Τα επικίνδυνα παιχνίδια της Ρωσίας κατά της Ευρώπης και ο ρόλος της Λευκορωσίας
Του Χάρη Καρανίκα
Η παραβίαση του εναέριου χώρου της Εσθονίας από ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη την Παρασκευή συνιστά την επικίνδυνη κλιμάκωση ενός νέου κεφάλαιου που άνοιξε η Ρωσία εναντίον ευρωπαϊκών κρατών που είναι μέλη του ΝΑΤΟ, με τη βοήθεια της συμμάχου της Λευκορωσία.
Η αρχή έγινε στις 10 Σεπτεμβρίου όταν ρωσικά drones εισέβαλαν στον εναέριο χώρο της Πολωνίας μέσω της Λευκορωσίας, ενώ δύο ημέρες μετά ακολούθησε παραβίαση του εναέριου χώρου της Ρουμανίας. Την ίδια περίοδο ρωσικά στρατεύματα είχαν συγκεντρωθεί στη Λευκορωσία για να συμμετέχουν σε κοινή στρατιωτική άσκηση - την πρώτη που πραγματοποιείται από την έναρξη του πολέμου. Σημειώνεται ότι λίγο μετά την τελευταία φορά που είχαν πραγματοποιηθεί τέτοιου είδους κοινές ασκήσεις ακολούθησε η εισβολή, με μεγάλο αριθμό Ρώσων στρατιωτών να περνάει στα ουκρανικά εδάφη μέσω της Λευκορωσίας.
Όμως, τα επικίνδυνα παιχνίδια της Ρωσίας κατά της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ δεν περιορίζονται μόνο στα drones, τις παραβιάσεις εναέριου χώρου και τη συγκέντρωση στρατευμάτων: Όπως προκύπτει από ανάλυση πρόσφατων δορυφορικών εικόνων στη Λευκορωσία έχουν διαμορφωθεί χώροι για την ενδεχόμενη εγκατάσταση ρωσικών υπερηχητικών πυραύλων Oreshnik που μπορούν να φέρουν και πυρηνικές κεφαλές και οι οποίοι, σύμφωνα με τους Ρώσους, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τα υπάρχοντα αντιπυραυλικά συστήματα. Μάλιστα, μετά από επίθεση με Oreshnik σε πόλη της Ουκρανίας τον προηγούμενο Νοέμβριο, Ρώσος ανώτατος αξιωματούχος διαμήνυε ότι μπορούν να χτυπήσουν στόχους σε όλη την Ευρώπη.
Στις 11 Σεπτεμβρίου η Ρωσία και η Λευκορωσία ξεκίνησαν κοινή στρατιωτική άσκηση με τη συμμετοχή χιλιάδων στρατιωτών. Η άσκηση, με την ονομασία Zapad 2025, που σημαίνει “Δύση”, διήρκησε έως τις 16 Σεπτεμβρίου και είναι η πρώτη “επίσημη” σε λευκορωσικά εδάφη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Σκοπός της Zapad ήταν να αναδείξει τους στενούς αμυντικούς δεσμούς μεταξύ Μόσχας και Μινσκ, καθώς και τη στρατιωτική ισχύ της Ρωσίας. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η Λευκορωσία είναι ο στενότερος σύμμαχος της Ρωσίας που συνορεύει με μέλη του ΝΑΤΟ όπως η Πολωνία, η Λιθουανία και η Λετονία, και ότι έχει χρησιμοποιηθεί ως σταθμός μετάβασης ρωσικών στρατευμάτων για την εισβολή στην Ουκρανία.
Οι ασκήσεις “Δύση” δεν είναι κάτι καινούργιο. Ξεκίνησαν επί Σοβιετικής Ένωσης, το 1977, και συνήθως διεξάγονται κάθε τέσσερα χρόνια. Από τις πλέον πρόσφατες, αυτή του 2017, η οποία πραγματοποιήθηκε επίσης στα μέσα Σεπτεμβρίου, συμμετείχαν περί του 13.000 στρατιώτες και από τα δύο συμμαχικά κράτη. Πριν από τη συγκεκριμένη άσκηση, στρατιωτικοί αναλυτές και αξιωματούχοι δυτικών κρατών ανέφεραν ότι ο συνολικός αριθμός των συμμετεχόντων θα έφτανε τις 100.000 - αριθμός που θα καθιστούσε τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στρατιωτικών στρατευμάτων από τον Ψυχρό Πόλεμο και έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου, δεδομένου ότι από την απόσχιση της Κριμαίας και μετά η Δύση αντιμετώπιζε με ιδιαίτερη καχυποψία τέτοιου είδους ασκήσεις. Τελικά οι παριστάμενοι εκπρόσωποι από τη Σουηδία που παρακολούθησαν την άσκηση έκαναν λόγο για συμμετοχή της τάξεως των 12.500 στρατιωτών.
Στην Zapad 2021 τα πράγματα άλλαξαν πολύ: το ρωσικό υπουργείο Άμυνας ανέφερε ότι περίπου 200.000 στρατιωτικοί θα ελάμβαναν μέρος στην άσκηση, συνοδευόμενοι από μεγάλο αριθμό στρατιωτικών οχημάτων, πλοίων και αεροσκαφών, ενώ για πρώτη φορά θα έκαναν την εμφάνισή τους και drones - τόσο αναγνωριστικά όσο και κρούσης. Σύμφωνα με τον αμερικανό στρατηγό και επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου Στρατού Μαρκ Μίλι, η στενή παρακολούθηση των κινήσεων κατά την Zapad 2021 βοήθησαν την αμερικανική κοινότητα πληροφοριών να προβλέψει ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ήταν επικείμενη. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι η άσκηση ήταν πολύ μεγαλύτερη σε κλίμακα και σύνθεση από τις προηγούμενες. Μετά την άσκηση, ο Μίλι φέρεται να ενημέρωσε τον τότε αμερικανό Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν για τη σοβαρότητα της κατάστασης όσον αφορά τα ρωσικά στρατεύματα και την Ουκρανία. Η “προφητεία” Μίλι έγινε πραγματικότητα λίγους μήνες μετά την Zapad 2021, όταν πραγματοποιήθηκε η Union Resolve, μία ακόμα κοινή στρατιωτική άσκηση μεταξύ της Ρωσίας και της Λευκορωσίας που διήρκησε από τις 10 έως τις 20 Φεβρουαρίου 2022. Τέσσερις ημέρες μετά, ρωσικά στρατεύματα που ήδη βρίσκονταν στο έδαφος της Λευκορωσίας εισέβαλαν στην Ουκρανία.
Στην φετινή Zapad τα μεγέθη συμμετοχής στρατευμάτων φέρεται να έπεσαν στα επίπεδα του 2017 - αν πιστέψει κανείς τις σχετικές επίσημες δηλώσεις της Λευκορωσίας. Ο λόγος ίσως να είναι απλός: τα ρωσικά στρατεύματα προφανώς είναι δεσμευμένα στον πόλεμο με την Ουκρανία και δεν υπάρχει συμμετοχή εφεδρικού ανθρώπινου δυναμικού. Η Μόσχα και το Μινσκ ανέφεραν ότι οι ασκήσεις είναι αμυντικές και ότι δεν στοχεύουν κάποια χώρα. Μάλιστα, μία ημέρα αφού ξεκίνησε η Zapad 2025, το Κρεμλίνο χαρακτήρισε τις ανησυχίες της Ευρώπης ως “συναισθηματική υπερφόρτιση”.
Ωστόσο, νέα επικίνδυνα παιχνίδια της Ρωσίας κατά της Ευρώπης είχαν μόλις ξεκινήσει: Τη νύχτα της 9ης προς 10η Σεπτεμβρίου, μία ημέρα πριν από την επίσημη έναρξη της φετινής άσκησης, περί τα 20 ρωσικά drones εισέβαλαν στον εναέριο χώρο της Πολωνίας. Πολωνικά μαχητικά αεροσκάφη F-16, ολλανδικά F-35, ιταλικά αεροσκάφη επιτήρησης AWACS και αεροσκάφη ανεφοδιασμού του ΝΑΤΟ απογειώθηκαν για την αναχαίτισή τους. Ο ρωσικός στρατός δήλωσε ότι δεν στοχεύει την Πολωνία και η Λευκορωσία εμμέσως πλην σαφώς ανέφερε ότι τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη βγήκαν κατά λάθος από την πορεία τους, αλλά Ευρωπαίοι ηγέτες χαρακτήρισαν το συμβάν ως σκόπιμη πρόκληση. Η δικαιολογία που φέρεται να ειπώθηκε ήταν ότι τα drones είχαν επηρεαστεί από τον “ηλεκτρονικό πόλεμο” στην Ουκρανία, και έτσι πέρασαν στον εναέριο χώρο της Πολωνίας μέσω Λευκορωσίας.
Οι σχέσεις Λευκορωσίας - Ρωσίας όσον αφορά τον τομέα των drones είναι ιδιαίτερα στενές τους τελευταίους μήνες. Τον Μάιο Λευκορώσοι στρατιωτικοί μετέβησαν στη Ρωσία για να συμμετέχουν σε ειδικό πρόγραμμα εκπαίδευσης που αναπτύχθηκε με βάση την εμπειρία των σύγχρονων ένοπλων συγκρούσεων. Έναν μήνα αργότερα ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων της Λευκορωσίας ανακοίνωσε το δημιουργία στρατευμάτων μη επανδρωμένων αεροσκαφών αυξάνοντασ ταυτόχρονα τις σχετικές προμήθειες στρατιωτικών ειδών για drones
Στα τέλη Ιουλίου πληροφορίες από τις ουκρανικές υπηρεσίες πληροφοριών ανέφεραν ότι η Λευκορωσία αυξάνει την αμυντική παραγωγή της για να καλύψει ανάγκες της Ρωσίας και ότι ανάμεσα σε άλλα έχει εργοστάσιο εξαρτημάτων μη επανδρωμένων αεροσκαφών του οποίου η κατασκευή ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2025 και έφτασε σε πλήρη δυναμικότητα παραγωγής τον Μάρτιο. Τον ίδιο μήνα είχαν εντοπιστεί σε αεροπορική βάση της Λευκορωσίας μέλη ρωσικής μισθοφορικής στρατιωτικής ομάδας να εκπαιδεύονται στον χειρισμό drones.
Την ημέρα που τα ρωσικά drones εισέβαλαν στον πολωνικό εναέριο χώρο μέσω της Λευκορωσίας, αξιωματούχοι στο Μινσκ φέρεται να επικοινώνησαν με τους ομολόγους της στη Βαρδοβία για να προειδοποιήσουν για το συμβάν. Την ίδια ώρα, εμφανίζοντας ως δικαιολογία για την εκτροπή των μη επανδρωμένων αεροσκαφών τον “ηλεκτρονικό πόλεμο” στην Ουκρανία, απέφυγαν να επιρρίψουν οποιεσδήποτε ευθύνες στη Ρωσία, προφανώς σε μία προσπάθεια να επικοινωνήσουν ότι δεν είναι πλήρως συνδεδεμένοι με την πολεμική μηχανή της Μόσχας και ότι μπορούν ακόμα να ενεργούν ανεξάρτητα από το
Κρεμλίνο. Ωστόσο, η ιδιαίτερα στενή συνεργασία που έχουν με τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένου του τομέα των drones, μόνο αυτό δεν δείχνει.
Ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών Ράντοσλαβ Σικόρσκι δήλωσε μετά το συμβάν με τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη ότι ήταν μία προσπάθεια του Κρεμλίνου να δοκιμάσει τις αντιδράσεις του ΝΑΤΟ με μία σταδιακή κλιμάκωση, χωρίς να προκαλέσει μία “πλήρη απάντηση” από την πλευρά της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Παρά το γεγονός ότι τα drones είχαν τη δυνατότητα να μεταφέρουν εκρηκτικά, ήταν όλα κενά, το οποίο υποδηλώνει ότι “η Ρωσία προσπάθησε να μας δοκιμάσει χωρίς να ξεκινήσει πόλεμο”.
Από την πλευρά του, ο πρωθυπουργός της Πολωνίας Ντόναλντ Τουσκ δήλωσε ότι η εναέρια εισβολή έφερε τη χώρα του πιο κοντά σε στρατιωτική σύγκρουση από οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. “Μπορεί κανείς να πιστέψει ότι ένα ή δύο ξέφυγαν από τον στόχο, αλλά 19 λάθη σε μία νύχτα, σε διάστημα επτά ωρών, συγνώμη, δεν το πιστεύω”, είπε. Έτσι, λίγο πριν την έναρξη της άσκησης Zapad 2025 η Πολωνία έκλεισε τα σύνορά της με τη Λευκορωσία και ανέπτυξε περισσότερους από 30.000 στρατιώτες στο πλαίσιο των δικών της στρατιωτικών ασκήσεων. Παράλληλα, η Λιθουανία ξεκίνησε και αυτή τη διεξαγωγή ασκήσεων δηλώνοντας ότι θα ενισχύσει την άμυνά της κατά μήκος των συνόρων της με τη Λευκορωσία και τη Ρωσία. Επόμενο βήμα ήταν η ανακοίνωση της επιχείρησης Eastern Sentry από το ΝΑΤΟ στις 12 Σεπτεμβρίου για την ενίσχυση της ανατολικής πλευράς της Συμμαχίας ως απάντηση στα ρωσικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη που παραβίασαν τον πολωνικό εναέριο χώρο. Την αμέσως επόμενη ημέρα, ενώ είχε ξεκινήσει η Zapad 2025, εισβολή από ρωσικό drone διαπιστώθηκε αυτή τη φορά στον εναέριο χώρο της Ρουμανίας, που αντέδρασε απογειώνοντας F-16 και καταδικάζοντας έντονα τις ενέργειες της Ρωσίας, τις οποίες χαρακτήρισε “απαράδεκτες” και η επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ Κάγια Κάλας.
Η πλέον επικίνδυνη κλιμάκωση όσον αφορά τις παραβιάσεις εναέριου χώρου ευρωπαϊκών κρατών που είναι μέλη του NATO σημειώθηκε την Παρασκευή, όταν νατοϊκές δυνάμεις αναχαίτισαν τρία ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη που βρέθηκαν επί 12 λεπτά πάνω από την Εσθονία. Η Κάγια Κάλας, που ήταν πρωθυπουργός της Εσθονίας πριν λάβει το ευρωπαϊκό αξίωμα, κατηγόρησε τη Μόσχα για μια “εξαιρετικά επικίνδυνη πρόκληση” και δήλωσε ότι η ρωσική παραβίαση των ανατολικών συνόρων του ΝΑΤΟ “κλιμακώνει περαιτέρω τις εντάσεις στην περιοχή”. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, τόνισε ότι η Ευρώπη “στέκεται στο πλευρό της Εσθονίας” και θα “ανταποκριθεί σε κάθε πρόκληση με αποφασιστικότητα”. Αργά το βράδυ της Παρασκευής η Μόσχα αρνήθηκε ότι παραβίασε τον εσθονικό εναέριο χώρο. Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας δήλωσε ότι τρία MiG-31 πραγματοποιούσαν μια τακτική πτήση από την Καρελία, ανατολικά της Φινλανδίας, προς ένα αεροδρόμιο στην περιοχή του Καλίνινγκραντ, έναν ρωσικό θύλακα που συνορεύει με την Πολωνία και τη Λιθουανία. Το πλέον πρόσφατο επεισόδιο σημειώθηκε τα ξημερώματα του Σαββάτου όταν Πολωνικά και νατοϊκά αεροσκάφη απογειώθηκαν για να διασφαλίσουν την ασφάλεια του πολωνικού εναέριου χώρου, μετά την έναρξη αεροπορικών επιδρομών της Ρωσίας με στόχο τη δυτική Ουκρανία κοντά στα σύνορα με την Πολωνία.
Τα επικίνδυνα παιχνίδια της Ρωσίας και ο ψυχολογικός πόλεμος που έχει ξεκινήσει κατά των ευρωπαϊκών κρατών δεν περιορίζονται στις παραβιάσεις εναέριου χώρου με drones και μαχητικά αεροσκάφη. Με τη Λευκορωσία να παίζει το ρόλο της “μακράς χειρός” του
Κρεμλίνου προς την πλευρά της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ, φαίνεται ότι περιλαμβάνουν και πυρηνικά και υπερηχητικούς πυραύλους.
Τον περασμένο μήνα, ο Λευκορώσος υπουργός Άμυνας Βίκτορ Χρένιν δήλωσε ότι κατά τη διάρκεια της Zapad 2025 τα στρατεύματα θα εξασκηθούν σε θέματα χρήσης ρωσικών πυρηνικών όπλων αλλά και των υπερηχητικών πυραύλων Oreshnik, που έχουν τη δυνατότητα οπλισμού με πυρηνικές κεφαλές και που η Μόσχα έχει υποσχεθεί να εγκαταστήσει και στη Λευκορωσία.
Δοκιμή Oreshnik, χωρίς πυρηνικά, είχε γίνει τον περασμένο Νοέμβριο όταν οι ρωσικές δυνάμεις πραγματοποίησαν πυραυλική επίθεση κατά της ουκρανικής πόλης Ντνίπρο. Τότε εκτιμήθηκε ότι στο τελευταίο τμήμα της τροχιάς του πριν το χτύπημα η ταχύτητά τους μπορεί να ήταν και πάνω από 11 Mach, ήτοι 13.600 χιλιόμετρα την ώρα - κάτι που καθιστούσε την αναχαίτισή του από τα υπάρχοντα αντιπυραυλικά συστήματα ιδιαίτερα δύσκολη, έως αδύνατη. Λίγο μετά την επίθεση, ο Πούτιν ισχυρίστηκε δεν υπάρχει σύστημα να αμυνθεί κατά των Oreshnik και ότι η Ρωσία ήδη σχεδιάζει την παραγωγή τους. Ανώτατος αξιωματούχος του ρωσικού στρατού σημείωσε ότι ο Oreshink μπορεί να χτυπήσει στόχους σε όλη την Ευρώπη.
Έναν μήνα μετά τη δοκιμή του πυραύλου η Λευκορωσία και η Ρωσία υπέγραψαν συμφωνία που παρείχε εγγυήσεις ασφαλείας της Μόσχας στη σύμμαχό της, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής χρήσης ρωσικών πυρηνικών όπλων για αμυντικούς σκοπούς. Ο Πούτιν δήλωσε ότι πύραυλοι Oreshink θα μπορούσαν να αναπτυχθούν στη Λευκορωσία το δεύτερο εξάμηνο του 2025, προσθέτοντας ότι θα παραμείνουν υπό ρωσικό έλεγχο, αλλά η Μόσχα θα επιτρέψει στο Μινσκ να επιλέξει στόχους.
Στις 10 Σεπτεμβρίου, παραμονή της έναρξης της Zapad 2025, ερευνητές δημοσιογράφοι από τα μέσα ενημέρωσης Radio Free Europe/Radio Liberty (που δραστηριοποιείται σε 23 χώρες συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας και της Λευκορωσίας και το οποίο χρηματοδοτείται από το Αμερικανικό Κογκρέσο), Delfi Estonia και το επίσης εσθονικό Eesti Ekspress εξέτασαν πρόσφατες δορυφορικές εικόνες με σκοπό να εντοπίσουν νέες στρατιωτικές εγκαταστάσεις στη Λευκορωσία. Από την έρευνα των δημοσιογράφων και τις εκτιμήσεις ειδικών στους οποίους απευθύνθηκαν προέκυψε ότι σε απόσταση 60 χιλιομέτρων από το Μινσκ βρίσκονται υπό διαμόρφωση τέσσερις χώροι και εγκαταστάσεις όπου θα μπορούσαν να φιλοξενηθούν στρατηγικά συστήματα, πιθανώς και πύραυλοι Oreshnik.
Στις 16 Σεπτεμβρίου, τελευταία ημέρα της άσκησης, η ηλεκτρονική έκδοση της ρωσικής εφημερίδας Pravda δημοσίευσε εκτενές άρθρο για την Zapad 2025: “Σύμφωνα με το Γενικό Επιτελείο της Λευκορωσίας, όλοι οι προγραμματισμένοι στόχοι επιτεύχθηκαν με επιτυχία, συμπεριλαμβανομένου του σχεδιασμού χρήσης μη στρατηγικών πυρηνικών όπλων και των προετοιμασιών για την ανάπτυξη του πυραυλικού συστήματος Oreshnik μέχρι το τέλος του έτους. Ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, Πάβελ Μουραβέικο, τόνισε ότι ο πυρηνικός σχεδιασμός και η αξιολόγηση της ανάπτυξης του Oreshnik ήταν τα πιο σημαντικά στοιχεία των ασκήσεων”, αναφερόταν στο άρθρο της Pravda.
Πόσα χρήματα στοίχισαν στην Ευρώπη τα ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα του φετινού καλοκαιριού
UEFA: Τσουχτερά νέα πρόστιμα για τον Παναθηναϊκό
Η Ρωσία αρνείται ότι παραβίασε τον εναέριο χώρο της Εσθονίας
