγωγών καθιστά την κατασκευή τους σήμερα αρκετά εύκολη διαδικασία. Η πρόκληση της συγκεκριμένης περίπτωσης έγκειται στο μεγάλο θαλάσσιο βάθος (3-3.5 χλμ) στο οποίο σχεδιάζεται να τοποθετηθούν οι σωλήνες, σε κάποιες περιοχές της κατασκευής. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγματα έργων που είτε κατασκευάζονται (αγωγός Galsi Αλγερία – Ιταλία), είτε έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν με επιτυχία (αγωγός Medgas Αλγερία – Ισπανία). Το μεγάλο βάθος συνεπάγεται και πρόσδοση υψηλότερης ασφάλειας για την κατασκευή, αφού δύσκολα μπορεί να γίνει στόχος τρομοκρατικής ενέργειας. Πρόκληση και ανάγκη σωστού σχεδιασμού αποτελεί επίσης το μεγάλο μήκος του αγωγού, που υπολογίζεται στα 1900 χλμ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο μακρύτερος αγωγός αυτή τη στιγμή στον κόσμο είναι ο Nord Stream που μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη και έχει μήκος 1224 χλμ.
Όσο μεγαλύτερο είναι το μήκος και το βάθος ενός αγωγού, τόσο ανεβαίνει και το κόστος κατασκευής του. Το κόστος για τον EastMed υπολογίζεται περίπου στα $7δις. Το κόστος αυτό, πέρα από τις εμπλεκόμενες χώρες, θα αναλάβουν και οι εταιρείες που θα αναλάβουν την κατασκευή του έργου. Περαιτέρω η ΕΕ έχει δηλώσει πώς θα συγχρηματοδοτήσει το 50% του έργου. Δεδομένης της πολυπλοκότητας και του μεγέθους που έχει τόσο η υλοποίηση όσο και η συντήρηση της εν λόγω κατασκευής, ανακύπτουν ζητήματα οικονομικής βιωσιμότητας του έργου. Αξιολογείται, επομένως, ως πολύ σημαντικός ο οικονομικός σχεδιασμός του, καθώς και η εξ’ αρχής επίλυση των διακρατικών ζητημάτων. Τέτοιου είδους διακρατικές συνεννοήσεις θα πρέπει να γίνουν για παράδειγμα στο ζήτημα της φορολογίας του ΦΑ σε κάθε κράτος έτσι ώστε η επιβαρύνσεις του προϊόντος κατά τη διαδρομή του να διασφαλίζουν και όχι να υποβαθμίζουν την ανταγωνιστικότητά του στην αγορά, σε σχέση με τα υπόλοιπα καύσιμα.
Κάποια μεγάλα σχέδια αγωγών συχνά δεν υλοποιούνται επηρεασμένα από τους παραπάνω λόγους. Παράδειγμα τέτοιου έργου αποτελεί ο αγωγός αερίου Ιράν-Ιράκ-Συρίας και η γραμμή Basra-Aqaba. Όπως δήλωσε ο Αμάνι Αλ-Αζάμ, Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Ενέργειας της Ιορδανίας, σε συνέντευξη του «οι πολιτικές σχέσεις επηρεάζουν μερικές φορές τη διαδικασία του αγωγού». Υπάρχουν βέβαια και έργα που υπερπηδούν τις όποιες δυσκολίες και κατασκευάζονται με βάση τον αρχικό σχεδιασμό, όπως είναι για παράδειγμα ο αγωγός πετρελαίου Baku-Tbilisi-Ceyhan (BCT) που αποτελεί σήμερα σημαντικό στοιχείο της παγκόσμιας πετρελαϊκής υποδομής, έχοντας ως βασικό γνώμονα την ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής.
Το σημαντικότερο βήμα λοιπόν για την υλοποίηση του EastMed είναι τόσο το να εξασφαλιστεί ανταγωνιστική τιμή για το ΦΑ που θα διοχετεύεται στην αγορά, όσο και η επαρκής ποσότητα. Για να διασφαλιστεί αυτό, μεγάλο ρόλο θα παίξουν τα κοιτάσματα και οι ποσότητες ΦΑ που αυτά περιέχουν. Άλλωστε μεγάλες εταιρείες όπως η Exxon Mobil και η Eni έχουν δείξει ενδιαφέρον και έχουν ξεκινήσει ήδη γεωτρήσεις και έρευνες στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Επιπλέον, θα πρέπει όλες οι πλευρές να συνεργαστούν και να έρθουν σε συμφωνία για όλες τις απαραίτητες λεπτομέρειες.
Η υλοποίηση του μεγαλεπίβολου αυτού έργου θα αποτελέσει ταυτόχρονα και το αποφασιστικό πρώτο βήμα προς την ενεργειακή απεξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό ΦΑ. Παράλληλα, ισχυροποιεί τις στρατηγικές ενεργειακές και οικονομικές θέσεις των χωρών συνεργασίας και ιδιαίτερα της Ελλάδας, αφού θα μπορέσει να επωφεληθεί οικονομικά εισπράττοντας τέλη μεταφοράς φυσικού αερίου, δημιουργώντας θέσεις εργασίας αλλα και εκμεταλλευόμενη τον αγωγό για να καλύψει τις δικές της ενεργειακές ανάγκες. Το κυριότερο όμως για την Ελλάδα είναι πως με την ολοκλήρωση του έργου αυτού, θα καθιερωθεί ως ενεργειακός κόμβος της περιοχής ενισχύοντας έτσι τον ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο.
*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.