Νομικές σκέψεις γύρω από τον υποχρεωτικό ή μη εμβολιασμό
ΤΣΙΠΤΣΕ ΣΟΦΙΑΜία λαϊκή παροιμία λέει «έκαστος στο είδος του».. Και επειδή επιδιώκουμε την πρακτική εφαρμογή της λαϊκής παροιμίας, στο παρόν κείμενο θα γίνει προσπάθεια νομικής προσέγγισης του ενδεχόμενου ενός «υποχρεωτικού» εμβολιασμού και διατύπωσης νομικών σκέψεων και προβληματισμών πάνω στο ζήτημα αυτό.
Τι λέει λοιπόν ο νόμος, το Σύνταγμα και εν γένει η νομική επιστήμη γύρω από το ζήτημα του «υποχρεωτικού» εμβολιασμού; Και μία ακόμα εύλογη ερώτηση που τίθεται από πολλούς: Την εποχή της πανδημίας και του κινδύνου της ζωής που αντιμετωπίζουμε όλοι μας, μας ενδιαφέρει τόσο πολύ τι είναι συνταγματικό και νομικώς ορθό ή θα πρέπει να μας ενδιαφέρει πρωτίστως το πως να προστατεύσουμε την υγεία μας;
Η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι ότι χρέος των επιστημών είναι η αναζήτηση της «ωφέλειας» προς τον άνθρωπο. Έτσι λοιπόν η ιατρική επιστήμη , μέσα από τις μελέτες και έρευνες αναζητά τη διασφάλιση της υγείας του ανθρώπου, και η νομική επιστήμη «προσαρμόζει» τα εκάστοτε ιατρικά και επιστημονικά δεδομένα στο συνταγματικό πλαίσιο , διαφυλάττοντας τα ουσιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.
Προσπαθώντας να δοθεί μία απάντηση στο πρώτο ερώτημα , είναι ωφέλιμο να ανατρέξει κανείς στα άρθρα του Συντάγματος , αλλά και στους νόμους. Πιο συγκεκριμένα:
Στο άρθρο 5 παρ. 5 του Συντάγματος ορίζεται ότι ο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας. Ο νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία κάθε προσώπου , έναντι των βιοϊατρικών παρεμβάσεων. Στο άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος ορίζεται η αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η διαφύλαξη της οποίας αποτελεί πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας. Το Σύνταγμα επίσης στο άρθρο 21 παρ. 3 ορίζει ότι το Κράτος έχει υποχρέωση να μεριμνά για την υγεία των πολιτών, όπως επίσης στο άρθρο 25 παρ.4 σύμφωνα δηλαδή με την αρχή του κοινωνικού Κράτους ορίζεται ότι το Κράτος δικαιούται να αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους τους της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης.
Σε περιόδους κανονικότητας όλες αυτές οι αρχές δεν συγκρούονται μεταξύ τους και όλα βαίνουν καλώς και ομαλώς. Σε περιόδους πανδημίας, όπως αυτή που βιώνουμε, όλες οι προαναφερθείσες αρχές ενδέχεται να συγκρουστούν και εν μέρει να αλληλοαναιρεθούν Στο σημείο αυτό λοιπόν χρειάζεται να γίνει μία στάθμιση των εννόμων αγαθών που συγκρούονται και αυτά είναι συνοπτικά τα εξής:
- Το έννομο αγαθό της αυτονομίας – το οποίο ουσιαστικά δίνει στο υποκείμενο του εννόμου αγαθού τη δυνατότητα να διαθέτει και να αποφασίζει το ίδιο για τον εαυτό του.
- Το έννομο αγαθό της δημόσιας υγείας και της διαφύλαξης αυτής μέσα από την λήψη από την Πολιτεία κάποιων μέτρων και «αναγκαστικών» αποφάσεων.
Η στάθμιση αυτή – η μελέτη εκτίμησης των επιπτώσεων και του αντικτύπου από τη σύγκρουση των εννόμων αγαθών- γίνεται «χρησιμοποιώντας» ως νομικά εργαλεία , κάποιες βασικές αρχές της νομικής επιστήμης, όπως την αρχή της αναλογικότητας, την αρχή αναγκαιότητας , υπό την προϋπόθεση πάντα της εξάντλησης των ηπιότερων μέτρων.
Μην ξεχνούμε ότι πέρα από τα ως άνω συνταγματικώς προβλεπόμενα υπάρχει και νόμος 4675/2020 , ο οποίος στο άρθρο 4 προβλέπει: «Σε περιπτώσεις εμφάνισης κινδύνου διάδοσης μεταδοτικού νοσήματος, που ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, μπορεί να επιβάλλεται, με απόφαση του Υπουργού Υγείας, μετά από γνώμη της ΕΕΔΥ, υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού με σκοπό την αποτροπή της διάδοσης της νόσου. Με την ανωτέρω απόφαση ορίζονται η ομάδα του πληθυσμού ως προς την οποία καθίσταται υποχρεωτικός ο εμβολιασμός με καθορισμένο εμβόλιο, η τυχόν καθορισμένη περιοχή υπαγωγής στην υποχρεωτικότητα, το χρονικό διάστημα ισχύος της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού, το οποίο πρέπει πάντοτε να αποφασίζεται ως έκτακτο και προσωρινό μέτρο προστασίας της δημόσιας υγείας για συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού, η ρύθμιση της διαδικασίας του εμβολιασμού και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια».
Επίσης δεν πρέπει αν ξεχνούμε τον κώδικα ιατρικής δεοντολογίας, στον οποίο αναφέρεται ρητά (άρθρο 11 και 12) ότι κάθε διενέργεια ιατρικής πράξης προϋποθέτει τη συναίνεση του πολίτη ύστερα από ενημέρωση του.
Για την πιο σφαιρική και βαθειά μελέτη ενδιαφέρον θα είχε να παρακολουθήσουμε νομικές αποφάσεις και δεδικασμένα στην Ευρώπη. Μελέτη η οποία μπορεί να γίνει προσεχώς σε επόμενη αρθρογραφία.
Το ζήτημα της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού δεν είναι πρώτη φορά που απασχόλησε τη νομική επιστήμη και την κοινωνία εν γένει. Ένα παράδειγμα που όλοι μπορούμε να φέρουμε στο μυαλό μας είναι η εγγραφή των παιδιών στο σχολείο και η προϋπόθεση της επίδειξης του ιατρικού βιβλιαρίου για τον απαραίτητο εμβολιασμό των παιδιών. Είναι ουσιαστικά ένας έμμεσος υποχρεωτικός εμβολιασμός, καθότι τα παιδιά δεν θα μπορούν να εγγραφούν στο σχολείο αν δεν πληρούν την ως άνω προϋπόθεση. Επικαλούμενη και στο ως άνω παράδειγμα είναι και πάλι η δημόσια υγεία.
Το συμπέρασμα από τις ως άνω εκτεθειμένες σκέψεις είναι ότι στην απάντηση του αν πρέπει ή όχι να είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός, το πόρισμα της νομικής επιστήμης δεν συνάγεται εύκολα και αυτόματα ως θετικό ή αρνητικό. Προαπαιτείται μελέτη και ενδελεχής στάθμιση των εννόμων αγαθών που θίγονται , μέσα από τα δεδομένα που απορρέουν από την ιατρική επιστήμη και τα αντικειμενικά πορίσματα των ειδικών επιστημόνων , εν προκειμένω λοιμωξιολόγων και ιατρών.
Στην περίπτωση μάλιστα που τεθεί ως υποχρεωτικός ο εμβολιασμός, σε μία πληθυσμιακή μερίδα (πχ νοσοκομειακοί) , ή σε γενικότερο σύνολο του πληθυσμού , θα πρέπει να γίνει με τρόπο που να προστατεύονται και να διαφυλάττονται τα ευαίσθητα ιατρικά δεδομένα των πολιτών. Ειδεμή οδηγούμαστε σε μία στοχοποίηση πολιτών και σε έναν εξαναγκασμό ο οποίος έρχεται σε αντίθεση με τη ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Το ζήτημα λοιπόν της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού είναι αρκετά σύνθετο και από ότι φαίνεται θα απασχολήσει αρκετά την επικαιρότητα. Σίγουρα δεν θα πρέπει να διχάσει την κοινωνία μας που δοκιμάζεται ήδη από την πανδημία της δημόσιας υγείας , από την πανδημία της οικονομίας, και από την πανδημία της ψυχολογίας που επίσης δοκιμάζεται από τον χρόνιο εγκλεισμό. Η ορθή ενημέρωση σε συνδιασμό με την επιστήμη και την κοινωνική πολιτική θα πρέπει να συντείνουν προς την εύρεση της αναγκαίας λύσης γύρω από το ζήτημα αυτό.