Η Άνοδος του Ισλαμικού Κινήματος ως Αποτέλεσμα της Στρατηγικής των ΗΠΑ κατά την Σοβιετική Επέμβαση στο Αφγανιστάν (1979-89)

1.  Εισαγωγή

Μετά την κρίση της Κούβας (1963), όπου οι δύο υπερδυνάμεις έφτασαν πιο κοντά από ποτέ στον πυρηνικό πόλεμο, τελειώνει η πρώτη φάση του Ψυχρού Πολέμου, με τις δύο υπερδυνάμεις να περνούν σε περίοδο σχετικής ύφεσης. (Παπασωτηρίου, 2002) Με βάση αυτό το σκεπτικό το 1969 ανακηρύσσεται το δόγμα Nixon με το οποίο η παραδοσιακή στρατηγική της ανάσχεσης θα μετριαζόταν με το συγκεκριμένο δόγμα. (Samuels,-)

 Βασικό χαρακτηριστικό του δόγματος ήταν πως οι ΗΠΑ δεν θα βοηθούσαν πλέον τους συμμάχους τους με παρουσία αμερικανικού στρατού, στο συμμαχικό κράτος που θα ζητούσε βοήθεια. Εν αντιθέσει, η υποστήριξη των συμμάχων θα περιοριζόταν μόνο σε παροχή οικονομικής βοήθειας και παροχή στρατιωτικών εξοπλισμών στο κράτος που είχε ανάγκη. Στο πλαίσιο αυτό, το 1972 οι ΗΠΑ απέσυραν τα στρατεύματά τους από το Βιετνάμ.  Ένα ακόμα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό του δόγματος Nixon ήταν πως οι ΗΠΑ δεν ήταν πλέον η μοναδική δύναμη στον δυτικό κόσμο. Η ευθύνη για την άμυνα και την ασφάλεια των συμμαχικών κρατών θα μοιράζονταν με τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης, κυρίως Μ. Βρετανία και Γαλλία. Έτσι, τα κράτη αυτά θα είχαν ίση ευθύνη με τις ΗΠΑ για την διατήρηση της ελευθερίας στον ήδη ελεύθερο κόσμο. (Samuels,-)

2. Κυβέρνηση Carter

2.1.Α’ Φάση κυβέρνησης Carter (1977-79)

Το 1977 αναλαμβάνει την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών ο Jimmy Carter. Ο Carter ήταν ένας μετριοπαθής και διαλλακτικός πρόεδρος. Στην πρώτη φάση της κυβέρνησής του (πριν δηλαδή την εισβολή των σοβιετικών στο Αφγανιστάν), ο Carter  ακολουθεί και επεκτείνει την λογική του δόγματος Nixon. Αντικαθιστά πλήρως την παραδοσιακή στρατηγική της ανάσχεσης με αυτήν της ανακωχής (detente) έναντι της ΕΣΣΔ. Παράλληλα, εισάγει τον όρο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. (Office of the Historian, Bureau of Public Affairs,-)

Δύο πράξεις της κυβέρνησης Carter αποτελούν αποκρυστάλλωση της στρατηγικής της ανακωχής. Η υπογραφή της Strategic Arms Limitation Talks (SALT) 2 με την οποία ΗΠΑ και ΕΣΣΔ δεσμεύονταν να μειώσουν εκατέρωθεν  τα πυρηνικά τους όπλα και η οποία αποτελεί το αποκορύφωμα της ύφεσης που γνώρισε ο Ψυχρός Πόλεμος και κάνει σαφή τον προσανατολισμό των ΗΠΑ εκείνη την περίοδο. Δεύτερον, η αναγνώριση της κομμουνιστικής κυβέρνησης στο Αφγανιστάν που ανέλαβε την εξουσία το 1978. Συγκεκριμένα, το 1978, οι κομμουνιστές ρίχνουν από την κυβέρνηση του Αφγανιστάν τον Dahoud, ο οποίος κρατούσε ίσες αποστάσεις από τις δύο υπερδυνάμεις. Μάλιστα προς το τέλος της θητείας του είχε εκφράσει μια φιλοδυτική τάση. Υπό άλλες συνθήκες, η ανατροπή αυτή, θα αποτελούσε «κόκκινο πανί» για την κυβέρνηση των ΗΠΑ, όχι όμως για τον μετριοπαθή πρόεδρο Carter. Ο πρόεδρος Carter βρέθηκε μπροστά από το εξής δίλημμα: α) να κόψει όλους τους δεσμούς με το Αφγανιστάν ή β) να αναγνωρίσει την κυβέρνηση Taraki, ούτως ώστε να περιοριστεί η επιρροή της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν. Εάν και ο Brzezinski (σύμβουλος του προέδρου Carter για ζητήματα εθνικής ασφάλειας) ήταν υπέρ της πρώτης επιλογής, ο Carter επέλεξε την δεύτερη,  που ήταν και η άποψη του State Department. (Office of the Historian, Bureau of Public Affairs,-)

2.2 Διλήμματα των ΗΠΑ για την σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν

Είναι αλήθεια πως οι ΗΠΑ αιφνιδιάστηκαν με την σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν (1979). Η κυβέρνηση Carter δεν ήταν σε θέση να κάνει ασφαλή ανάγνωση του διεθνούς περιβάλλοντος. Τρεις ήταν οι βασικές εικασίες που έκανε η αμερικανική κυβέρνηση και μπορούμε να πούμε πως και οι τρεις είχαν μια δόση αλήθειας.

Η πρώτη εικασία αφορούσε στον κατευνασμό των ισλαμικών επαναστάσεων. Πιο συγκεκριμένα, μετά την επανάσταση του Ayatollah Khomeini στο Ιράν το 1979, η ΕΣΣΔ ήθελε να προλάβει τυχόν άλλη ισλαμική επανάσταση, για αυτόν τον λόγο εισέβαλε στο Αφγανιστάν για να διατηρήσει το κομμουνιστικό καθεστώς στην εξουσία και να κρατήσει τους Mujahideen μακριά από αυτήν. Φόβος της ΕΣΣΔ ήταν πως μια ισλαμική κυβέρνηση στο Αφγανιστάν ίσως να προκαλούσε, παρόμοιες εξεγέρσεις στις γειτονικές, ως προς το Αφγανιστάν, δημοκρατίες της ΕΣΣΔ (Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργιστάν, Καζακστάν), οι οποίες αποτελούνταν από μουσουλμανικό πληθυσμό κατά βάση. Η εισβολή στο Αφγανιστάν είχε ως σκοπό να προλάβει να σταματήσει μια σειρά αλληλένδετων εξελίξεων που θα δημιουργούσε μια ισλαμική κυβέρνηση στο Αφγανιστάν, που στην ακραία της μορφή ίσως να οδηγούσε στην απόσχιση κάποιας δημοκρατίας από την ΕΣΣΔ.

Δεύτερον, οι ΗΠΑ είκαζαν πως η ΕΣΣΔ ήθελε να γυρίσει στην πριν την κρίση της Κούβας εποχή και να εφαρμόσει πολιτική εξάπλωσης και διάδοσης του κομμουνισμού. Μια πολιτική δηλαδή πολύ κοντά σε αυτήν που ακολούθησε ο Stalin.

Τέλος, οι ΗΠΑ είκαζαν πως βασικός λόγος εισβολής στο Αφγανιστάν ήταν ο έλεγχος των πετρελαιοπηγών της Μέσης Ανατολής από την ΕΣΣΔ. Θεωρούσαν πως η εισβολή στο Αφγανιστάν αποτελούσε το πρώτο βήμα μιας ευρύτερης στρατηγικής που θα έπληττε συμφέροντα των ΗΠΑ εξασφαλίζοντας ενεργειακή αυτάρκεια στην ΕΣΣΔ. Αυτή ήταν και η βασική αιτία αλλαγής στρατηγικής των ΗΠΑ. (Samuels, -)

2.3. Δόγμα Carter

Η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν ενεργοποίησε τα αντανακλαστικά των ΗΠΑ άμεσα. Εξαιτίας της αποτυχίας στο Βιετνάμ και της ομηρίας 52 Αμερικανών αιχμαλώτων από το ισλαμικό καθεστώς του Ιράν είχε δημιουργηθεί η εικόνα του «χάρτινου τίγρη» για τις ΗΠΑ στην διεθνή κοινότητα, αλλά και στο εσωτερικό τους.

Έτσι, τον Ιανουάριο του 1980 στο State of the Union ανακηρύχθηκε το δόγμα Carter. Σύμφωνα με το δόγμα Carter, οι ΗΠΑ θα χρησιμοποιούσαν στρατιωτική δύναμη για την υποστήριξη οποιουδήποτε συμμάχου και εναντίον κάθε κράτους που θα επιχειρούσε να πάρει τον έλεγχο του Περσικού Κόλπου και της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής. Με αυτόν τον τρόπο ο Carter θέτει τέλος στην στρατηγική της ανακωχής που ο ίδιος εγκαινίασε και επιστρέφει στην παραδοσιακή στρατηγική της ανάσχεσης της ΕΣΣΔ, την οποία είχε εγκαινιάσει ο Kennan μετά το πέρας του Β’ Π.Π. (1947). (American foreign relations, 2018)

2.4. Β’ Φάση κυβέρνησης Carter (1980-81)

Με βάση το δόγμα Carter, οι ΗΠΑ αρχικά αποφάσισαν να μην συμμετέχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας (1980) και μάλιστα τις ακολούθησαν άλλα 64 κράτη. Δεύτερον, ξεκίνησε οικονομικό εμπάργκο των ΗΠΑ προς την ΕΣΣΔ. Τρίτον, ο πρόεδρος Carter απέσυρε την SALT 2 από την Γερουσία, ακυρώνοντας την συμφωνία για μείωση των πυρηνικών κεφαλών μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων. Συμπληρωματικά με αυτό, ο Carter αύξησε κατά 6% τον αμυντικό προϋπολογισμό. Όσον αφορά στο Αφγανιστάν, οι ΗΠΑ ξεκίνησαν να χρηματοδοτούν τους Mujahideen, οι οποίοι αποτελούσαν την βασικότερη και πολυπληθέστερη ομάδα αντίστασης στην σοβιετική εισβολή. Η χρηματοδότηση ήταν καθαρά οικονομική, ωστόσο στην συνέχεια και κυρίως υπό την προεδρία Reagan, οι ΗΠΑ τους παρείχαν οπλικά συστήματα τελευταίας τεχνολογίας για την αντιμετώπιση των Σοβιετικών. Επιπρόσθετα, η κυβέρνηση Carter δημιούργησε την Rapid Development Join Task Force, μια ομάδα ειδικών δυνάμεων που αποτελούνταν από Αμερικανούς στρατιώτες και ήταν ικανή να δράσει οποτεδήποτε και σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου άμεσα. (American foreign relations, 2018) Τέλος, ο Carter εξέδωσε προεδρικό διάταγμα για την ανάπτυξη ενδιάμεσων πυρηνικών όπλων, ως απάντηση στους σοβιετικούς πυραύλους ΣΣ-20. Με αυτό το διάταγμα οι ΗΠΑ απειλούσαν εμμέσως την ΕΣΣΔ ακόμα και για πυρηνικό πόλεμο περιορισμένης έκτασης. (Παπασωτηρίου, 2002)

Η περίοδος της ύφεσης του Ψυχρού Πολέμου και της ανακωχής μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων είχε φτάσει στο τέλος της και η Β’ φάση του Ψυχρού Πολέμου ήταν προ των πυλών. (Παπασωτηρίου, 2002)

3. Κυβέρνηση Reagan

3.1. Δόγμα Reagan

Το δόγμα Carter και η γενικότερη στροφή της στρατηγικής των ΗΠΑ δεν αποτέλεσαν ικανό και αναγκαίο παράγοντα να διατηρήσουν τον Carter στην εξουσία και για δεύτερη τετραετία. Η έντονη δυσαρέσκεια της κοινωνίας για την πρώτη φάση της κυβέρνησής του έπαιξε καταλυτικό ρόλο για την μη επανεκλογή του. Έτσι, λοιπόν, το 1981 αναλαμβάνει την εξουσία ο Reagan. Ο Reagan επέλεξε σκληρότερη πολιτική από αυτήν που είχε ακολουθήσει ο Carter. Ήταν σχεδόν εμμονικός με καταπολέμηση το κομμουνισμού. Το 1983 μάλιστα είχε ονομάσει την ΕΣΣΔ ως την «αυτοκρατορία του κακού» (evil empire).  (Παπασωτηρίου, 2002)

Με την ανάληψη της εξουσίας από τον Reagan ανακηρύσσεται και ένα νέο δόγμα για την αμερικανική εξωτερική πολιτική, το δόγμα Reagan. Το δόγμα αυτό, δεν ήταν ένα δόγμα ανάσχεσης του κομμουνισμού, αντίθετα βασική επιδίωξη του ήταν η αναζήτηση δυνάμεων, οι οποίες θα ήταν ικανές να ανατρέψουν τα υπάρχοντα κομμουνιστικά καθεστώτα και να μετατρέψουν τα ανελεύθερα κράτη σε ελεύθερα (σύμφωνα πάντα με τα δυτικά πρότυπα). Το σχέδιο του Reagan περιελάβανε ακόμη και την ανατροπή του καθεστώτος της ίδιας της ΕΣΣΔ. Ωστόσο το φιλόδοξο αυτό σχέδιο είχε μεγάλη διαφορά από την θεωρία στην πράξη.  (Greentree, 2016) (Rosenfeld, 1986)

Το δόγμα Reagan βρήκε εφαρμογή σε πολλές περιπτώσεις, όπου οι ΗΠΑ επενέβησαν κατά την διάρκεια της προεδρίας Reagan, όπως η Αγκόλα, η Νικαράγουα και το Αφγανιστάν. (Greentree, 2016) Όσον αφορά στο Αφγανιστάν, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ενέτεινε την υποστήριξη στους Mujahideen. Σε αντίθεση όμως με την προεδρία Carter, οι ΗΠΑ δεν παρείχαν πλέον μόνο οικονομική βοήθεια, αντίθετα διοχέτευαν στους  Mujahideen οπλισμούς τεχνολογίας αιχμής με αποκορύφωμα τους πυραύλους αέρος-εδάφους Stinger το 1986, οι οποίοι ήταν ο βασικός παράγοντας για την τελική ήττα των Σοβιετικών. Εκτός όμως από τον εξοπλισμό τους, οι ΗΠΑ και πιο συγκεκριμένα η CIA, παρείχαν στους μαχητές του Ισλάμ τεχνογνωσία και εκπαίδευση σε συγκεκριμένα κέντρα, που έδρευαν στο Πακιστάν, τα επονομαζόμενα «σχολεία». (Rosenfeld, 1986)

Σημαντικό επίσης να αναφερθεί πως η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ επί Reagan αν και ήταν φιλόδοξη, εν τέλει απέδωσε καρπούς. Ο Reagan ήταν αυτός που επέμεινε για την υλοποίηση του προγράμματος εγκατάστασης ενδιάμεσων πυρηνικών πυραύλων στην Δ. Ευρώπη, κρατώντας διαρκώς σε εγρήγορση την ΕΣΣΔ. Επιπλέον, ανέπτυξε την στρατηγική της ενεργούς προετοιμασίας για την διεξαγωγή πυρηνικού πολέμου. Σκοπός αυτής της στρατηγικής ήταν η αποτροπή της ΕΣΣΔ να επιτεθεί στην Δ. Ευρώπη με συμβατικό στρατό. Τέλος, το πιο φιλόδοξο σχέδιο του Reagan ήταν η Πρωτοβουλία Στρατηγικής Άμυνας (Strategic Defense Initiative, SDI) γνωστό και ως «ο πόλεμος των άστρων» (Star Wars). Σκοπός του SDI ήταν η δημιουργία αντί-πυραυλικής ασπίδας πάνω από τις ΗΠΑ, η οποία θα εξουδετέρωνε κάθε πυρηνική επίθεση που θα επιχειρούσε ο αντίπαλος. Κάτι που εν τέλει δεν επετεύχθη, όμως κατάφερε να εξαντλήσει οικονομικά την ΕΣΣΔ. (Παπασωτηρίου, 2002)

3.2. Στόχοι Κυβέρνησης Reagan για το Αφγανιστάν

Ο Reagan ήθελε να εκμεταλλευτεί στο έπακρο την εμπλοκή της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν. Ήθελε με κάθε τρόπο να προκαλέσει ζημιά στην ΕΣΣΔ και το Αφγανιστάν ήταν ένας πολύ αξιόπιστος τρόπος. Πρώτος στόχος, λοιπόν, της κυβέρνησης Reagan ήταν να μετατραπεί η επιχείρηση των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν σε ένα σοβιετικό Βιετνάμ. Δηλαδή σε μία παρατεταμένη και υψηλού κόστους εμπλοκή, τόσο οικονομικού κόστους , όσο και κόστους σε ανθρώπινο δυναμικό.  Ένας δεύτερος στόχος της κυβέρνησης Reagan ήταν η δημιουργία ενός διεθνούς ισλαμικού κινήματος στην Μέση Ανατολή. Αφετηρία αυτού του κινήματος ήταν οι Mujahideen στο Αφγανιστάν. Βασικός λόγος για την δημιουργία του ισλαμικού αυτού κινήματος ήταν πως το κίνημα αυτό μέσω της χρηματοδότησης και της κατάρτισης από τις ΗΠΑ θα αποτελούσε αντίβαρο που θα εμπόδιζε την επέκταση του σοβιετικού ελέγχου στην Μ. Ανατολή. Για τον Reagan, οι Mujahideen θα αποτελούσαν τον απαραίτητο πόλο ισχύος που θα παρεμπόδιζε την ανάπτυξη της ΕΣΣΔ. Τελευταίος στόχος της κυβέρνησης Reagan, όσον αφορά στο Αφγανιστάν, ήταν η ανάδυση ενός ουδέτερου κράτους μετά το τέλος της σοβιετικής εισβολής, το οποίο θα δρούσε ως ανάχωμα για την αποκοπή της ΕΣΣΔ από την Μέση Ανατολή παρεμποδίζοντας την εξάπλωση της κομμουνιστικής ιδεολογίας στην ευρύτερη περιοχή.

Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα πως οι στόχοι της κυβέρνησης Reagan πέτυχαν εν μέρει. Σίγουρα πέτυχε ο πρώτος στόχος, καθώς το Αφγανιστάν μετατράπηκε σε σοβιετικό Βιετνάμ, καθώς πέρα από την σοβιετική ήττα, η εμπλοκή ήταν χρονοβόρα και υψηλού κόστους. Όσον αφορά στον δεύτερο στόχο, κρίνεται επίσης ως επιτυχημένος, καθώς δημιουργήθηκε το ισλαμικό αυτό κίνημα. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση η επιτυχία ήταν μόνο βραχυπρόθεσμη, καθώς σε βάθος χρόνου το κίνημα αυτό προκάλεσε πολλά προβλήματα στις ΗΠΑ. Οι παθογένειες του κινήματος αυτού δεν προβλέφθηκαν. (Παπασωτηρίου, 2002)

4. Μετά το τέλος του πολέμου-Συμπεράσματα

Η εμπλοκή των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν κρίνεται ως επιτυχής σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το Αφγανιστάν αποτέλεσε ένα κομμάτι για την ολοκλήρωση του πάζλ που ονομάζεται «κατάρρευση της ΕΣΣΔ».  Ωστόσο, αυτή η εμμονή των ΗΠΑ για την καταπολέμηση του μεγαλύτερου εχθρού τους, την ΕΣΣΔ,  προκάλεσε την άνοδο του νέου εχθρού των ΗΠΑ, την ισλαμική τρομοκρατία. Μπορεί, λοιπόν, η εμπλοκή των ΗΠΑ να χαρακτηρίζεται ως επιτυχής στο Αφγανιστάν βραχυπρόθεσμα, ωστόσο μακροπρόθεσμα δημιουργήθηκαν πολλές παθογένειες. Οι δημιουργία αυτών των παθογενειών συνοψίζονται σε τρεις αποφάσεις που λήφθηκαν από τις ΗΠΑ, στις οποίες δεν υπολογίστηκαν όλες οι παράμετροι για την αποφυγή προβλημάτων στο μέλλον. (Greentree, 2016)

Πρώτη και κύρια ήταν η παροχή βοήθειας των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, μέσω του Πακιστάν. Το Πακιστάν για να δεχθεί να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ και να δηλώσει αντίπαλος της ΕΣΣΔ, ζήτησε ως αντάλλαγμα περίπου 20δις $ σε οπλισμό. Δεύτερη απόφαση, η οποία συμπληρώνει την πρώτη, ήταν η αναστολή της εφαρμογής των ΗΠΑ για την πολιτική μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων εναντίον του Πακιστάν. Έτσι, το Πακιστάν μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα βρήκε την ευκαιρία και δημιούργησε πυρηνικά. Με άλλα λόγια η συνεργασία των δύο κρατών δεν ήταν πραγματική καθώς τα δύο κράτη είχαν διαφορετικούς αντικειμενικούς σκοπούς. Το Πακιστάν χρησιμοποίησε εργαλειακά την «συνεργασία» με τις ΗΠΑ, για να αναπτύξει πυρηνικά και να εξελίξει τον συμβατικό στρατό του, διότι είχε ως απώτερο σκοπό την ένωση με το Αφγανιστάν με μια μορφή συνομοσπονδίας, ούτως ώστε να εξουδετερώσει το δικό του «αντίπαλον δέος», την Ινδία. Συνάμα, με την δημιουργία αυτού του ισλαμικού κινήματος το Πακιστάν ήθελε να έχει τον κυρίαρχο ρόλο στην Μ. Ανατολή και στον ισλαμικό κόσμο. Το φιλόδοξο αυτό σχέδιο του Πακιστάν απέτυχε, εάν και κάποια μεμονωμένα σημεία του είχαν επιτυχία. Τέλος, η συμμετοχή στον πόλεμο στο Αφγανιστάν και η υποστήριξη των Mujahideen για την δημιουργία του ισλαμικού κινήματος, που είχε ως απώτερο στόχο την νίκη έναντι στην ΕΣΣΔ, αποτέλεσε έφορο έδαφος για την ανάπτυξη του νέου εχθρού των ΗΠΑ. (Greentree, 2016)

 Αποτελέσματα των παθογενειών αυτών ήταν οι πολλές τρομοκρατικές επιθέσεις που έλαβαν χώρα την δεκαετία του ’90, με αποκορύφωμα την τρομοκρατική επίθεση στην Νέα Υόρκη στις 11 Σεπτεμβρίου του 2001. Το γεγονός αυτό έβαλε τέλος στην δεκαετή κυριαρχία των ΗΠΑ (Pax Americana) καθώς η επίθεση αυτή αμφισβήτησε την πλανητική υπεροχή των ΗΠΑ και μάλιστα εντός του εδάφους τους. Έκτοτε, το διεθνές σύστημα υπέστη εκ νέου συστημική αλλαγή (Gilpin, 2004). Πλέον βρισκόμαστε σε ένα καθεστώς υπό μετάβαση, όπου σε ένα πρώτο επίπεδο το σύστημα είναι μονοπολικό (στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ), ενώ σε ένα δεύτερο επίπεδο είναι πολυπολικό (οικονομική ανάπτυξη κρατών ΕΕ & BRICS). Βρισκόμαστε σε ένα αναδυόμενο πολυπολικό σύστημα, καθώς μη κρατικοί δρώντες κάνουν αισθητή την παρουσία τους εκτός από τα κράτη. Η ισλαμική τρομοκρατία, η οποία ξεκίνησε από το διαλυμένο, μετά την σοβιετική εμπλοκή, Αφγανιστάν είναι ένας από αυτούς τους μη κρατικούς δρώντες.

Βιβλιογραφία

1. BBC News. (2018). Afghanistan profile - Timeline. [online] Available at: https://www.bbc.com/news/world-south-asia-12024253 [Accessed 3 May. 2019].
2. Americanforeignrelations.com. (2012). Cold war sanctions - Embargoes and Sanctions. [online] Available at: https://www.americanforeignrelations.com/E-N/Embargoes-and-Sanctions-Cold-war-sanctions.html [Accessed 7 May. 2019].
3. Edwards, L. and Edwards, E. (2013). [online] Historyonthenet.com. Available at: https://www.historyonthenet.com/reagan-doctrine [Accessed 6 May. 2019].
4. Gilpin, R & Κολιόπουλος, Κ. (2004). ‘Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική’, 3^rd edn, Ποιότητα, Αθήνα
5. Greentree, T., Strachan, H. and Johnson, R. (2016). The origins of the Reagan Doctrine Wars in Angola, Central America, and Afghanistan. Oxford: University of Oxford.
6. History.state.gov. (n.d.). Milestones: 1977–1980 - Office of the Historian. [online] Available at: https://history.state.gov/milestones/1977-1980/soviet-invasion-afghanistan [Accessed 19 May. 2019].
7. Rosenfeld, S. (1986). The Reagan Doctrine: The Guns of July. [online] Foreign Affairs. Available at: https://www.foreignaffairs.com/articles/1986-03-01/reagan-doctrine-guns-july [Accessed 17 May. 2019].
8. Samuels, R. (n.d.). Carter Doctrine | United States foreign policy initiative. [online] Encyclopedia Britannica. Available at: https://www.britannica.com/topic/Carter-Doctrine [Accessed 9 May. 2019].
9. Samuels, R. (n.d.). Nixon Doctrine | United States history. [online] Encyclopedia Britannica. Available at: https://www.britannica.com/event/Nixon-Doctrine [Accessed 22 May. 2019].
10. Americanforeignrelations.com. (2018). The carter doctrine - Doctrines. [online] Available at: https://www.americanforeignrelations.com/A-D/Doctrines-The-carter-doctrine.html [Accessed 21 May. 2019].
11. Www2.needham.k12.ma.us. (n.d.). The Soviet Invasion of Afghanistan 1979-1989. [online] Available at: https://www2.needham.k12.ma.us/nhs/cur/Baker_00/2002-p4/baker_p4_12-01_mj_sz/ [Accessed 12 May. 2019].
12. Παπασωτηρίου, Χ. (2002). ‘Αμερικανικό πολιτικό σύστημα και εξωτερική πολιτική: 1945-2002’, 5^th edn, Ποιότητα, Αθήνα. 

*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.