Ματωμένα δημοψηφίσματα

Ο Μασούντ Μπαρζανί, ένας σκληροτράχηλος πολεμιστής που έγινε σχεδόν απολυταρχικός πρόεδρος του λαού του στο αυτόνομο Ιρακινό Κουρδιστάν, πίστεψε ότι οι άνεμοι της ιστορίας ευνοούσαν το όνειρό του για τη δημιουργία κουρδικής κρατικής οντότητας. Έτσι προκήρυξε το δημοψήφισμα της 25^ης Σεπτεμβρίου για την απόσχιση από το Ιράκ, κάνοντας ένα τεράστιο ιστορικό λάθος.

Οι στρατιωτικές δυνάμεις των «πεσμεργκά» είχαν επεκτείνει τον ντε φάκτο έλεγχο περιοχών έξω από τα διοικητικά σύνορα του Ιρακινού Κουρδιστάν, μετά την αμερικανική επέμβαση το 2003 κατά του Σαντάμ Χουσεΐν, αλλά και στις σκληρές μάχες με το αυτο-αποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος (ISIS). H αμερικανική υποστήριξη, τόσο από τον αέρα όσο και σε εξοπλισμούς και εκπαίδευση, έκανε τους Κούρδους πεσμεργκά να μοιάζουν ανίκητοι. Έτσι πίστεψαν ότι κανείς δεν θα μπορούσε να απειλήσει τα εδάφη που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό τους.

Χάρις στους Αμερικανούς είχαν εξασφαλίσει την κυριαρχία στην πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή του Κιρκούκ, που ήταν βασική πηγή εσόδων για τους Κούρδους. Όσο ο πετρελαιαγωγός μετέφερε τον μαύρο χρυσό προς το Τσεϊχάν κι από εκεί στα λιμάνια του κόσμου, τα πετροδολάρια έρρεαν προς την πρωτεύουσα Αρμπίλ, (τα αρχαία Άρβηλα) δίνοντας την ευκαιρία στον Μπαρζανί να δημιουργήσει έναν στοιχειώδη θεσμικό κορμό στην κουρδική αυτόνομη επαρχία του Ιράκ. Με την απόφασή του όμως να προχωρήσει στο δημοψήφισμα απόσχισης, ο Ερντογάν έκλεισε τη στρόφιγγα και συνεννοήθηκε με την κυβέρνηση της Βαγδάτης για τα επόμενα βήματα.

Η στρατιά από τη Βαγδάτη με τη συμμετοχή Σιϊτών παρακρατικών έφτασε γρήγορα στις πύλες του Κιρκούκ. Η υποστηριζόμενη από τους πεσμεργκά των επιγόνων του πρόσφατα θανόντος Τζαλάλ Ταλαμπανί (που διετέλεσε πρόεδρος του Ιράκ από το 2005 έως το 2014) πόλη, ήταν ουσιαστικά ανοχύρωτη. Η παλιά έχθρα ανάμεσα στις φαμίλιες Ταλαμπανί και Μπαρζανί και το φάντασμα του διχασμού βρέθηκε ξαφνικά στο προσκήνιο και καθόρισε τα γεγονότα. Κάποιοι λένε ότι ένας από τους γιους του Ταλαμπανί συνθηκολόγησε εν αγνοία των πεσμεργκά και απέσυρε τους δικούς του μαχητές παραδίδοντας αμαχητί τα νότια προάστια της πόλης. 36 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα ελεγχόμενης από τους Κούρδους γης πέρασε σε μερικά 24ωρα στον έλεγχο της Βαγδάτης. Το όνειρο του Μπαρζανί για ανεξαρτησία κατέρρευσε παταγωδώς.

Οι εξελίξεις ήταν τόσο καταιγιστικές, που ακόμη και το δικό του Κοινοβούλιο αφαίρεσε τις εξουσίες του Μπαρζανί, ο οποίος οδηγήθηκε αναγκαστικά σε παραίτηση. Κατηγόρησε για εσχάτη προδοσία όσους παρέδωσαν την πόλη του Κιρκούκ, ενώ έστρεψε τα πυρά του και κατά των ευεργετών του Αμερικανών, επειδή η ιρακινή στρατιά ήρθε με αμερικανικά άρματα μάχης.

Ο Ερντογάν προς τον οποίον ο Μπαρζανί εμφανιζόταν μέχρι πρόσφατα ως πιστός σύμμαχος, τον είχε προειδοποιήσει ότι το μετέωρο βήμα του δημοψηφίσματος θα τον οδηγούσε σε μεγάλη ήττα. Το ίδιο και το Ιράν. Αλλά και οι Αμερικανοί, μέσω του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, εξέφρασαν τη σθεναρή αντίθεσή τους στο δημοψήφισμα, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για τους ίδιους τους Κούρδους. Ο Μπαρζανί όμως δεν άκουσε κανέναν.

Είκοσι χρόνια μετά τον εμφύλιο πόλεμο, κατά τον οποίον ο γεννημένος στο Ιράν Μπαρζανί είχε συμμαχήσει με τον ορκισμένο εχθρό του, τον Σαντάμ Χουσεΐν, για να νικήσει τον Ταλαμπανί, οι μνήμες του διχασμού ξύπνησαν. Κι ο παράδεισος του ανεξάρτητου Κουρδιστάν που ο ιστορικός Κούρδος ηγέτης υποσχέθηκε στα τρία εκατομμύρια συμπατριωτών του που ψήφισαν στο δημοψήφισμα, μετατράπηκε στην κόλαση της εθνικής συρρίκνωσης και έβαλε στον πάγο την οποιαδήποτε σκέψη ανεξαρτησίας για το προσεχές ορατό μέλλον.

Ανάλογη φαίνεται ότι θα είναι και η τύχη της Καταλονίας. Ο, έκπτωτος πλέον, πρόεδρος Κάρλες Πουτζδεμόντ, με την κλιμάκωση της ρητορικής του παγιδεύτηκε στο μονόδρομο του δημοψηφίσματος, που βάφτηκε στο αίμα από τα έκτροπα των ισπανικών δυνάμεων ασφαλείας την ημέρα της κάλπης. Ο συμβιβαστικός τόνος για διάλογο, μετά το δημοψήφισμα που είχε κηρυχθεί παράνομο, θύμιζε λίγο τις εκκλήσεις του Μπαρζανί. Κι έπεσε στο κενό.

Χίλιες επτακόσιες επιχειρήσεις μετέφεραν την έδρα τους από την Βαρκελώνη σε άλλες ισπανικές πόλεις, προκαλώντας τεράστια ζημιά στην οικονομία της αυτόνομης επαρχίας, που ένα από τα κίνητρα της απόσχισής της ήταν η οικονομική της ευμάρεια, η οποία κινδυνεύει.

Το δημοψήφισμα του Πουτζδεμόντ δεν είχε ούτε καν τη στοιχειώδη δημοκρατική νομιμοποίηση. Ακόμη και στο κλίμα τρομοκρατίας που επικράτησε στο δημοψήφισμα, η χαμηλή συμμετοχή του 43% δεν είναι δυνατόν να δεσμεύει το μέλλον των επόμενων γενεών μιας ολόκληρης αυτόνομης επαρχίας σε πραγματικά δημοκρατικές κοινωνίες.

Τώρα, αντιμέτωπος με τις βαρύτατες κατηγορίες της εξέγερσης, της στάσης και της διασπάθισης δημόσιου χρήματος, αναζητά σανίδα σωτηρίας στο Βέλγιο. Χωρίς ούτε έναν σημαντικό σύμμαχο, τόλμησε το μετέωρο βήμα, που τον οδήγησε σε ελεύθερη πτώση προς την άβυσσο.