Η ειρηνευτική επέμβαση στη Σομαλία και η ελληνική συμμετοχή

Εισαγωγή

Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να αποτυπώσει το θεσμό των ειρηνευτικών αποστολών του ΟΗΕ, εστιάζοντας στην περίπτωση της Σομαλίας το 1992 και, συγκεκριμένα, στην ελληνική συμμετοχή στο πλαίσιο της ειρηνευτικής εκστρατείας κατά το διάστημα 1993-1994. Η νέα προσέγγιση της διεθνούς κοινότητας αναφορικά με την προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και την επικράτηση της ειρήνης τη μεταψυχροπολεμική περίοδο συνδέθηκε στενά με την ανασυγκρότηση του θεσμού, ενώ πληθώρα ειρηνευτικών δράσεων έχουν πραγματοποιηθεί από το 1948 μέχρι και σήμερα, γεγονός που καταδεικνύει τη σπουδαιότητά του. Προς διευκόλυνση της κατανόησης του τρόπου λειτουργίας του, ακολουθεί μία συνοπτική επισκόπηση του περιεχομένου των ειρηνευτικών αποστολών. Έπεται η προσέγγιση του χαρακτηριστικού παραδείγματος, δηλαδή της επέμβασης στη Σομαλία, ως ενός εκ των πρώτων και, δυστυχώς, των πλέον αποτυχημένων επεμβάσεων της μεταδιπολικής εποχής, ενώ, τέλος, σκιαγραφείται και η ανθρωπιστική συνεισφορά της Ελλάδας ως μέλους του ΟΗΕ στη συγκεκριμένη διεθνή κινητοποίηση.

Η ψυχροπολεμική σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ-ΕΣΣΔ είχε άμεσο αντίκτυπο στη δυναμική του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (ΣΑ/ΗΕ), του οποίου ήταν μόνιμα μέλη, δεδομένης της δυνατότητας χρήσης του δικαιώματος αρνησικυρίας, σε περιπτώσεις που απειλούνταν καίρια συμφέροντα των δύο Δυνάμεων. Παράλληλα, η εν λόγω αντιπαλότητα αποτέλεσε τροχοπέδη στη γενικότερη δράση του ΟΗΕ (Baylis, Smith and Owens, 2013). Μετά το τέλος του  Ψυχρού Πολέμου, οι εμφύλιες συγκρούσεις και η έκδηλη παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη αναδιαμόρφωσης του ρόλου του οργανισμού. Η μεταβολή του γεωπολιτικού περιβάλλοντος σε ένα νέο διεθνοποιημένο σύστημα συνδέθηκε με τον πολλαπλασιασμό των ειρηνευτικών επιχειρήσεων, τη στιγμή που η άλλοτε διακριτική τους παρουσία αντικαταστάθηκε από ισχυρότατη στρατιωτική ισχύ χαρακτηριζόμενη και από πολιτική χροιά (INTERNATIONAL INSTITUTE OF HUMANITARIAN LAW, 2008). Η προσήλωση στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ήταν υπαρκτή, με την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας να ενισχύεται , στοχεύοντας  στην προστασία του άμαχου πληθυσμού μέσω της διακίνησης αγαθών/υπηρεσιών. Άλλωστε «δεν υπάρχει διεθνής κρίση χωρίς ανθρωπιστική κρίση και χωρίς ζητήματα δικαιωμάτων του ανθρώπου και Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου να βρίσκονται στο επίκεντρο της όποιας διεθνούς παρέμβασης» (Μαρούδα, 2015, Περράκης και Μαρούδα, 2016).

Σύμφωνα με τον Χάρτη του ΟΗΕ (Άρθρο 2 παρ.7) «καμία διάταξη εκ των περιλαμβανομένων στο Χάρτη δεν θα παρέχει το δικαίωμα στα ΗΕ να παρέμβουν σε θέματα τα οποία ουσιαστικά εμπίπτουν στην εθνική δικαιοδοσία οποιουδήποτε κράτους... Η αρχή αυτή, ωστόσο, δεν θα εμποδίζει την εφαρμογή εξαναγκαστικών μέτρων κατά το κεφάλαιο VII» (Charter of the United Nations, 1945). Συγχρόνως, το άρθρο 42 υπογραμμίζει ότι το ΣΑ/ΗΕ «μπορεί να αναλάβει δράσεις…όπως κριθεί απαραίτητο για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας» (Baylis, Smith and Owens, 2013). Όσον αφορά την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω επεμβάσεων στο εσωτερικό των εκάστοτε κρατών, αυτή μολονότι εκ πρώτης όψεως φαίνεται να συνιστά παραβίαση της «αρχής της μη επέμβασης», δικαιολογείται με τη διεθνή κοινότητα να επικαλείται τον θεσμό της «ευθύνης προστασίας» (Responsibility to Protect) για την ευρεία προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων (Περράκης, 2013).

Σύμφωνα με τον Martin Wight (1991), o Χάρτης συνιστούσε «δείγμα μετριοπαθούς ρεαλισμού», δεδομένης της εκχώρησης στις Μεγάλες Δυνάμεις, του προνομίου λήψης αποφάσεων για ζητήματα σχετιζόμενα με την ειρήνη και τον πόλεμο. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, γίνεται αντιληπτό πως το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σήμανε την αρχή για την προσέγγιση της διεθνούς κοινωνίας στην ανθρωπιστική δικαιοσύνη (Jackson and Sorensen, 2006).

Ειρηνευτικές δυνάμεις ΟΗΕ

Το ΣΑ/ΗΕ, με κύρια αρμοδιότητα τη διεθνή θεμελίωση της ειρήνης, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης εντατικοποίησε την ειρηνευτική του δράση, ενώ βάσει του άρθρου 39 του Χάρτη του ΟΗΕ αποφαίνεται για την ύπαρξη απειλής και προβαίνει σε ανάλογες συστάσεις/αποφάσεις προς επίτευξη των σκοπών του. Ωστόσο, η νομιμότητα των εκάστοτε πορισμάτων του, ορισμένες φορές αμφισβητείται, ενώ το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης του αναγνωρίζει «πρωτεύουσα, αλλά όχι αποκλειστική αρμοδιότητα βάσει του Άρθρου 24» (Charter of the United Nations, 1945, Gray, 2018).

Σε κάθε περίπτωση, σημαίνοντα ρόλο στην εν λόγω προσπάθεια διαδραμάτισαν και εξακολουθούν να διαδραματίζουν οι ειρηνευτικές αποστολές του. Πρόκειται για δυνάμεις επέμβασης σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης προς αποκατάσταση των συνθηκών μέσω στρατιωτικής, οικονομικής, τεχνολογικής και ανθρωπιστικής συνδρομής. Σύμφωνα, άλλωστε, με το Άρθρο 3 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, «κάθε άτομο έχει δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία και την προσωπική του ασφάλεια» (Universal Declaration of Human Rights, 1948), δικαίωμα που κατοχυρώθηκε και σε μεταγενέστερα διεθνή κείμενα (όπως το ICCPR). Ο Χάρτης δεν προσδιορίζει ρητά την έννοια των ειρηνευτικών επιχειρήσεων, οι οποίες έχουν αναπτυχθεί ως «ειδικές απαντήσεις σε συγκεκριμένες κρίσεις» (Bellamy, Williams and Griffin, 2010).

Οι πολυάριθμες προκλήσεις διατάραξης της ειρήνης, που αντιμετωπίζει το παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, καθιστούν αναγκαία αυτή τη νέα προσέγγιση της διεθνούς δέσμευσης προς την επιτυχή εδραίωση της ασφάλειας. Κύριο στόχο αποτελεί τόσο η συμμόρφωση προς τις επιταγές του διεθνούς δικαίου, όσο και η λήψη μέτρων πρόληψης συγκρουσιακών καταστάσεων. Εργαλείο της όλης προσπάθειας χρίζεται η πολιτική, υποστηριζόμενη από τις δράσεις των ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Η ύπαρξη και η διατήρηση της ειρήνης θεμελιώνεται σε βασικές αρχές, όπως η αμεροληψία και η μη χρήση βίας, συμπεριλαμβανομένων σαφώς εξαιρέσεων, όπως αυτή της νόμιμης άμυνας (όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 51 του Χάρτη). Εντός του επιχειρησιακού αυτού πλαισίου, είναι αξιοσημείωτη η συνεργασία μεταξύ του ΣΑ/ΗΕ, της Γραμματείας των ΗΕ, των κρατών και διαφόρων οργανισμών. Οι διεθνείς δρώντες δεσμεύονται ως προς την πλήρη εκπαίδευση και κατάρτιση του στρατιωτικού προσωπικού, προκειμένου να επιτυγχάνεται η κατά το δυνατόν ταχύτερη αποκατάσταση της ειρήνης. Παράλληλα, άξια επισήμανσης κρίνεται η ισότιμη και ουσιαστική συμμετοχή του γυναικείου φύλου σε όλα τα επίπεδα των εν λόγω αποστολών (Declaration of Shared Commitments on UN Peacekeeping Operations). Σήμερα, η περαιτέρω ενίσχυση της συλλογικότητας καθίσταται μονόδρομος για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων καταστάσεων με τον ΓΓΗΕ, Antόnio Guterres, να δηλώνει ότι: «Η διατήρηση της ειρήνης είναι μία αξιοσημείωτη επιχείρηση πολυμερούς και διεθνούς αλληλεγγύης. Η μονομερής δράση της Γραμματείας δεν αρκεί για να συναντήσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε» (United Nations).

Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, περισσότερες από 70 ειρηνευτικές επιχειρήσεις έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία 70 χρόνια σε 125 χώρες. Από το 1948 μέχρι και σήμερα, ο ΟΗΕ μέσω των ειρηνευτικών αποστολών του επιδιώκει την:

• διευκόλυνση των πολιτικών διαδικασιών
• προστασία του άμαχου πληθυσμού
• προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
• αποκατάσταση του κράτους δικαίου

Την παρούσα στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη 12 αποστολές, με την διατήρηση της ειρήνης να συνιστά ιδιαίτερο ζήτημα μεταξύ των καθηκόντων του ΟΗΕ (United Nations Peacekeeping, United Nations Peacekeeping). Συγκεκριμένα, πρόκειται για τις: MINURSO (Δυτική Σαχάρα), MINUSCA (Κεντροαφρικανική Δημοκρατία), MINUSMA (Μάλι), MONUSCO (Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό), UNDOF (Γκολάν), UNFICYP (Κύπρος), UNIFIL (Λίβανος), UNISFA (Αμπέι), UNMIK (Kόσοβο), UNMISS (Νότιο Σουδάν), UNMOGIP (Ινδία και Πακιστάν), UNTSO (Μέση Ανατολή) (United Nations Peacekeeping).

Ο ΟΗΕ στη Σομαλία

Το τέλος της ψυχροπολεμικής περιόδου κατέδειξε την έντονη διασύνδεση μεταξύ των παραβιάσεων του ανθρωπιστικού δικαίου και των δικαιωμάτων του ανθρώπου με τα ζητήματα διατήρησης της διεθνούς ειρήνης. Σημειώνεται ότι παρά τη μεταξύ τους διάκριση, που υπήρξε και πρόσφορο πεδίο συζητήσεων της ακαδημαϊκής κοινότητας, η αλληλοεπικάλυψη των δύο κλάδων του διεθνούς δικαίου σε περίοδο ενόπλων συγκρούσεων είναι εμφανής (βλ. ενδεικτικά Γνωμοδότηση ΔΔΧ για την Ανέγερση ενός Τείχους στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη). Η προστασία του ατόμου και ο μετριασμός της βίας συνιστά κοινό στόχο, τη στιγμή που και οι μηχανισμοί εποπτείας της εφαρμογής των διατάξεών τους αλληλοσυμπληρώνονται (Μαρούδα, 2015). Συγκεκριμένα, η επιτακτική ανάγκη αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης, κινητοποιούνταν από την ύπαρξη απειλής της διεθνούς ασφάλειας και ειρήνης. Κι αυτό, διότι η αλληλεπίδραση του διεθνούς συστήματος είναι διαρκής και η διατήρηση της ισορροπίας ισχύος εξαρτάται άμεσα από το εσωτερικό των κρατών.

Το ΣΑ/ΗΕ εξακολουθούσε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια αντιμετώπισης των διεθνών κρίσεων, ωστόσο, εκ του αποτελέσματος και παρά την ανάπτυξη ειρηνευτικών επιχειρήσεων, αποδείχθηκε ανεπαρκής η δράση του σε ορισμένες περιπτώσεις. Ο λόγος είναι ότι δεν επιχειρήθηκε η συναίνεση όλων των μερών προς την λήψη των εκάστοτε μέτρων ούτε εφαρμόστηκε η «αρχή της αμεροληψίας» στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής βοήθειας στις εκάστοτε περιοχές. Οι ειρηνευτικές αποστολές έπαψαν να είναι αποστασιοποιημένες από τις ένοπλες συγκρούσεις και συμμετείχαν σε πληθώρα εχθροπραξιών. Άμεσο απότοκο των εξελίξεων αποτέλεσε η πλήρης απώλεια της εμπιστοσύνης της διεθνούς κοινότητας ως προς την αποτελεσματικότητα της συνδρομής του ΟΗΕ. Η περίπτωση της Σομαλίας συνιστά ενδεικτικό παράδειγμα των προαναφερθέντων (Μαρούδα, 2015).

Η ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος του Ciad Barr, ύστερα από μακραίωνη προσπάθεια αντικυβερνητικών ανταρτών το 1991, σήμανε τη στιγμή της κατάρρευσης του κράτους. Η πρωτεύουσα Mogadishu μεταβλήθηκε σε πεδίο μάχης, με τις βιαιότητες και τις λεηλασίες να βρίσκονται στο ζενίθ. Βασική επιδίωξη των αντιτιθέμενων μερών της εμφύλιας σύρραξης ήταν η επικράτηση και η απόκτηση εξουσιαστικού ελέγχου της Σομαλίας. «Η βία δημιουργούσε περαιτέρω βία και κατέστη ως η μόνη εγγυημένη μέθοδος επιβίωσης» (Paul, Clarke and Serena, 2014).

Οι κρατικές δομές διαλύονταν, οι αιματοχυσίες υπήρξαν συνεχείς και η ανθρωπιστική κρίση επιδεινωνόταν μέρα με τη μέρα. Προς εξομάλυνση της κατάστασης, πέραν των διαφόρων οργανώσεων που δραστηριοποιήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή, όπως η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, υπήρξε έντονη κινητοποίηση του ΣΑ/ΗΕ μέσω ανθρωπιστικής συνδρομής σε παράλληλη συνεργασία με περιφερειακούς Αφρικανικούς Οργανισμούς (Περράκης και Μαρούδα, 2016).

Ειδικότερα, έχοντας προηγηθεί η απόφαση S/RES/733/1992, η οποία καλούσε τα αντιτιθέμενα μέρη να διακόψουν τις εχθροπραξίες, και η συνακόλουθη υπογραφή της «Συμφωνίας για την εφαρμογή της κατάπαυσης πυρός», το Μάρτιο του ίδιου έτους μέσω της απόφασης S/RES/746/1992 το ΣΑ/ΗΕ ενέκρινε την αποστολή ειδικής ομάδας στην περιοχή, προκειμένου να επιτηρείται η Συμφωνία μεταξύ Mohamed Farah Aidid και Ali Mahdi Mahammad, καθώς και να εξασφαλιστεί η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Ακολούθησε η απόφαση S/RES/751/1992, που κατέδειξε τη σύσταση της επιχείρησης του ΟΗΕ στη Σομαλία με την επωνυμία «UNOSOM» η οποία αποτελούνταν από 50 παρατηρητές  με επικεφαλής τον διπλωμάτη Mohammed Sahnoun της Αλγερίας, με απώτερο στόχο την προάσπιση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και του δικαίου προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, τη συμφιλίωση και την ενότητα του έθνους. Ωστόσο, η ανάγκη για περαιτέρω ανθρωπιστική συνδρομή ήταν επιτακτική, τη στιγμή που η ανομία, η έλλειψη ασφάλειας και ο λιμός συνέχιζαν να κυριαρχούν. Για το λόγο αυτό, τονίστηκε η σημασία της ενίσχυσης των ανθρωπιστικών οργανώσεων. Παράλληλα, η διεύρυνση της UNOSOM υπογραμμίστηκε μέσω της απόφασης S/RES/775/1992 και μεταφράστηκε σε αριθμητική και υλικοτεχνική υποστήριξη. Παρά την κινητοποίηση της διεθνούς κοινότητας και την αξιοσημείωτη συνεισφορά πληθώρας ανθρωπιστικών και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων η κατάσταση επιδεινωνόταν. Η πολιτική και κοινωνική αταξία ήταν γεγονός, το χάος δέσποζε ενώ η διαίρεση του πληθυσμού σε αντίπαλες φατρίες επιβεβαίωνε την απουσία κεντρικής πολιτικής εξουσίας. Αυτομάτως, η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας καθίστατο αδύνατη, τη στιγμή που σημειώνονταν επιθέσεις εναντίων των ειρηνευτικών αποστολών (United Nations, UN Security Council, 1992).

Το ΣΑ/ΗΕ έχοντας επανεπιβεβαιώσει τις προηγούμενες αποφάσεις του 1992, με την απόφαση S/RES/794/1992 και αναγνωρίζοντας την κρισιμότητα της κατάστασης επικαλέστηκε το Κεφάλαιο VII του Χάρτη των ΗΕ εξουσιοδοτώντας  τα μέλη «να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα» και «να δημιουργηθεί το συντομότερο δυνατόν ένα ασφαλές περιβάλλον για τις ανθρωπιστικές επιχειρήσεις στη Σομαλία», τη στιγμή που η υφιστάμενη κατάσταση «συνιστούσε απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια». (Περράκης και Μαρούδα, 2016, UN Security Council, 1992). Όσον αφορά την ενίσχυση της «UNOSOM» με 3.500 υπαλλήλους  η οποία πραγματοποιήθηκε με βάση την απόφαση S/RES/775/1992, τυχόν αλλαγές άπτονταν της διακριτικής ευχέρειας του ΓΓΗΕ (United Nations).

Στη βάση, λοιπόν, της απόφασης του ΣΑ/ΗΕ επιχειρήθηκε η ενίσχυση της ειρηνευτικής αποστολής στη Σομαλία, με τις ΗΠΑ να διαδραματίζουν σημαίνοντα ρόλο, προσφέροντας περίπου 28.000 άνδρες (ΓΕΕΘΑ, 2019). Αναλυτικότερα, το Δεκέμβριο του 1992 απεστάλη στην περιοχή η ειδική ομάδα «UNITAF» (Unified Task Force) με σκοπό τη δημιουργία φίλιου προς τον ΟΗΕ περιβάλλοντος, αποτελούμενη από περίπου 37.000 άνδρες προερχόμενους από 24 χώρες. Σύντομα, επετεύχθη ο αφοπλισμός σημαντικού μέρους Σομαλών εμπολέμων, γεγονός που διευκόλυνε σημαντικά την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε χιλιάδες αμάχους (Britannica, United Nations).

Παρά την αποτελεσματική συνδρομή της «UNITAF» στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας, οι εσωτερικές διαμάχες εξακολουθούσαν να υφίστανται, με τις ΗΠΑ να επιθυμούν τον πλήρη αφοπλισμό των ενόπλων ομάδων με κυριότερη αυτή του Στρατηγού Aidid. Ως εκ τούτου, με την απόφαση S/RES/814/1992  πραγματοποιήθηκε η μετάβαση από τη «UNITAF» στη «UNOSOM II» (Περράκης και Μαρούδα 2016, UN Security Council, 1992). Κύριος στόχος της στρατιωτικής, ως επί το πλείστον, συνεισφοράς των 29 κρατών της οργάνωσης πέραν του προαναφερόμενου αφοπλισμού ήταν η αποκατάσταση της τάξης και η εν δυνάμει συγκρότηση σταθερής κυβέρνησης στη Σομαλία σε συνδυασμό με την ανθρωπιστική συνδρομή η οποία πλέον λειτουργούσε ως εργαλείο επιβράβευσης στους υποστηρικτές των ειρηνευτικών αποστολών. Η επιχείρηση αυτή τη φορά δε στέφθηκε από επιτυχία με τα μέλη των εν λόγω αποστολών να μετρούν σημαντικές απώλειες. Πέραν της έλλειψης επαρκούς και απαραίτητου σε ανάλογες περιστάσεις εξοπλισμού, οι παραπάνω αποφάσεις χαρακτηρίζονταν ασαφείς ιδίως αναφορικά με την επίτευξη σταθερών εκεχειριών. Οι επιθέσεις ενάντια σε μέλη του ΟΗΕ ήταν σφοδρές, ενώ ύστερα από τον θάνατο 18 Αμερικανών στρατιωτών στην πρωτεύουσα Mogadishu, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να αποσυρθούν. Τελικώς, η επιχείρηση έληξε το 1995 με την απόφαση S/RES/954/1994, με την πλήρη αποχώρηση των δυνάμεων του ΟΗΕ. Περισσότεροι από 140 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στο πλαίσιο ειρηνευτικών εκστρατειών, τη στιγμή που οι αναταραχές και οι εσωτερικές συγκρούσεις εξακολουθούν να υφίστανται και ο άμαχος πληθυσμός να υποφέρει. Η αποτυχία αποκατάστασης της τάξης στο εσωτερικό της χώρας, συνέτεινε σε κρίση της αξιοπιστίας και της δυναμικής του Οργανισμού, τη στιγμή που επηρεάστηκε σημαντικά η προθυμία παρέμβασής του σε μετέπειτα εμφύλιες συγκρούσεις ως απόρροια της αρνητικής εμπειρίας στη Σομαλία (Britannica).

Η ελληνική συμμετοχή 1993-1994

Η Ελλάδα ως μέλος του ΟΗΕ συμμετέχει ενεργά στις διεργασίες του Οργανισμού, υποστηρίζοντας εμπράκτως τις θεμελιώδεις αρχές του, με απώτερο σκοπό την πλανητικού χαρακτήρα προάσπιση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και την θεμελίωση της ειρήνης. Βασική της τοποθέτηση είναι η ενίσχυση της πολυμέρειας σε συνδυασμό με την ειρηνική επίλυση των διαρκώς αναδυόμενων διαφορών, στη βάση της δημοκρατίας, ιδίως σήμερα με την κοινωνικοπολιτική αστάθεια να χαρακτηρίζει την υφήλιο (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ).

Υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και με βάση την προαναφερόμενη απόφαση του ΣΑ/ΗΕ,  S/RES/794/1992, σχετικά με την αποστολή επιπλέον δυνάμεων στη Σομαλία -επιχείρηση που έλαβε την ονομασία “Restore Hope”-, η Ελλάδα προέβη στην αποστολή ελληνικών δυνάμεων στο πλαίσιο της αποστολής UNITAF προς ενίσχυση της δράσης της. Συγκεκριμένα, στις αρχές του 1993, το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας ενέκρινε την αποστολή του ελληνικού τμήματος στη Σομαλία, το οποίο κατέφθασε στη χώρα  την 4^η Μαρτίου όπου και συντάχθηκε με την Γαλλική Ταξιαρχία. Το «Ελληνικό Απόσπασμα Σομαλίας» (ΕΛΛΑΣΟΜ) αποτελούνταν από 19 Αξιωματικούς, 7 Μόνιμους Υπαξιωματικούς και 80 Εθελοντές Πενταετούς Υποχρέωσης, εκ των τριών Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ σημείωσε πληθώρα δράσεων αναφορικά με την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας κυρίως μέσω ιατρικής συνδρομής και διανομής τροφίμων. Παράλληλα, άξιες αναφοράς κρίνονται και οι παροχές υλικοτεχνικής υποστήριξης μέσω προσπαθειών ανοικοδόμησης του άλλοτε Νοσοκομείου της περιοχής (ΓΕΕΘΑ, 2019).

Η ελληνική παρουσία διήρκησε από το 1993 έως το 1994. Εντός του συγκεκριμένου διαστήματος η συμβολή της υπήρξε καίριας σημασίας με τις δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν επιτυχώς να επιβεβαιώνουν τη συγκεκριμένη εκτίμηση. Συγκεκριμένα πραγματοποιήθηκε:

• παροχή ιατρικής βοήθειας σε περίπου 2.500 ασθενείς, σε σύνολο 75 σχετιζόμενων αποστολών.
• εξέταση περί των 550 ασθενών εντός του Ιατρείου της μονάδας.
• διοργάνωση 60 αποστολών διανομής τροφίμων στο πλαίσιο της συνεργασίας με την ανθρωπιστική οργάνωση “CONCERN”.
• εργασίες επισκευής/κατασκευής δημοσίων υποδομών
• επαναλειτουργία του Νοσοκομείου σε συνεργασία με τους «Γιατρούς του Κόσμου»

Αδιαμφισβήτητα, καθίσταται ορατή η συμβολή της ελληνικής δύναμης, στη διάσωση χιλιάδων ανθρώπινων ζωών, τη στιγμή που ανθρωπιστική κρίση μάστιζε την χώρα. Η αποστολή ολοκληρώθηκε στις 3 Μαρτίου 1994, δυστυχώς όμως, δεν κατόρθωσε να επαναπατριστεί αλώβητη λόγω της μονοετούς παραμονής της στη Σομαλία. Μολονότι, το ελληνικό τμήμα απείχε από τις συγκρούσεις που διενεργούνταν μεταξύ των ειρηνευτικών αποστολών του ΟΗΕ και των δυνάμεων του Στρατηγού Aidid, ο Λοχίας Σούμπουρος Μιχαήλ έχασε τη ζωή του σε ενέδρα ανταρτών τον Οκτώβριο του 1993. Παρόμοιες απώλειες μέτρησαν και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις όπως αυτή τον «Γιατρών του Κόσμου», με τον υπεύθυνο του ορφανοτροφείου της επαρχίας, Γεώργιο Γλύπτη, να σκοτώνεται. (ΓΕΕΘΑ, 2019).

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σήμανε την αρχή για μία νέα προσέγγιση της διεθνούς κοινωνίας. Η ανισορροπία του παγκόσμιου περιβάλλοντος και οι αλλεπάλληλες παραβιάσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως παρουσιάστηκαν ανωτέρω, υπέδειξαν την επιτακτική ανάγκη ανάληψης συλλογικής δράσης προς αντιμετώπιση των ζητημάτων, καθώς οι εμφύλιες συγκρούσεις, οι βιαιότητες σε  βάρος αμάχων και οι συνακόλουθοι κλυδωνισμοί του διεθνούς συστήματος υπογράμμιζαν την έλλειψη σεβασμού προς το άτομο. Υπό το πρίσμα των ΗΕ, οι διεθνείς δρώντες άρχισαν να ανταποκρίνονται στις εν λόγω επιταγές, με την ταυτόχρονη αναδιαμόρφωση του χαρακτήρα των ειρηνευτικών αποστολών προς αποκατάσταση της παγκόσμιας τάξης. Δεδομένων των υπέρμετρων προσδοκιών, οι πρώτες προσπάθειες των Κυανόκρανων δεν στέφθηκαν από επιτυχία. Η περίπτωση της Σομαλίας που αναπτύχθηκε παραπάνω επιβεβαίωσε την αναποτελεσματικότητά τους με την κατάσταση να επιδεινώνεται περαιτέρω μετά την αναχώρηση των δυνάμεων του ΟΗΕ και σήμερα να παραμένει σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Παρά την άμεση ανταπόκριση της χώρας μας με την αξιομνημόνευτη παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, καθώς και των λοιπών κρατών στο αναθεωρημένο πλαίσιο της αλληλεγγύης, η κατάληξη ήταν αρνητική.

Η αποτυχία του ΟΗΕ στη Σομαλία συνέστησε αποτυχία του νέου τρόπου λειτουργίας του ΣΑ, γεγονός που επισφραγίστηκε με την μη επανεκλογή του τότε ΓΓ Boutros Boutros Ghali, δημιουργού του νέου μοντέλου επιχειρήσεων. Ακόμη, η αξιοπιστία του οργανισμού κλονίστηκε ενώ πολλά κράτη προέβησαν σε αναθεώρηση της μέχρι πρότινος πολιτικής συμπεριφοράς τους, τη στιγμή που πολλές ανθρωπιστικές οργανώσεις επηρεάστηκαν αρνητικά από τη συνεργασία με τις ένοπλες δυνάμεις του ΟΗΕ, με αποτέλεσμα την έκτοτε μη αποδοχή στρατιωτικής συνοδείας από αυτές (Μαρούδα, 2015).

Βιβλιογραφία

Ελληνική βιβλιογραφία

• [1] Baylis, J., Smith, S. and Owens, P. (2013). Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. 5^η Έκδοση. (επιμ. Κοτσυφού, Ε., μτφρ. Ψευτελή, Ε.-Κοτσυφού, Ε.). Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ. 
• [2] Jackson, R. and Sorensen, G. (2006). ΘΕΩΡΙΑ και ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ των ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ. (επιμ. Τσάκωνας, Π., μτφρ. Κωνσταντινίδης, Χ.). Αθήνα: Εκδόσεις GUTENBERG. 
• [3] Μαρούδα, Ντ.Μ. (2015). Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ  
• [4] Περράκης , Σ. και Μαρούδα, Ντ.Μ. (2016). ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΤΑΞΙΑ. Θεωρία και Εφαρμογή Διεθνούς Δικαίου. 2^η Έκδοση. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ 
• [5] Περράκης, Σ. (2013). ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ 

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

• [6] Bellamy, A.J., Williams, P.D. and Griffin, W. S. (2010). Understanding Peacekeeping. 2nd Edition. Cambridge: Polity Press. Διαθέσιμο εδώ 
• [7] Gray, C. (2018). INTERNATIONAL LAWAND THE USE OF FORCE. 5^th Ed. New York: OXFORD UNIVERSITY PRESS. Διαθέσιμο εδώ 
• [8] Paul, C., Clarke, C.P. and Serena, C.C. (2014). Mexico Is Not Colombia: Alternative Historical Analogies for Responding to the Challenge of Violent Drug-Trafficking Organizations, Supporting Case Studies. RAND Corporation. Διαθέσιμο εδώ .

Διεθνή Κείμενα

• [9] United Nations. ACTION FOR PEACEKEEPING. Declaration of Shared Commitments on UN Peacekeeping Operations. Διαθέσιμο εδώ 
• [10] United Nations. Charter of the United Nations. 26 June 1945. Διαθέσιμο εδώ 
• [11] United Nations General Assembly. Universal Declaration of Human Rights. 10 December 1948. Διαθέσιμο εδώ 

Εκθέσεις

• [12] INTERNATIONAL INSTITUTE OF HUMANITARIAN LAW In collaboration with the International Committee of the Red Cross. (4-6 September 2008). INTERNATIONAL HUMANITARIAN LAW HUMAN RIGHTS AND PEACE OPERATIONS. 31^st Round Table on Current Problems of International Law. Διαθέσιμο εδώ  

Αποφάσεις ΣΑΗΕ

• [13] UN Security Council. Resolution 733/1992. United Nation in Somalia I. UNOSOM I. 23 January 1992. S/RES/733/1992. Διαθέσιμο εδώ  
• [14] UN Security Council. Resolution 746/1992. United Nation in Somalia I. UNOSOM I. 17 March 1992. S/RES/746/1992. Διαθέσιμο εδώ  
• [15] UN Security Council. Resolution 751/1992. United Nation in Somalia I. UNOSOM I. 24 April 1992. S/RES/751/1992. Διαθέσιμο εδώ  
• [16] UN Security Council. Resolution 775/1992. United Nation in Somalia I. UNOSOM I. 28 August 1992. S/RES/775/1992. Διαθέσιμο  εδώ 
• [17] UN Security Council. Resolution 794/1992. United Nation in Somalia I. UNOSOM I. 3 December 1992. S/RES/794/1992. Διαθέσιμο εδώ 
• [18] UN Security Council. Resolution 814/1993. United Nation in Somalia I. UNOSOM I. 26 March 1993.  S/RES/814/1993. Διαθέσιμο  εδώ 
• [19] UN Security Council. Resolution 954/1994. United Nation in Somalia II. UNOSOM II. 4 November 1994. S/RES/954/1994. Διαθέσιμο εδώ     

Ιστοσελίδες

• [20] ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ. 2019. Σομαλία-UNITAF. Διαθέσιμο εδώ  
• [21] ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ.2021). Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ).  Διαθέσιμο εδώ 
• [22] Encyclopedia Britannica. UNOSOM | United Nations Mission. Διαθέσιμο εδώ 
• [23] United Nations. Secretary-General’s Initiative On Action For Peacekeeping. Διαθέσιμο εδώ 
• [24] United Nations Peacekeeping. United Nations Peacekeeping. Διαθέσιμο εδώ 
• [25] United Nations Peacekeeping. Our History. Διαθέσιμο εδώ 
• [26] United Nations Peacekeeping. WHERE WE OPERATE. Διαθέσιμο εδώ
• [27] United Nations. UNITED NATIONS OPERATION IN SOMALIA I (UNOSOM I) – Background (Full Text). Διαθέσιμο εδώ