Υπάρχει γυναικοκτονία;

Ο κοινωνιολογικός όρος γυναικοκτονία έρχεται ξανά στην επιφάνεια λόγω της  τρέχουσας επικαιρότητας. Η Ελένη Τοπαλούδη, νεαρή φοιτήτρια που σκοτώθηκε από δύο νεαρούς άνδρες στη Ρόδο και οι αποκαλύψεις στην Κύπρο για τον serial killer Νίκο Μεταξά με θύματά του πέντε τουλάχιστον γυναίκες, επαναφέρουν τον όρο της γυναικοκτονίας (femicide). Πρόκειται για έναν όρο που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την εγκληματολόγο Diana Russel το 1976. Η ανθρωποκτονία και η γυναικοκτονία έχουν σχέση γενικού προς ειδικού, με την τελευταία να αποτελεί διακριτικό αδίκημα. Παλαιότερα συγκαταλεγόταν στα λεγόμενα «εγκλήματα τιμής» ή στα εγκλήματα πάθους.  Οι απόψεις διίστανται ως προς το εάν η γυναικτονία είναι εξέλιξη ενός «κακού» φεμινισμού και ενός αυθαίρετου νεοτερισμού που ξεχωρίζει τα δύο φύλα, ή για ένα  μέτρο πρόληψης της βίας και κυρίως υποστήριξης των γυναικών στα πρώτα στάδια εκδήλωσης μιας βίαιης συμπεριφοράς σε βάρος τους.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει τη γυναικοκτονία ως «ανθρωποκτονία από πρόθεση γυναικών επειδή είναι γυναίκες. Η γυναικοκτονία συνήθως διαπράττεται από άνδρες αλλά κάποιες φορές συνεργούν και γυναίκες, συνήθως μέλη της ίδιας οικογένειας. Στις περισσότερες περιπτώσεις τη γυναικοκτονία διαπράττει σύντροφος ή πρώην σύντροφος που συνήθως είχε και μακρόχρονη κακοποιητική συμπεριφορά, απειλούσε, κακοποιούσε ή/και εκφόβιζε τη γυναίκα, η οποία πολύ συχνά βρίσκεται σε θέση φυσικής ή/και οικονομικής αδυναμίας σε σχέση με αυτόν». Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι η γυναικοκτονία σχετίζεται με προκαταλήψεις πατριαρχίας που θεωρούν το γυναικείο φύλο κατώτερο από το ανδρικό.

Στην Ελλάδα και σε χώρες της Ευρώπης, παρόλο που το φαινόμενο της έμφυλης βίας εξακολουθεί και υφίσταται, ο όρος γυναικοκτονία δεν είναι αναγνωρισμένος από το δίκαιο. Οι δολοφονίες των γυναικών λόγω του φύλου τους, δεν καταγράφονται ως τέτοιες, αλλά ως ανθρωποκτονίες. Αυτό είναι εν μέρει λογικό, καθώς λόγω της αρχής της ισότητας που έχει κατοχυρωθεί συνταγματικά, ο όρος γυναικοκτονία ενδέχεται να δημιουργήσει διακρίσεις.  Στη Μεγάλη Βρετανία, κάθε τρεις μέρες διαπράττεται δολοφονία γυναίκας. Στη Σουηδία, μια γυναίκα κάθε δέκα μέρες κακοποιείται από τον ερωτικό της σύντροφό ή σύζυγο μέχρι θανάτου. Στην Ισπανία, εκατό γυναίκες το χρόνο πεθαίνουν από γυναικτονία, ενώ στη Γαλλία, μια γυναίκα δολοφονείται κάθε πέντε μέρες. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι περισσότερες γυναικοκτονίες καταγράφονται σε Αργεντινή, Ελ Σαλβαδόρ, Ινδία, Ονδούρα και Μεξικό, Γουατεμάλα, Κολομβία, Βραζιλία, Ρωσία και Νότια Αφρική.

Η Αργεντινή, μάλιστα, σε αντίθεση με την Ελλάδα, αναγνώρισε τη γυναικοκτονία ως νομικό όρο το 2016, λόγω και των εκτεταμένων διαστάσεων που είχε λάβει το φαινόμενο, μετά και το βιασμό και δολοφονία ανήλικης από τρεις άνδρες. Παρόμοιο περιστατικό συνέβη και στην Ινδία, όπου έξι άνδρες βίασαν γυναίκα μέσα στο λεωφορείο, η οποία μετά το σοκ, κατέληξε. Στη Δομινικανή Δημοκρατία, η γυναικοκτονία αναγνωρίστηκε νομικά ως έγκλημα με ποινή φυλάκισης σαράντα ετών.

Σε μια εποχή όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατούνται καθημερινά, όπου ο μισογυνισμός και οι πατριαρχικές αντιλήψεις αυξάνονται, είναι σημαντικό να τηρούνται αρχεία και καταγραφές για τη γυναικοκτονία, έναν όρο με κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Το μεγαλύτερο πρόβλημα στην καταγραφή στοιχείων για τη βία, την εκμετάλλευση και τη δολοφονία των γυναικών σε όλο τον κόσμο είναι το γεγονός ότι δεν καταγγέλλονται ή, ακόμη κι αν καταγγελθούν, δεν καταγράφονται ως αυτά που είναι. Πολλές χώρες, ακόμη και δημοκρατικές και ανεπτυγμένες, δεν κρατάνε ειδικά στοιχεία για τη βία και τα εγκλήματα κάνοντας ακόμη πιο δύσκολη τη δουλειά των ερευνητών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρακολουθούμε τις εξελίξεις του φαινομένου έκπληκτοι, μην πιστεύοντας ότι κάτι τέτοιο συνέβη σε σημερινές κοινωνίες και τόσο κοντά σε εμάς. Η έλλειψη πληροφόρησης, ερευνών και στατιστικών στοιχείων καταδεικνύει την αδυναμία της κοινωνίας να κοιτάξει κατάματα το ζήτημα, αρκούμενη μόνο στη συντέλεση του γεγονότος.

*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.