Υπόθεση: Βολιβία κατά Χιλής

Πρόλογος

Η διαμάχη μεταξύ Βολιβίας και Χιλής διαρκεί εδώ και πολλά χρόνια και αφορά στην έξοδο που επιδιώκει η Βολιβία στον Ειρηνικό Ωκεανό. Η Χιλή, παρά τις πολύχρονες προσπάθειες της Βολιβίας, αρνείται να της παραχωρήσει ένα μέρος της ακτογραμμής της. Στην παρούσα έρευνα, παρουσιάζονται η ιστορία και οι σχέσεις των δύο χωρών προτού προσφύγουν στο Διεθνές Δικαστήριο Χάγης, τα επιχειρήματα και αντεπιχειρήματά τους καθώς και η απόφαση του Δικαστηρίου.

Ιστορικό Πλαίσιο

Η Χιλή και η Βολιβία απέκτησαν την ανεξαρτησία τους από την Ισπανία το 1818 και το 1825, αντίστοιχα. Εκείνη την περίοδο, η Βολιβία είχε 400 κ.μ ακτογραμμή στον Ειρηνικό Ωκεανό. Τον Αύγουστο του 1866 υπέγραψαν μια Συνθήκη Εδαφικών Ορίων διαχωρίζοντας τις ακτές τους στον Ειρηνικό. Στις 5 Απριλίου 1879, η Χιλή διακήρυξε πόλεμο στο Περού και τη Βολιβία, ο οποίος είναι γνωστός ως «ο Πόλεμος του Ειρηνικού». Η Χιλή κατέλαβε τις ακτές της Βολιβίας. Οι δυο χώρες τερμάτισαν τις εχθροπραξίες με την Συνθήκη Ειρήνης του 1884, που παραχωρούσε στη Χιλή την διακυβέρνηση των παράκτιων περιοχών της Βολιβίας. Το 1895 οι δύο χώρες υπέγραψαν 3 ακόμα συμφωνίες (Συνθήκη για Ειρήνη και Ομόνοια, Συνθήκη για το Εμπόριο και Συνθήκη για την Μεταβίβαση της Επικράτειας). Με την τελευταία αυτή Συνθήκη, συμφωνήθηκε οι περιοχές Tacna (Νότιο Περού) και Arica (Χιλή) να μεταβιβαστούν στην Βολιβία.

Οι θέσεις των δύο χωρών (επιχειρήματα – αντεπιχειρήματα)

Το Διεθνές Δικαστήριο (International Court of Justice), στο οποίο προσέφυγε η Βολιβία, είναι το κύριο δικαστικό όργανο του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Ο διπλός του ρόλος είναι να διευθετεί, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τις νομικές διαφορές οι οποίες υποβάλλονται σ' αυτό από Κράτη, και να δίνει συμβουλευτικά τη γνώμη του σε νομικά θέματα τα οποία του υποβάλλουν άλλα εξουσιοδοτημένα διεθνή όργανα και ειδικευμένους οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών. 

 Στην αίτησή της η Βολιβία προέβαλε ενώπιων του Δικαστηρίου τα εξής επιχειρήματα αιτήματα, τα οποία παρέμειναν αμετάβλητα στη γραπτή και προφορική διαδικασία (παρ. 14-15):

1. η Χιλή έχει την υποχρέωση να διαπραγματευθεί με τη Βολιβία προκειμένου να καταλήξει σε συμφωνία που να παρέχει στη Βολιβία πλήρη πρόσβαση στον Ειρηνικό Ωκεανό,
2. η Χιλή παρενέβη την εν λόγω υποχρέωση, και
3. πρέπει να εκτελέσει την εν λόγω υποχρέωση με καλή πίστη, έγκαιρα, επίσημα, εντός εύλογου χρονικού διαστήματος και αποτελεσματικά, ώστε να παραχωρήσει στην Βολιβία πλήρη κυριαρχία στον Ειρηνικό Ωκεανό.

Στον αντίποδα, η κυβέρνηση της Χιλής ζήτησε από το Δικαστήριο "να απορρίψει όλες τις αξιώσεις του Πολυεθνικού Κράτους της Βολιβίας" στη διάρκεια της γραπτής και προφορικής διαδικασίας.

Η Βολιβία επικαλέστηκε μια ποικιλία νομικών βάσεων, στις οποίες στηρίζεται η υποχρέωση της Χιλής να διαπραγματευτεί την κυριαρχία της Βολιβίας στον Ειρηνικό Ωκεανό. Συγκεκριμένα, στηρίχθηκε:

1. στις μεταξύ τους διμερείς συνθήκες,
2. στις δηλώσεις της Χιλής και άλλες μονομερείς πράξεις,
3. στη συναίνεση,
4. στο estoppel, το οποίο είναι νομικός κανόνας που α) εμποδίζει ένα μέρος να προβάλει έναν ισχυρισμό ή άρνηση που αντιφάσκει με ό, τι είχε προηγουμένως δηλώσει ή που έχει νομικά θεσπιστεί ως αλήθεια, και β) θεμελιώνει αίτημα για αποζημίωση του μέρους που είχε εμπιστοσύνη σε μια παραπλανητική εκπροσώπηση άλλου συμβαλλόμενου μέρους,
5. στις νόμιμες προσδοκίες,
6. στο άρθρο 2 παράγραφος  3 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, που αναφέρεται στην ειρηνική ρύθμιση και επίλυση των διαφορών μεταξύ των Μελών ώστε να μην διακινδυνεύεται η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια καθώς και η δικαιοσύνη και
7. στο άρθρο 3 του Χάρτη του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών.

Ως αντεπιχείρημα, η Χιλή υποστήριξε ότι στις εν λόγω συμφωνίες κανένα κράτος δεν είχε την πρόθεση να δεσμευτεί καθώς και ότι η έκφραση προθυμίας για διαπραγμάτευση δεν δημιουργεί υποχρέωση διαπραγμάτευσης για τα μέρη. 

Η Απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου

Το Δικαστήριο εξέδωσε την απόφασή του επί της ουσίας την 1η Οκτωβρίου 2018, με την οποία απάντησε σε όλα τα επιχειρήματα που προέβαλε η Βολιβία και διαπίστωσε ότι η Χιλή δεν ανέλαβε νομική υποχρέωση να διαπραγματευτεί κυριαρχική πρόσβαση στον Ειρηνικό Ωκεανό για τη Βολιβία, κρίνοντας ότι τα διμερή κείμενα που επικαλέσθηκε η Βολιβία δεν προβλέπουν υποχρέωση της Χιλής να διαπραγματευτεί την κυριαρχική πρόσβαση της Βολιβίας στον Ειρηνικό Ωκεανό και ότι η αναγνώριση της υποχρέωσης αυτής δεν μπορεί να βασίζεται σε μονομερείς πράξεις της Χιλής τις οποίες επικαλείται η Βολιβία. Επίσης, το Δικαστήριο έκρινε ότι ούτε η εικαζόμενη συναίνεση της Χιλής αλλά ούτε και ο κανόνας του estoppels δεν μπορούν να θεωρηθούν ως νομικές βάσεις για τη θεμελίωση υποχρέωσης της Χιλής περί διαπραγμάτευσης της κυριαρχικής πρόσβασης της Βολιβίας στη θάλασσα. Εξάλλου, το Δικαστήριο δεν έκανε δεκτό το επιχείρημα της Βολιβίας περί θεμιτών προσδοκιών της έναντι της Χιλής τονίζοντας ότι στο διεθνές δίκαιο δεν υπάρχει αρχή η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε υποχρέωση βάσει του τι θα μπορούσε να θεωρηθεί ως δικαιολογημένη εμπιστοσύνη ενός κράτους έναντι ενός άλλου. Το Δικαστήριο απέρριψε επίσης το επιχείρημα που επικαλείτο τις διατάξεις του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (OAS), κρίνοντας πως αυτές δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη νομική βάση της υποχρέωσης της Χιλής της για διαπραγμάτευση της κυριαρχικής πρόσβασης της Βολιβίας στη θάλασσα. Τέλος, αποφάνθηκε ότι να συναγάγει από το περιεχόμενο των ψηφισμάτων του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών ούτε από τη θέση της Χιλής, όσον αφορά την υιοθέτησή των Ψηφισμάτων αυτών, ότι η Χιλή έχει αποδεχθεί την υποχρέωση να διαπραγματευτεί την κυριαρχία της Βολιβίας στον Ειρηνικό Ωκεανό.

Το Δικαστήριο, καταληκτικά, σημείωσε ότι, σύμφωνα με το διεθνές εθιμικό δίκαιο, όπως αντικατοπτρίζεται στο άρθρο 3 της Σύμβασης της Βιέννης, οι «συμφωνίες που δεν έχουν γραπτή μορφή» μπορούν επίσης να έχουν «νομική ισχύ», αλλά απαιτείται επιπλέον η πρόθεση των μερών να δεσμευθούν από νομικές υποχρεώσεις.

Επίλογος

Εν κατακλείδι, γίνεται αντιληπτό πως το Διεθνές Δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη το ουσιαστικό θέμα και αίτημα για το οποίο προσέφυγε η Βολιβία, δηλαδή για το αν υπάρχει ή όχι το κυριαρχικό της δικαίωμα για πρόσβαση στον Ειρηνικό Ωκεανό. Εξέτασε μόνο αν μπορεί να προκύψει τέτοιο δικαίωμα από τις νομικές βάσεις που επικαλέστηκε, δηλαδή τις διμερείς συμφωνίες, τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και τον Χάρτη του Οργανισμού των Αμερικανικών Κρατών και κατέληξε στο ότι από αυτές τις νομικές βάσεις δεν προκύπτει τέτοιο δικαίωμα. Μπορεί να υποστηριχθεί επομένως ότι άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να υπάρχει δυνατότητα ύπαρξης του δικαιώματος σε κάποια άλλη νομική βάση. Η απόφαση είναι σημαντική γιατί εξέτασε το ζήτημα του πότε υπάρχει πρόθεση δέσμευσης ενός κράτους από διεθνή συμφωνία.

Παραπομπές

• [1] Unric.org. (2018). ICJ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ. [online] Available at: https://www.unric.org/el/index.php?option=com_content&view=article&id=10376&catid=25:-----un-system-directory&Itemid=32 [Accessed 18 Dec. 2018].
• [2] Icj-cij.org. (2018). Latest developments | Obligation to Negotiate Access to the Pacific Ocean (Bolivia v. Chile) | International Court of Justice. [online] Available at: https://www.icj-cij.org/en/case/153 [Accessed 18 Dec. 2018].
• [3] Icj-cij.org. (2018). [online] Available at: https://www.icj-cij.org/files/case-related/153/153-20181001-JUD-01-00-EN.pdf [Accessed 18 Dec. 2018].
• [4] BusinessDictionary.com. (2018). What is estoppel? definition and meaning. [online] Available at: https://www.businessdictionary.com/definition/estoppel.html [Accessed 26 Dec. 2018].
• [5] Unric.org. (2018). Καταστατικός Χάρτης ΟΗΕ. [online] Available at: https://www.unric.org/el/index.php?option=com_content&view=article&id=14 [Accessed 26 Dec. 2018].
• [6] naftemporiki.gr. (2018). Διεθνές Δικαστήριο: Απέρριψε προσφυγή της Βολιβίας για πρόσβαση στη θάλασσα. [online] Available at: https://www.naftemporiki.gr/story/1397895/diethnes-dikastirio-aperripse-prosfugi-tis-bolibias-gia-prosbasi-sti-thalassa [Accessed 26 Dec. 2018].
• Philenews. (2018). Απερρίφθη προσφυγή της Βολιβίας για πρόσβαση στη θάλασσα. [online] Available at: https://www.philenews.com/eidiseis/kosmos/article/588533/aperrifthi-prosfyg-tis-bolibias-ga-prosbasi-sti-thalassa [Accessed 26 Dec. 2018].

Keywords: Bolivia  v. Chile, law of the sea, disputes, negotiations

*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.