Εθισμός των παιδιών στο διαδίκτυο

Ο εθισμός των παιδιών στο διαδίκτυο αποτελεί σύγχρονη κοινωνική απειλή και κύριο θέμα προβληματισμού στην ιατρική κοινότητα. Η βλαπτική συσχέτιση μεταξύ διαδικτύου και υγείας συχνά μεταφέρεται ως αντικείμενο συζήτησης στο παιδιατρικό ιατρείο, γεγονός που δεν ίσχυε τη περασμένη δεκαετία. Ο διάχυτος προβληματισμός επιβεβαιώνει δύο πράγματα.

Αρχικά ότι τα παιδιά πράγματι αφιερώνουν δυσανάλογα μεγάλο χρόνο μπροστά σε οθόνες και κατά δεύτερον ότι η οικογένεια αδυνατεί να ελέγξει τη κατάσταση. Γονείς σε απελπισία, δάσκαλοι και καθηγητές ανήσυχοι, παιδοψυχολόγοι και παιδοψυχίατροι μπροστά σε μία εντελώς διαφορετική πραγματικότητα.

Ο εθισμός στο διαδίκτυο ως κοινωνικό φαινόμενο είναι αποτέλεσμα κατακλυσμιαίων εξελίξεων στο τομέα της τεχνολογίας, στη δομή των οικογενειών αλλά και απλών συγκυριών. Το σίγουρο είναι ότι δεν ήταν κανείς προετοιμασμένος για αυτή την εξέλιξη και δυστυχώς όπως συμβαίνει συχνά, οι όποιες δράσεις ακολουθούν τις εξελίξεις.

Χρονικά το πρόβλημα εντάθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού. Εκατομμύρια άνθρωποι απομονώθηκαν στα σπίτια τους με μοναδική δυνατότητα επικοινωνίας το διαδίκτυο καθώς η εργασία και η εκπαίδευση γινόταν εξ ’αποστάσεως. Η παγκόσμια κοινότητα βιάστηκε να πανηγυρίσει ότι σχεδόν το σύνολο της κοινωνικής δραστηριότητας μπορεί να γίνεται με επάρκεια από το καναπέ ή το γραφείο του σπιτιού μας. Η αλλαγή στη καθημερινότητα συμπαρέσυρε όμως μία σειρά κοινωνικών εκδηλώσεων όπως η συναναστροφή μεταξύ συμμαθητών και το παιχνίδι σε παιδότοπους, πλατιές και γήπεδα.

Τα παιδιά λοιπόν κάτω από αυτές τις πρωτόγνωρες συνθήκες αποξενώνονται, μιλάνε μέσω μηνυμάτων, παρακολουθούν ατελείωτες ώρες reels και stories μέσα από πλατφόρμες με καταστροφικές από ότι αποδεικνύεται συνέπειες. Αυτές οι συνέπειες αφορούν τον οργανισμό των παιδιών συνολικά και όχι μόνο τη ψυχική τους υγεία. Η απουσία κίνησης οδηγεί στη παχυσαρκία, μυοσκελετικοί πόνοι και κακώσεις αναπτύσσονται λόγω της κακής στάσης σώματος μπροστά στις οθόνες, πονοκέφαλοι, εκνευρισμός, θλίψη, οργή, χαμηλή αυτοπεποίθηση, διάσπαση προσοχής και συγκέντρωσης, κακός ύπνος. Η λίστα των προβλημάτων είναι ατελείωτη!

Ο εθισμός στις οθόνες και το διαδίκτυο ξεκινάει στη νηπιακή ηλικία. Η διαδικασία όπου τα νήπια σιτίζονται βλέποντας κινητό ή tablet για να είναι ήρεμα και στη συνέχεια παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια ώστε οι γονείς να μπορούν να έχουν στιγμές χαλάρωσης αποτελεί την αρχή μίας εξελισσόμενης διαδικασίας εθισμού. Η οποιαδήποτε προσπάθεια να ελεγχθεί το πρόβλημα σε δεύτερο χρόνο (κυρίως στη προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία) θα στεφθεί με αποτυχία καθώς οι ίδιοι οι γονείς έχουν ναρκοθετήσει μία τέτοια προσπάθεια με τις πράξεις τους όταν θα έπρεπε να οριοθετήσουν τη χρήση της οθόνης.

Στα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσης (δημοτικό σχολείο), τα παιδιά εθίζονται κυρίως σε βιντεοπαιχνίδια που έχω ως κύριο χαρακτηριστικό τη βία. Η ενασχόληση γίνεται ατομικά ή διαδικτυακά σε ομάδες. Αυτή η ενασχόληση οδηγεί κυρίως σε υπερδραστηριότητα/υπερδιέγερση, διάσπαση προσοχής, ανήσυχο ύπνο, εφιάλτες όπως και βίαιη συμπεριφορά. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα παιδιά βρίσκουν ιδιαίτερα διασκεδαστική την εικόνα ενός ανθρώπου που αιμορραγεί ή πεθαίνει στο παιχνίδι που παίζουν εκλύοντας μεγάλες ποσότητες ντοπαμίνης (ορμόνη ευεξίας) όπως έχει φανεί σε κλινικές μελέτες.

Σε αμέσως επόμενο στάδιο, κυρίως στη προ-εφηβεία και εφηβεία τα παιχνίδια αντικαθίστανται από τα λεγόμενα social media. Σε αυτή τη περίπτωση η ενασχόληση μπορεί να διαρκεί ώρες, η ακαδημαϊκή απόδοση μπορεί να καταρρεύσει και η έκβαση να είναι αβέβαιη. Μέσα από τις πλατφόρμες χτίζονται προφίλ, ασκείται εκφοβισμός, προσβάλλονται βάναυσα προσωπικότητες, κωδικοποιούνται απειλές, παιδιά απομονώνονται, στρέφονται κατά πάντων, συμπεριλαμβανομένων και των γονιών, ενώ η επίσκεψη σε ειδικούς ψυχοθεραπευτές φαίνεται πως αποτελεί μόνο προσωρινή λύση.

Ο εθισμός των παιδιών στο διαδίκτυο αποτελεί μία σύγχρονη πανδημία που επιζητά γρήγορες και αποφασιστικές κινήσεις. Όλοι πρέπει να παίξουν το ρόλο τους. Σε κεντρικό επίπεδο η απαγόρευση χρήσης κινητών στις σχολικές μονάδες πρέπει να εφαρμοστεί, οι πλατφόρμες να τηρήσουν τις δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει σχετικά με το περιεχόμενο που διακινείται, το σχολείο να εξηγήσει τους λόγους που το διαδίκτυο μπορεί να είναι επικίνδυνο. Η βασική παρέμβαση όμως πρέπει να προέλθει από τους ίδιους τους γονείς.

Όσο τα παιδιά καταγράφουν στη καθημερινότητα τους την εικόνα των γονιών που δεν επικοινωνούν αλλά καταναλώνουν το παραγωγικό του χρόνο σε βιντεοπαιχνίδια ή σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, η προσπάθεια να ελέγξουν τις ώρες χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά τους δεν έχει καμία τύχη. Ο ρόλος της οικογένειας είναι κομβικός.

Οφείλουμε να γυρίσουμε σε πιο παραδοσιακές πρακτικές επικοινωνίας και διασκέδασης. Η συνομιλία και η συνεύρεση της οικογένειας γύρω από το τραπέζι με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων πρέπει να επιστρέφει. Η ανάγνωση βιβλίων, η επίσκεψη σε μία έκθεση, η παρακολούθηση μίας μουσικής ή θεατρικής παράστασης αποτελούν ποιοτικές ενναλακτικές διασκέδασης. Το παιχνίδι των παιδιών σε πάρκα και αθλητικούς χώρους ενισχύει τη κίνηση και την υγιή επικοινωνία. Μέσα σε όλα αυτά υπάρχει και η ενασχόληση με τη τεχνολογία και το διαδίκτυο αλλά σε απόλυτα οριοθετημένο περιβάλλον το οποίο θα επιβάλλουν με σωστό τρόπο οι ενήλικες στο σπίτι.

Ο ρόλος της πολιτείας είναι σημαντικός αλλά σε καμία περίπτωση δε μπορεί να αντικαταστήσει το ρόλο των γονιών και εκπαιδευτικών. Αυτοί αποτελούν το ουσιαστικό πρότυπο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών σε κρίσιμες φάσης της ζωή τους όπως είναι η νηπιακή και προσχολική ηλικία.

Ήδη έχουμε περάσει το σημεία καμπής όσον αφορά την εξέλιξη αυτού του φαινομένου και οι δράσεις οφείλουν να είναι άμεσες.

Νίκος Σπυρίδης,Παιδίατρος, Διευθυντής Παιδιατρικής Κλινικής ΜΗΤΕΡΑ