Εκεχειρία στην Λιβύη: μια εύθραυστη ισορροπία ή ένα οριστικό τέλος;

Περί τα μέσα Οκτωβρίου του 2020  μια θετική εξέλιξη σημειώθηκε αναφορικά με την εμφύλια σύρραξη που μαστίζει την γειτονική χώρα της Βορείου Αφρικής. Κατόπιν διαβουλεύσεων, οι αντιμαχόμενες πλευρές, οι οποίες εμπλέκονται στην εμφύλια σύρραξη της Λιβύης, κατέληξαν σε μια συμφωνία μόνιμης κατάπαυσης του πυρός στην χώρα. Η εξέλιξη αυτή χαρακτηρίζεται, από ορισμένους αναλυτές, ιστορική και βαρυσήμαντη, δεδομένων τόσο των προηγούμενων ατελέσφορων προσπαθειών επίλυσης της λιβυκής κρίσης όσο και των ποικίλων περιφερειακών προβλημάτων τα οποία προέκυψαν από αυτόν τον εμφύλιο. 

Ειδικότερα, η συμφωνία -εκτός από την οριστική διευθέτηση της σύγκρουσης μεταξύ των δύο αντιπάλων παρατάξεων- προβλέπει και την αποχώρηση των ξένων μαχητών που έχουν μεταφερθεί στην χώρα από εξωτερικούς δρώντες με στόχο την ενίσχυση της κάθε πλευράς. Ο σκοπός του αιτήματος αυτού έγκειται στην απομάκρυνση των μισθοφόρων, η παρουσία των οποίων επιτείνει την εσωτερική κρίση, ενώ παράλληλα “κρούεται ο κώδωνας του κινδύνου” για τις όποιες παρεμβάσεις και εμπλοκές τρίτων χωρών. Ένα τέτοιο παράδειγμα χώρας και μάλιστα άμεσα σχετιζόμενο με την λιβυκή κρίση  είναι η Τουρκία, η οποία μεταφέρει εμφανώς απο το 2019 μισθοφόρους από το Συριακό μέτωπο στην Λιβύη ως σύμμαχος της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης του Σάρατζ, στην οποία είναι φιλικά προσκείμενη. Επιπροσθέτως, το αίτημα της συμφωνίας για οριστική λήξη  του ζητήματος του λιβυκού εμφυλίου αφορά  εξίσου και άλλους δρώντες, όπως την Ρωσία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, χώρες οι οποίες απροκάλυπτα συμμετέχουν ενεργά στην εμπόλεμη κατάσταση. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η παρουσία τρίτων χωρών εκδηλώθηκε με την παραβίαση του εμπάργκο όπλων, το οποίο έχει επιβληθεί στην χώρα από τα Ηνωμένα Έθνη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των παραβιάσεων αποτελούν η  Τουρκία και η Ρωσία. 

Η ίδια η συμφωνία και ο στόχος που αυτή καλείται να διεκπεραιώσει δημιουργούν ένα κλίμα αισιοδοξίας για την επερχόμενη πολιτική αναστήλωση της χώρας, η οποία από το 2011 και έπειτα ταλανίζεται από πολιτική αστάθεια, ένοπλες συγκρούσεις και  κοινωνική ανασφάλεια. H χρονιά εκείνη αποτέλεσε την αφετηρία για την έναρξη της λιβυκής κρίσης, καθώς η επέμβαση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ (στο πλαίσιο του δόγματος της ευθύνης προστασίας) οδήγησε στην πτώση του Καντάφι από την εξουσία, ο οποίος, μολονότι αυταρχικός ηγέτης που συστηματικά παραβίαζε τα δικαιώματα των πολιτών, είχε καταφέρει σε μεγάλο βαθμό να διατηρήσει την ισορροπία δυνάμεων στο εσωτερικό της χώρας μεταξύ των διαφορετικών φυλών. Το κλίμα αισιοδοξίας που έχει δημιουργηθεί αντικατοπτρίζεται  και στην θερμή υποδοχή της συμφωνίας του Οκτωβρίου τόσο από την Τουρκία, όσο και από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Παρόλα αυτά, ο Τούρκος Πρόεδρος ανέφερε ότι η συμφωνία δεν χαίρει της συγκατάθεσης των υψηλών αξιωματούχων των δυο πλευρών αλλά μόνο στελεχών τα οποία βρίσκονται χαμηλότερα στην ιεραρχία. 

Παρά, λοιπόν, τα λεγόμενα του Recep Tayyip Erdogan, σημειώθηκαν θετικές εξελίξεις μετά την υπογραφή της συμφωνίας. Αφενός, η αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στην Λιβύη (UNSMIL) ανακοίνωσε την έναρξη πολιτικού διαλόγου ο οποίος αναμένεται να οδηγήσει στην διεξαγωγή εκλογών. Οι συναντήσεις αυτές υπό την ονομασία «Λιβυκό Φόρουμ Πολιτικού Διαλόγου» σχεδιάστηκαν ώστε να φέρουν κοντά τους 75 συμμετέχοντες οι οποίοι εκπροσωπούν τις διάφορες πολιτικές, εθνοτικές και φυλετικές ομάδες της χώρας με κύριο έργο την αναζήτηση μιας ομαλής και ομόφωνης λύσης ως προς την πολιτική μετάβαση.  Οι συναντήσεις αυτές βρίσκονται εν εξελίξει και τα αντισυμβαλλόμενα μέρη, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, βρίσκονται πλέον στην αφετηρία του δεύτερου κύκλου συζητήσεων. Τα επιτεύγματα έως σήμερα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν τουλάχιστον ενθαρρυντικά? μια κοινή στρατιωτική επιτροπή συστάθηκε στην στρατηγικής σημασίας πόλη της Σύρτης, με σκοπό να παρακολουθήσει την  κινητικότητα  των στρατευμάτων και την πορεία της υποχώρησής τους από την γραμμή εκεχειρίας, ενώ ταυτόχρονα τέθηκε σε εφαρμογή ένας «οδικός χάρτης» για την διεξαγωγή εκλογών τον Δεκέμβριο του 2021 αλλά και την σύσταση μεταβατικής κυβέρνησης.

Αφετέρου, η κρατική Λιβυκή Πετρελαϊκή Εταιρεία ανακοίνωσε το εκ νέου άνοιγμα των κύριων πετρελαιοπηγών (Εl- feel oilfield) οι οποίες είχαν τεθεί σε εμπάργκο από τον στρατάρχη Χάφταρ ανακόπτοντας έτσι την πετρελαϊκή παραγωγή της χώρας. Είναι, εξάλλου,  γνωστό ότι η Λιβύη είναι μια χώρα πλούσια σε πετρελαιοπηγές, με μεγάλο μερίδιο στις ενεργειακές αγορές και με ισχυρή οικονομική εξάρτηση από τα ενεργειακά αγαθά. Έτσι, η απελευθέρωση των ενεργειακών οδών της χώρας αποτελεί σημαντικό βήμα για την επαναδραστηριοποίηση της οικονομίας η οποία τροφοδοτεί το σύνολο του κρατικού μηχανισμού. Σε συνέχεια αυτού του γεγονότος, οι εμπόλεμες παρατάξεις συμφώνησαν, σε συνεννόηση και με τον διευθυντή της Εθνικής Πετρελαϊκής Εταιρείας να ενώσουν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους, δημιουργώντας μια μικτή ομάδα δράσης, με στόχο την προστασία των κρατικών πετρελαιοπηγών. Η διασφάλιση της απρόσκοπτης ενεργειακής παραγωγής, συνεπώς, ανάγεται  πλέον σε ύψιστη προτεραιότητα και κοινή επιδίωξη όλων των εμπλεκόμενων δρώντων. 

Εντούτοις, οι εντάσεις εξακολουθούν να υφίστανται στο εσωτερικό της Λιβύης, θέτοντας έτσι εν αμφιβόλω την αποτελεσματικότητα της συμφωνίας. Πιο συγκεκριμένα, η κυβέρνηση της Τρίπολης κατήγγειλε περί τα μέσα Νοεμβρίου, μετά την υπογραφή της συμφωνίας, τις ασκήσεις με αληθινά πυρά που πραγματοποίησαν οι υποστηριζόμενες από την Ρωσία δυνάμεις του Χάφταρ. Σημείωσε, παράλληλα, ότι Ρώσοι μισθοφόροι εμπόδισαν την προσγείωση της αντιπροσωπείας της κυβέρνησης στο αεροδρόμιο της Σύρτης, αναδεικνύοντας έτσι τις δυσκολίες που ανακύπτουν συνεχώς για την επίτευξη της ειρήνης από την παρουσία των μισθοφόρων. Οι μαχητές αυτοί ανήκουν στην Wagner Group, μια μισθοφορική ρωσική εταιρεία, η οποία συνεχίζει τις δραστηριότητές της στην Λιβύη ως υποστηρικτής του στρατάρχη Χάφταρ, παρα το αίτημα απομάκρυνσης όλων των ξένων μαχητών από την χώρα. Μάλιστα, μια αναφορά που συνέταξε η Αμερικανική Διοίκηση για την Αφρική (AFRICOM) υποστηρίζει ότι οι Ρώσοι μισθοφόροι συνεχίζουν την δράση τους στην Λιβύη και ειδικότερα στις πρόσφατες συγκρούσεις που έγιναν, ενώ ταυτόχρονα δέχονται οικονομική και υλική στήριξη από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Καταληκτικά, η πολύχρονη λιβυκή κρίση αποτελεί πηγή πολλών και περίπλοκων ζητημάτων, με κυριότερα την κατάρρευση των κρατικών δομών, την οικονομική και κοινωνική αποσταθεροποίηση, την ενίσχυση της δραστηριότητας των τρομοκρατών, την παρουσία μισθοφόρων και τέλος την εμπλοκή τρίτων δυνάμεων. Η υπογραφή της συμφωνίας δημιουργεί πολλές προσδοκίες στο σύνολο της διεθνούς κοινότητας, αλλά δεν μπορεί να εξαλείψει πλήρως το αίσθημα γόνιμης αμφιβολίας περί υποτροπής της κατάστασης που δημιουργείται και από την εννεαετή αδυναμία διευθέτησης της κρίσης. Τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα τρίτων χωρών, η ανάγκη εξυπηρέτησης οικονομικών και πολιτικών σκοπιμοτήτων και η παρουσία εξωτερικών δρώντων παραμένουν αναντίρρητα τα ακανθώδη εμπόδια που αναδεικνύουν περισσότερο μια εύθραυστη ισορροπία παρα ένα οριστικό τέλος στη εμφύλια σύρραξη.

*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.