Miles Davis: Ο άνθρωπος που δεν άφησε ποτέ την τζαζ να μείνει ακίνητη
Της Αρετής Γιαλουσάκη
Ο Miles Davis δεν υπήρξε απλώς ένας από τους σπουδαιότερους τρομπετίστες στην ιστορία της τζαζ. Υπήρξε ο άνθρωπος που, για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, αρνήθηκε πεισματικά να επαναλάβει τον εαυτό του. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’40 έως τον θάνατό του το 1991, βρέθηκε στην καρδιά σχεδόν κάθε μεγάλης αλλαγής που γνώρισε η τζαζ, άλλοτε ακολουθώντας την εποχή του και άλλοτε οδηγώντας την μπροστά.
Γεννημένος στις 26 Μαΐου 1926 στο Άλτον του Ιλινόις και μεγαλωμένος στο Σεντ Λούις, άρχισε να παίζει τρομπέτα σε πολύ νεαρή ηλικία. Καθοριστική υπήρξε η μαθητεία του δίπλα στον Elwood Buchanan, ο οποίος τον μύησε σε έναν λιτό, καθαρό ήχο, μακριά από την υπερβολή – ένα στοιχείο που θα χαρακτήριζε ολόκληρη την καριέρα του. Πριν ακόμη ενηλικιωθεί, ο Davis έπαιζε ήδη σε τοπικά τζαζ σχήματα με σχεδόν επαγγελματική συνέπεια.
Από τη Juilliard στην καρδιά του bebop
Το 1944 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη για σπουδές στη Juilliard. Ωστόσο, η πραγματική του εκπαίδευση δεν βρισκόταν στα αμφιθέατρα, αλλά στα κλαμπ της 52ης Οδού. Εκεί γνώρισε ξανά τον Charlie Parker και σύντομα έγινε μέλος των σχημάτων του, συμμετέχοντας στις πρώτες ηχογραφήσεις του bebop – ενός κινήματος που άλλαξε ριζικά τη γλώσσα της τζαζ.
Την ίδια περίοδο, κινήθηκε ανάμεσα σε μουσικούς που έμελλε να γίνουν θρύλοι: Thelonious Monk, Charles Mingus, Kenny Clarke, J.J. Johnson. Η Νέα Υόρκη των τελών της δεκαετίας του ’40 λειτουργούσε σαν ένα ανοιχτό εργαστήριο ιδεών, και ο Miles Davis βρισκόταν στο επίκεντρο.
Cool jazz και η πρώτη μεγάλη απομάκρυνση
Στα τέλη της δεκαετίας του ’40, ο Davis έκανε την πρώτη του συνειδητή καλλιτεχνική στροφή. Οι ηχογραφήσεις που αργότερα συγκεντρώθηκαν στο Birth of the Cool παρουσίασαν έναν πιο εσωτερικό, μελωδικό και ενορχηστρωμένο ήχο, θέτοντας τις βάσεις για την cool jazz. Ήταν η πρώτη φορά που γύριζε την πλάτη σε ό,τι θεωρούνταν «κυρίαρχο», επιλέγοντας έναν δρόμο λιγότερο προφανή.
Παράλληλα, όμως, η προσωπική του ζωή βυθίστηκε στη σκιά του εθισμού. Για αρκετά χρόνια η παρουσία του στη μουσική σκηνή περιορίστηκε, μέχρι που στα μέσα της δεκαετίας του ’50 κατάφερε να απεξαρτηθεί και να επιστρέψει δυναμικά.
Το κουιντέτο που σημάδεψε τη δεκαετία του ’50
Η επιστροφή του συνοδεύτηκε από τη δημιουργία ενός ιστορικού κουιντέτου με τους John Coltrane, Red Garland, Paul Chambers και Philly Joe Jones. Το σχήμα αυτό θεωρείται σήμερα ένα από τα κορυφαία στην ιστορία της τζαζ και καθιέρωσε τον Davis ως ηγέτη με ξεκάθαρο όραμα.
Το 1959 κυκλοφόρησε το Kind of Blue, έναν δίσκο-ορόσημο που βασίστηκε στη modal jazz και στον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό. Το άλμπουμ δεν αποτέλεσε μόνο καλλιτεχνικό σταθμό, αλλά εξελίχθηκε και στον εμπορικότερο τζαζ δίσκο όλων των εποχών.
Ηλεκτρισμός, φανκ και το άλμα στο άγνωστο
Τη δεκαετία του ’60 και του ’70, ο Miles Davis αρνήθηκε να μείνει στάσιμος. Επηρεασμένος από τη ροκ, τη φανκ και τις κοινωνικές αλλαγές της εποχής, στράφηκε στα ηλεκτρικά όργανα και σε νέες μορφές ρυθμού. Η φανκ, με την έμφαση στο groove και στον πρωταγωνιστικό ρόλο του μπάσου, του πρόσφερε ένα διαφορετικό ρυθμικό λεξιλόγιο, το οποίο ενσωμάτωσε στη μουσική του.
Άλμπουμ όπως In a Silent Way και Bitches Brew άνοιξαν τον δρόμο για τη jazz fusion, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις αλλά και δημιουργώντας ένα εντελώς νέο ακροατήριο. Από τα σχήματά του πέρασαν μουσικοί που αργότερα καθόρισαν τη σύγχρονη μουσική: Herbie Hancock, Chick Corea, Wayne Shorter, Joe Zawinul, John McLaughlin, Tony Williams. Ο Davis είχε το σπάνιο χάρισμα να αναγνωρίζει το ταλέντο πριν ακόμη αυτό γίνει ευρέως γνωστό.
Τα τελευταία χρόνια και η κληρονομιά
Ακόμη και στις δεκαετίες του ’80 και του ’90, δεν εγκατέλειψε τον πειραματισμό. Συνεργάστηκε με καλλιτέχνες εκτός της παραδοσιακής τζαζ, έγραψε μουσική για τον κινηματογράφο και συνέχισε να προκαλεί το κοινό του. Πέθανε στις 28 Σεπτεμβρίου 1991, αφήνοντας πίσω του μια δισκογραφία που δεν ανήκει σε ένα μόνο είδος, αλλά σε ολόκληρη την ιστορία της σύγχρονης μουσικής.
Η μεγαλύτερη παρακαταθήκη του Miles Davis δεν είναι μόνο οι δίσκοι του, αλλά η στάση ζωής του: η μουσική οφείλει να εξελίσσεται, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ρίσκο. Γι’ αυτό και παραμένει μία από τις πιο επιδραστικές μορφές όχι μόνο της τζαζ, αλλά της παγκόσμιας μουσικής συνολικά.
