Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών και Εξωσωματική Γονιμοποίηση
Το Σύνδρομο των Πολυκυστικών Ωοθηκών αποτελεί την πιο συχνή ορμονική διαταραχή που εμφανίζεται στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Υπολογίζεται ότι μια στις δέκα (1/10) γυναίκες θα εμφανίσει το σύνδρομο αυτό, που χαρακτηρίζεται από διαταραχές του εμμηνορυσιακού κύκλου – αύξηση των ανδρογόνων και διαταραχές στον μεταβολισμό της ινσουλίνης. Συνέπεια αυτών, οι γυναίκες αυτές δεν κάνουν: Ωορρηξία (υπογονιμότητα) κι έχουν επίσης ακανόνιστους κύκλους. Εμφανίζουν αντίσταση στην ινσουλίνη άρα σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και τέλος εμφανίζουν ακμή – δασυτριχισμό (υπερτρίχωση) καθώς και αυξημένη λιπαρότητα δέρματος και σε ακραίες περιπτώσεις απώλεια στο τριχωτό της κεφαλής (ανδρικού τύπου αλωπεκία)
Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών είναι μια από τις συχνότερες αιτίες υπογονιμότητας, μπορεί να εμφανιστεί ήδη από την εφηβική ηλικία και ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την εμφάνιση μακροχρόνιων παθήσεων, όπως προαναφέραμε, με οργανικές και ψυχολογικές επιπτώσεις.
Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η υψηλή αρτηριακή πίεση, η αυξημένη LDL χοληστερόλη, η αύξηση σωματικού βάρους, το άγχος, η κατάθλιψη και η χαμηλή αυτοεκτίμηση έχουν πολλές φορές σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία της πάσχουσας γυναίκας.
Αιτιολογία
Παρά τη μεγάλη πρόοδο στη διάγνωση και αντιμετώπιση του συνδρόμου τα τελευταία πενήντα χρόνια, η αιτιολογία της εμφάνισής του παραμένει πολύπλοκη και όχι πλήρως κατανοητή. Μπορεί να συνδέεται με δυσλειτουργία του υποθαλάμου, υπόφυσης, ωοθηκών ακόμη και επινεφριδίων. Γονιδιακές συμμετοχές φαίνεται ότι υπάρχουν επίσης.
Είναι επομένως εύκολα κατανοητό ότι στην αντιμετώπιση του συνδρόμου είναι απαραίτητη η συνεργασία πολλών ειδικών όπως γυναικολόγου, ενδοκρινολόγου, διατροφολόγου, ψυχολόγου-ψυχιάτρου, κά (ολιστική προσέγγιση της ασθενούς).
Παρόλα αυτά είναι συχνό φαινόμενο, οι θεραπείες αυτές να μην είναι αρκετές ώστε οι γυναίκες να συλλάβουν με φυσικό τρόπο, οπότε η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) έρχεται να βοηθήσει στις περιπτώσεις αυτές.
Ειδικά πρωτόκολλα χρησιμοποιούνται και πολύ κλειστή παρακολούθηση της διαδικασίας με συχνά υπερηχογραφήματα και ορμονικούς προσδιορισμούς, για να αποφύγουμε την υπερδιέγερση των ωοθηκών.
Συνήθως χρησιμοποιούμε ανταγωνιστές των LHRH, από την πρώτη μέρα της διέγερσης αλλά σε κάθε περίπτωση η εξατομίκευση της αγωγής ανάλογα του ορμονικού προφίλ και της ανταπόκρισης της ασθενούς θεωρείται ότι βελτιώνει τα αποτελέσματα.
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη πολλαπλών ωοθυλακίων που βρίσκονται σε πρώιμη φάση ανάπτυξης. Παρόλο που η ακριβής παθοφυσιολογία δεν είναι διευκρινισμένη, φαίνεται πως τα ωοθυλάκια αυτά μπορούν να ωριμάσουν μαζικά όταν εκτεθούν σε εξωγενείς γοναδοτροπίνες.
Συνηθέστερη επιπλοκή της διέγερσης για IVF είναι η υπερδιέγερση των ωοθηκών. Στην παθογένεση του Συνδρόμου Υπερδιέγερσης Ωοθηκών (ΣΥΩ) έχουν ενοχοποιηθεί οι διαταραχές του συστήματος ρενίνης-αγγειοτενσίνης των ωοθηκών και κυρίως του αγγειακού ενδοθηλιακού αυξητικού παράγοντα (Vascular Endothelial Growth Factor (VEGF). Τα ερευνητικά δεδομένα συγκλίνουν στην άποψη ότι ο VEGF, μία ουσία που φυσιολογικά προάγει τον πολλαπλασιασμό των ενδοθηλιακών κυττάρων και την αγγειογένεση, μπορεί επίσης να προκαλέσει αυξημένη διαπερατότητα του ενδοθηλίου μέσω ενός No- εξαρτώμενου μηχανισμού αλλά και η προγραμματισμένη χορήγηση ανθρώπινης χοριακής γοναδοτροπίνης (hCG) σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση ΣΥΩ.
Υπάρχουν διάφορα στάδια της υπερδιέγερσης ωοθηκών που χωρίζονται ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων:
- Ήπια διέγερση: ήπιο φούσκωμα, ελαφρύ άλγος στην κοιλιακή χώρα και ήπια αύξηση του βάρους που διαρκούν περίπου μια εβδομάδα μετά την ωοληψία.
- Μέτρια διέγερση: αυξημένο φούσκωμα, ναυτία, έμετοι, πόνος στην κοιλία, αύξηση σωματικού βάρους μέχρι 4 κιλά. Διαρκούν περίπου δέκα ημέρες και χρειάζεται ιατρική παρακολούθηση.
- Σοβαρή υπερδιέγερση: έντονους πόνους στην κοιλιά, αύξηση βάρους πάνω από 4 κιλά, μείωση της ούρησης, υγρό στην κοιλιά και θώρακα. Χρειάζεται οπωσδήποτε νοσηλεία. Η διόγκωση των ωοθηκών φτάνει μέχρι τα 20-25 εκατοστά, προκαλώντας πόνο, ναυτία κι έμετο.
- Ο Ασκίτης: με έντονη διάταση της κοιλίας εμφανίζεται λόγω της εξαγγείωσης και της αυξημένης διαρροής πρωτεϊνούχου υγρού από τον ενδοαγγειακό χώρο στην ενδοκοιλιακή κοιλότητα, λόγω διαφοράς στην ωσμωτική πίεση και αυξημένης αγγειακής διαπερατότητας στην περιοχή γύρω από τις ωοθήκες και το αγγειακό τους δίκτυο. Η χορήγηση hCG παίζει καθοριστικό ρόλο στην ενεργοποίηση της διαδικασίας αυτής.
- Περιτονίτιδα: ο ερεθισμός που περιτοναίου λόγω των φλεγμονωδών ουσιών που απελευθερώνονται, του αίματος από τις κύστες και το πρωτεϊνούχο υγρό προκαλούν ακολούθως: Έντονο κοιλιακό άλγος, ενώ πιθανά να συμβεί ρήξη των κύστεων ή και συστροφή των ωοθηκών / Υπόταση και υπογλυκαιμία, οφείλεται σε μεγάλη ανάπτυξη οιδήματος, ασκίτου και υδροθώρακα με μειωμένη καρδιακή απόδοση και υπόταση / Δύσπνοια λόγω επίσης της εξαγγείωσης (πλευριτική συλλογή πνευμονικό οίδημα – πνευμονική εμβολή και περικαρδιακή συλλογή).
- H υπερπηκτικότητα του αίματος. Η αιμοσυμπύκνωση και η υπογλυκαιμία που προκύπτουν και τα αυξημένα επίπεδα οιστρογόνων προκαλούν υπερπηκτικότητα του αίματος με αποτέλεσμα φλεβικές θρομβώσεις και ως εκ τούτου πνευμονικές εμβολές.
- Ηλεκτρολυτικές διαταραχές κι οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Η μειωμένη αιμάτωση του νεφρού προκαλεί νεφρική δυσλειτουργία, ηλεκτρολυτικές διαταραχές με υπερκαλιαιμία κι οξέωση.
Η αντιμετώπιση του ΣΥΩ εξαρτάται από τη βαρύτητα των συμπτωμάτων (στάδιο). Προσεκτική παρακολούθηση εξωνοσοκομειακά, ανάπαυση, ενυδάτωση κι ενημέρωση αρκούν για ελαφρά συμπτώματα. Επίσης δεν διενεργείται εμβρυομεταφορά διότι θα επιβαρυνθεί η ασθενής.
Σε πιο βαριές περιπτώσεις θα πρέπει να συστηθεί ενδονοσοκομειακή νοσηλεία και ίσως σε μονάδα ΜΕΘ για την αυστηρή παρακολούθηση και την ενδεδειγμένη αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν.
*Αρθρο του Ηλία Μεταξά, Μαιευτήρα Γυναικολόγου, Ειδικού στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, Μονάδα ΥΓΕΙΑ IVF ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΙΣ.
