Η ρωσική βιομηχανία των drones, o "υβριδικός πόλεμος" κατά της Ευρώπης και οι ανεπαρκείς κυρώσεις
Η Ρωσία εδώ και αρκετούς μήνες έχει εντατικοποιήσει την παραγωγή μη επανδρωμένων αεροσκαφών, σε σημείο που εκτιμάται ότι πλέον έχει τη δυνατότητα να κατασκευάζει περίπου 5.000 αμιγώς στρατιωτικά drones με μεγάλη εμβέλεια το μήνα και 2 εκατομμύρια υποδεέστερης τεχνολογίας με κάμερες το χρόνο - τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για “υβριδικό πόλεμο”. Ωστόσο, οι κυρώσεις που επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση κατά των ρωσικών εταιρειών που κατασκευάζουν αυτά τα drones φαίνεται να προχωρούν με αργούς ρυθμούς.
Χάρης Καρανίκας
Στις 8 Οκτωβρίου η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν με τον πλέον επίσημο τρόπο έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ευρώπης:“Μην κάνετε λάθος. Οι πρόσφατες εισβολές στους αιθέρες μας αποτελούν μέρος ενός μοτίβου αυξανόμενων απειλών. Ήρθε η ώρα να το πούμε με το όνομά του. Πρόκειται για υβριδικό πόλεμο”, είπε κατά τη διάρκεια της παρέμβασής της στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο. Πρόσθεσε δε ότι η Ευρώπη πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα να αντιδρά και να “προστατεύσει τους ουρανούς μας”, κάνοντας λόγο για άμεση προτεραιότητα δημιουργίας ευρωπαϊκού “τείχους εναντίον των drones”.
Η Ευρώπη βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο συναγερμού τις τελευταίες εβδομάδες μετά από μια σειρά παραβιάσεων με μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε εναέριους χώρους που προκάλεσαν το κλείσιμο ορισμένων αεροδρομίων, με δεκάδες πτήσεις είτε να εκτρέπονται είτε να ακυρώνονται.
Περίπου 20 ρωσικά drones εισέβαλαν στην Πολωνία στις 10 Σεπτεμβρίου, αναγκάζοντας αεροσκάφη του ΝΑΤΟ να τα αναχαιτίσουν, ενώ την επόμενη ημέρα σημειώθηκε παραβίαση από drone και στη Ρουμανία. Μόλις λίγες μέρες αργότερα, τρία ρωσικά μαχητικά MiG αναχαιτίστηκαν στον εναέριο χώρο της Εσθονίας. Αρκετά ακόμη μη επανδρωμένα αεροσκάφη έχουν εντοπιστεί έκτοτε σε όλη τη βόρεια Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων της Γερμανίας, της Δανίας, της Νορβηγίας, της Σουηδίας και της Ολλανδίας. Η πρόεδρος της Κομισιόν δεν επιβεβαίωσε εάν η Ρωσία ήταν υπεύθυνη για όλα τα περιστατικά, αλλά είπε: “Η Ρωσία θέλει να σπείρει διχασμό. Πρέπει να απαντήσουμε με ενότητα”.
Η παρέμβαση φον ντερ Λάιεν έρχεται μετά από αρκετές ημέρες “συλλογικής κρίσης άγχους” που έχει προκληθεί σε ευρωπαίους πολίτες από τα διαδοχικά περιστατικά με drones. Σε άλλα μέρη του πλανήτη η “απειλή από τον ουρανό” έχει γίνει μέρος της καθημερινότητας, όπως καταγράφεται στην ταινία μικρού μήκου “Beware Blue Skies”, η οποία βασίζεται σε έρευνα για τις ψυχολογικές επιπτώσεις από την παρακολούθηση και τις εχθροπραξίες των μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Ο τίτλος της προήλθε από την κατάθεση ενός 13χρονου αγοριού από το Πακιστάν ενώπιον αμερικανών πολιτικών για τις ψυχολογικές επιπτώσεις της ζωής κάτω από μη επανδρωμένα.
“Δεν αγαπώ πια τον γαλάζιο ουρανό. Στην πραγματικότητα, τώρα προτιμώ τον γκρίζο ουρανό. Τα drones δεν πετούν όταν ο ουρανός είναι γκρίζος”, είπε. Στην Ευρώπη, από την άλλη, τα περιστατικά μέχρι στιγμής έχουν προκαλέσει κάποια ανησυχία, όμως η συνέχισή τους θα μπορούσε να εντείνει σημαντικά το αίσθημα της ανασφάλειας και του πόσο ευάλωτος είναι κανείς. Και μπορεί μεν αυτά τα περιστατικά στα αεροδρόμια και τις παραβιάσεις εναέριου χώρου να μην συγκρίνονται με την πλήρους κλίμακας επίθεση με drones στην Ουκρανία, όμως είναι κάτι που παραπέμπει στην εμπόλεμη κατάσταση ακριβώς δίπλα από την ΕΕ.
Η Ρωσία, όπως ήταν αναμενόμενο, αρνείται κάθε εμπλοκή. Όταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν ρωτήθηκε πριν από λίγες ημέρες από συντονιστή συζήτησης στο Valdai Club στο Σότσι “γιατί έστελνε drones στη Δανία” εκείνος γέλασε και απάντησε “δεν θα το ξανακάνω”, καθώς και ότι δεν είχε μη επανδρωμένα αεροσκάφη που θα μπορούσαν να πετάξουν μέχρι τη Λισαβόνα.
Η αλήθεια, όπως φαίνεται μέχρι στιγμής, είναι πως δεν έχει. Αλλά κάποια drones που έχουν ξεκινήσει να παράγονται στη Ρωσία μπορούν να καλύψουν αποστάσεις από τη Μόσχα έως το Παρίσι. Αυτά τα μεγάλης εμβέλειας μη επανδρωμένα αεροσκάφη, που μερικές φορές περιγράφονται ως “καμικάζι drones”, είναι προγραμματισμένα να πετούν απευθείας προς έναν στόχο και να εκρήγνυνται όταν τον χτυπήσουν. Αρχικά ένα μεγάλος αριθμός είχε διοχετευθεί στη Ρωσία από το Ιράν, επρόκειτο για τα Shahed που χρησιμοποιήθηκαν στις επιθέσεις της Βαγδάτης κατά του Ισραήλ. Το 2023, η Μόσχα είχε αρχίσει να παράγει τις δικές της εκδόσεις με τα ονόματα Geran-1 και Geran-2, βασισμένες στα ιρανικά σχέδια αυτών των drones, τα οποία συναρμολογούνται σε εγκαστάσεις εντός της Ρωσίας. Το Geran-1 που βασίζεται στο Shahed-131 έχει βεληνεκές περίπου 900 χιλιομέτρων, ενώ το Geran-2 (από το Shahed-136) μπορεί να πετάξει σε αποστάσεις έως και 2.500 χιλιομέτρων.
Και οι δύο εκδόσεις μπορούν να μεταφέρουν εκρηκτικές κεφαλές, βάρους έως και 90 κιλών, ενώ τα συστήματά τους φέρεται να έχουν καταστεί πιο ανθεκτικά στις παρεμβολές, με τις νεότερες μονάδες να χρησιμοποιούν δορυφορικές συστοιχίες ή ακόμα και μονάδες κινητού δικτύου για βελτιωμένη ακρίβεια. Στην αρχή του πολέμου η τιμή ενός Shahed με μεγάλη εμβέλεια εκτιμούνταν σε περίπου 200.000 δολάρια, όμως με τροποποιήσεις που φέρεται να έγιναν από τους Ρώσους, το κόστος των Geran υπολογίζεται πλέον ανάμεσα σε 10.000 και 50.000 δολάρια.
Τα συγκεκριμένα drones κατασκευάζονται στην Ειδική Οικονομική Ζώνη Αλαμπούγκα του Ταταρστάν, περίπου 1.000 χιλιόμετρα ανατολικά της Μόσχας, σε εργοστάσια που εγκαινιάστηκαν το 2023. Τα αντανακλαστικά της Ευρώπης στην περίπτωση αυτή ήταν σχετικά άμεσα: τον Δεκέμβριο του 2023 αποφασίστηκαν κυρώσεις κατά των εγκαταστάσεων της Αλαμπούγκα, ενώ σύντομα ακολούθησαν κυρώσεις και από το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Φεβρουάριο του 2024. Τον Ιούνιο του 2025, οι ουκρανικές υπηρεσίες πληροφοριών υπέδειξαν ότι η Ρωσία ήταν ικανή να παράγει κατά μέσο όρο 170 drones τύπου Geran την ημέρα (περίπου 5.100 το μήνα) και σχεδίαζε να αυξήσει την παραγωγή σε 190 drones την ημέρα μέχρι το τέλος του έτους.
Οι μαζικές ρωσικές επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη κατά της Ουκρανίας χρησιμοποιούν περισσότερους από έναν τύπους, που συνήθως αποτελούνται από ένα μείγμα επιθετικών Geran και drones-δολώματα που ονομάζονται Gerbera. Τα τελευταία και είναι κατασκευασμένα από αφρώδες υλικό και κόντρα πλακέ, ζυγίζουν λιγότερο από 20 κιλά και έχουν εμβέλεια έως και 600 χιλιόμετρα. Το κόστος κατασκευής τους είναι ιδιαίτερα μικρό: εκτιμάται ότι φτάνουν τις μερικές εκατοντάδες δολάρια, με τις ουκρανικές υπηρεσίες πληροφοριών να αναφέρουν ότι το πιο ακριβό τους εξάρτημα, ο κινητήρας, κοστίζει από 350 έως 500 δολάρια. Περίπου 20 Gerbera φέρεται να εισήλθαν στον πολωνικό εναέριο χώρο τη νύχτα της 10ης Σεπτεμβρίου προκαλώντας την κοστοβόρο απογείωση δυνάμεων του ΝΑΤΟ για την αναχαίτισή τους.
Πέρα από τα αμιγώς στρατιωτικού τύπου, η μεγάλη εντατικοποίηση της παραγωγής drones στη Ρωσία φαίνεται ακόμα περισσότερο στα υποδεέστερης τεχνολογίας drones με κάμερες που έχουν μικρότερες δυνατότητες μεταφοράς εκρηκτικών αλλά χρησιμοποιούνται ευρέως στο πεδίο της μάχης. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Κιέβου και δυτικών υπηρεσιών πληροφοριών, η Ρωσία σχεδιάζει να κατασκευάσει έως και 2 εκατομμύρια FPV (First-Person View) drones μόνο το 2025, κάτι που θα επιτρέψει στη Μόσχα να εκτοξεύει εκατοντάδες ή και χιλιάδες την ημέρα. Τα FPV drones είναι μια γενική κατηγορία μικρών, ευέλικτων μη επανδρωμένων αεροχημάτων που ελέγχονται εξ αποστάσεως από χειριστή ο οποίος μέσα από την κάμερά τους βλέπει ό,τι “βλέπουν”. Είναι ευρέως διαδεδομένα και έχουν χαμηλό κόστος κατασκευής, ενώ τέτοιου είδους drones εικάζεται ότι συμμετείχαν στα περιστατικά στα ευρωπαϊκά αεροδρόμια.
Η πολεμική μηχανή της Ρωσίας έχει επιταχύνει σημαντικά την ανάπτυξη της βιομηχανίας των μη επανδρωμένων αεροχημάτων με τεχνολογία FPV. Αυτό συνέβη παράλληλα σχεδόν με την “ρωσοποίηση” των αμιγώς στρατιωτικής χρήσης ιρανικών Shahed, από τα τέλη του 2023. Το σχέδιο πίσω από την αύξηση παραγωγής τους περιελάμβανε μεγάλης κλίμακας κρατική υποστήριξη: από τον Ιούνιο του 2024, τέθηκε σε ισχύ στη Ρωσία νόμος που δίνει τη δυνατότητα στους Ρώσους κατασκευαστές μη επανδρωμένων αεροσκαφών και αεροπορικών συστημάτων να λαμβάνουν κρατικές επιχορηγήσεις, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται η δημιουργία ενιαίου μητρώου εταιρειών drones.
Το σκεπτικό είναι να παρέχεται στις εταιρείες άμεση οικονομική ενίσχυση αλλά και συμβουλευτική υποστήριξη για θέματα καινοτομίας. Μάλιστα, το ρωσικό Εθνικό Ταμείο Τεχνολογικής Πρωτοβουλίας, το οποίο δεν υπόκειται σε δυτικές κυρώσεις, πρόσφατα κατέρτισε χρηματοδοτικό πρόγραμμα με το οποίο θα επιχορηγήσει κονδύλια σε 400 νεοσύστατες επιχειρήσεις που κατασκευάζουν drones έως το 2030. Το κόστος παραγωγής των ρωσικών FPV drones εκτιμάται ότι κυμαίνεται από 300 δολάρια, για τα πολύ βασικά μοντέλα με μία κάμερα χαμηλής ανάλυσης, έως και πάνω από 40.000 δολάρια για τα πλέον εξελιγμένα, όπως το Dozor, που έχει εμβέλεια 10 χιλιομέτρων, πιάνει ταχύτητες έως και 130 χλμ/ώρα και μπορεί να μεταφέρει εκρηκτικά βάρους 1,2 κιλών.
Η χρήση των FPV μη επανδρωμένων αεροσκαφών από τον ρωσικό στρατό καλύπτει ένα ευρύ φάσμα επιχειρήσεων: Για παράδειγμα υπάρχουν μοντέλα που χρησιμοποιούνται για να μεταφέρουν μικρές ποσότητες εκρηκτικών τα οποία ανατινάζονται μόλις πλησιάσουν το στόχο τους, ενώ άλλα λειτουργούν ως αναγνωριστικά για τις θέσεις των Ουκρανών στρατιωτών. Ωστόσο δεν περιορίζονται σε αυτά: έχουν καταγραφεί περιστατικά κατά τα οποία FPV drones χρησιμοποιήθηκαν για να εκφοβίζουν πολίτες στη Χερσώνα, κυνηγώντας τους.
Τον Μάρτιο του 2025 ερευνητές του “Trap Aggressor”, ενός πρότζεκτ για την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων των κυρώσεων και της δήμευσης περιουσιακών στοιχείων που ανήκουν σε άτομα που εμπλέκονται σε επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας, εντόπισαν και μελέτησαν 56 ρωσικές εταιρείες κατασκευής FPV drones, τα οποία χρησιμοποιούνται στον πόλεμο. Ανάμεσα στα βασικά συμπεράσματά τους ήταν τα εξής: Ότι από την 1η Ιανουαρίου 2023 έως την 1η Ιουλίου 2024, οι Ρώσοι κατασκευαστές FPV drones που αναλύθηκαν από την ομάδα Trap Aggressor εισήγαγαν αγαθά συνολικής αξίας 97 εκατομμυρίων δολαρίων. Ότι η Κίνα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο ως προμηθευτής FPV drones αλλά και εξαρτημάτων για τις μικρομεσαίες ρωσικές εταιρείες παραγωγής. Και ότι έως τον Ιανουάριο του 2025, 21 ρωσικές εταιρείες από τις 56 που μελετήθηκαν υπόκεινταν σε κυρώσεις από τις ΗΠΑ, 17 σε κυρώσεις από την Ουκρανία και μόλις 4 σε κυρώσεις από την ΕΕ.
Ήδη από τον Οκτώβριο του 2024, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της είχαν καταδικάσει “απερίφραστα την εντεινόμενη εκστρατεία των υβριδικών δραστηριοτήτων της Ρωσίας”. Όπως αναφερόταν στις σχετικές ανακοινώσεις, “η ΕΕ έχει εντοπίσει ευρύ φάσμα υβριδικών δραστηριοτήτων”, στο οποίο περιλαμβάνονταν και οι παραβιάσεις του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου. Μία ρωσική εταιρεία κατασκευής drones από τις 56 που μελετήθηκαν από την ομάδα Ουκρανών ερευνητών είχε συμπεριληφθεί στις ευρωπαϊκές κυρώσεις του Δεκεμβρίου 2022, καθώς παρείχε στρατιωτικά υλικά. Στις ευρωπαϊκές κυρώσεις που εγκρίθηκαν στις 8 Οκτωβρίου 2024 δεν υπήρχε κάποια από τις ρωσικές εταιρείες κατασκευής drones, ενώ στο επόμενο πακέτο ευρωπαϊκών κυρώσεων, τον Δεκέμβριο του 2024, συμπεριλήφθηκαν τρεις ρωσικές εταιρείες.
Το ant1news.gr διασταύρωσε τα στοιχεία των 56 εταιρειών με αποφάσεις κυρώσεων που ελήφθησαν έως και σήμερα και τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η ΕΕ συνεχίζει να κινείται με ιδιαίτερα αργούς ρυθμούς και μετά τον Ιανουάριο του 2025. Και αυτό παρά το γεγονός ότι ο υβριδικός πόλεμος με τις παραβιάσεις και τα drones έχει κορυφωθεί την τελευταία περίοδο. Συγκεκριμένα, από τον Ιανουάριο του 2025 έως σήμερα η ΕΕ έχει εντάξει σε λίστες κυρώσεων μόνο 5 επιπλέον ρωσικές εταιρείες που κατασκευάζουν FPV μη επανδρωμένα αεροχήματα - δηλαδή στο σύνολο έχει επιβάλει κυρώσεις σε 9 από τους 56 κατασκευαστές. Την ίδια ώρα, οι ΗΠΑ έχουν εντάξει στις λίστες κυρώσεών τους 24 εταιρείες στο σύνολο των 56, η Ουκρανία 29, η Ελβετία 8, ο Καναδάς 2 και η Νέα Ζηλανδία 2.
Σημειώνεται ότι στις 6 Οκτωβρίου ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι υποστήριξε ότι στη φονική επίθεση εναντίον της χώρας του την προηγούμενη Κυριακή, με περισσότερα από 500 ρωσικά drones και 50 πυραύλους, εντοπίστηκαν στα συντρίμια των drones περισσότερα από 100.000 εξαρτήματα κατασκευασμένα εκτός Ρωσίας και στους πυραύλους περίπου 2.000. Ο Ζελένσκι ζήτησε περαιτέρω “αποτελεσματικές” κυρώσεις, καθώς κάποια από αυτά τα εξαρτήματα προέρχονταν από συμμαχικές χώρες, όπως η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ και άλλες.
