Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στον καιρό της πανδημίας

Στις 10 Δεκεμβρίου του 1948, υιοθετείται από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Ψήφισμα A/RES/217(III)A) και έκτοτε τιμάται κάθε χρόνο ως παγκόσμια ημέρα, υπενθυμίζοντας την ανάγκη διασφάλισης και προάσπισής τους. Εβδομήντα δύο χρόνια αργότερα, το 2020, μνημονεύουμε την πρώτη και σπουδαία αυτή νίκη της ανθρωπότητας αναφορικά με τη νομική κατοχύρωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ωστόσο, θα ήταν παράλειψη να μην γίνει μια αναφορά στις διαρκείς και συνεχόμενες προκλήσεις που δέχεται η διεθνής κοινότητα, ειδικά μετά την εμφάνιση του ιού COVID-19, με αποτέλεσμα τον περιορισμό Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με στόχο τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας και ενίοτε την καταπάτησή τους με πρόσχημα τη διαχείριση της πανδημίας.

Καταρχάς, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι τα Ανθρώπινα Δικαιώματα απορρέουν από τη βασική αρχή του σεβασμού του ατόμου, την θεώρηση, δηλαδή, πως κάθε άτομο ως ηθικό και έλλογο ον, αξίζει μια αξιοπρεπή αντιμετώπιση. Ο απόηχος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν το κομβικό χρονικό σημείο, όταν και καταρτίστηκε η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, βάσει της ιδέας πως όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι μεταξύ τους, ίσοι απέναντι στο νόμο και έχουν δικαίωμα στη ζωή και στην ελευθερία χωρίς καμία διάκριση.

Σε λιγότερο από έναν αιώνα, η διεθνής κοινότητα εξελίχθηκε σημαντικά στην εδραίωση και περαιτέρω κατοχύρωση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με την καθιέρωση ειδικότερων συμβατικών κειμένων προστασίας αυτών, αλλά και με την εμφάνιση νέων δικαιωμάτων, όπως για παράδειγμα η αμεσότερη πρόσβαση στην πληροφόρηση μέσω του Διαδικτύου. Σε αυτό συνέτειναν, φυσικά, τόσο δράσεις Διεθνών και Περιφερειακών Οργανισμών, όπως του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης, αλλά και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, όπως της Διεθνούς Αμνηστίας.

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, το 2020, μια χρονιά-σταθμός για την ιστορία της ανθρωπότητας, κυρίως λόγω της πανδημίας, άλλαξε ριζικά τα έως τώρα δεδομένα, δημιουργώντας πληθώρα προβλημάτων σε όλα τα κράτη. Η προστασία της δημόσιας υγείας απέκτησε πρωταρχικό ρόλο, παραγκωνίζοντας με αυτό τον τρόπο άλλα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτό των δημοσίων συναθροίσεων και της ελεύθερης κυκλοφορίας. Δεν είναι τυχαίο πως η Διεθνής Αμνηστία πολλάκις έχει εκφράσει διάφορες ανησυχίες ως προς τη διαχείριση της πανδημίας από την πλευρά των Κυβερνήσεων.

Παρά, λοιπόν, το γεγονός πως η εξέλιξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπήρξε ραγδαία κατά τα τελευταία χρόνια, η άξαφνη έλευση της πανδημίας COVID-19, που άλλαξε συνολικά τα δεδομένα -οικονομικά και κοινωνικά- έφερε δυστυχώς στην επιφάνεια πολλές προϋπάρχουσες αδυναμίες, ενώ παράλληλα δεν είναι λίγες οι φωνές που κάνουν λόγο για καταστρατήγηση βασικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων με το πρόσχημα της προστασίας της δημόσιας υγείας. Οριακό παράδειγμα αποτελεί η πολιτική της Ουγγαρίας, η οποία, επικαλούμενη τη θέση σε ισχύ εξαιρετικών μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, μη σεβόμενη τις εθνικές και υπερεθνικές προδιαγραφές που κατ’ εξαίρεση επιτρέπουν τον περιορισμό ορισμένων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε περιπτώσεις -μεταξύ άλλων- “δημοσίου κινδύνου”. Τέτοιες πρακτικές -και άλλων κρατών ανά τον κόσμο- δεν παύουν να στηλιτεύονται διεθνώς και να αποδεικνύουν τη λεπτή ισορροπία που πρέπει να τηρείται και τη στάθμιση μεταξύ των σκοπών των περιορισμών και των διακυβευόμενων εννόμων αγαθών.

Αλλά και πέρα από την πανδημία, η συντηρητική Κυβέρνηση της Πολωνίας φαίνεται να τηρεί μία (πάγια) αυστηρή πολιτική Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Χαρακτηριστικά τον περασμένο κιόλας Ιούλιο ανακοινώθηκε η επιθυμία απόσυρσης από την Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της Βίας σε βάρος των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης) και προχώρησε σε υιοθέτηση νέου νομοσχεδίου κατά των αμβλώσεων. Μάλιστα, στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, ο πρόσφατα επανεκλεγείς Πρόεδρος Αντρέι Ντούντα καταφέρθηκε εναντίον των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, ενώ το κυβερνών κόμμα της Πολωνίας “Νόμος και Δικαιοσύνη” προωθεί μια συντηρητική ατζέντα.

Ο σεβασμός στην αξία της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας τίθεται εν αμφιβόλω σήμερα περισσότερο από ποτέ, μέσω των περιορισμών λόγω της έξαρσης του COVID-19 για την προστασία της δημόσιας υγείας. Αν και ο ρόλος της κρατικής οντότητας συνίσταται στην προστασία των πολιτών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, τόσο σε διεθνές, όσο και σε εθνικό επίπεδο, παρατηρούνται περιστατικά κατάχρησης της θέσεως εξουσίας και ως εκ τούτου άσκηση βίας, δυσανάλογης των περιστάσεων. Όμως, δεν πρέπει να λησμονείται ότι ο σεβασμός των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι ιδιαίτερα σημαντικός και απαραίτητος σε μια δημοκρατική κοινωνία, καθώς διασφαλίζονται οι θεμελιώδεις αξίες και ελευθερίες των ατόμων και αυτό βοηθά στην εύρυθμη και ομαλή λειτουργία της.

Τόσο σε διεθνές, όσο και σε εθνικό επίπεδο, παρατηρούνται περιστατικά κατάχρησης της θέσεως εξουσίας. Το γεγονός αυτό, αναπόφευκτα, οδηγεί σε αντιδράσεις των πολιτών με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια φορτισμένη ατμόσφαιρα που καταλήγει σε σύγκρουση με το κράτος. Με την έξαρση του COVID-19, οι συγκρούσεις αυτές έχουν κλιμακωθεί, κυρίως λόγω της προσπάθειας των κρατών να προστατεύσουν τη δημόσια υγεία. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να προστατεύονται και να διασφαλίζονται τα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως κατοχυρώνονται ρητά στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και σε άλλα διεθνή συμβατικά κείμενα.

Κλείνοντας, γίνεται σαφές πως η αξία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι αξεπέραστη καθώς η κατοχύρωση και η εφαρμογή τους συνετέλεσε στην πρόοδο και ανάπτυξη του ατόμου και, κατ’ επέκταση, της κοινωνίας ως σύνολο. 

*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.