Ηλεκτρονικό τσιγάρο: Είναι πραγματικά “ατμός”;
Η ιδέα για την ανάπτυξη μιας ηλεκτρικής συσκευής εισπνοής νικοτίνης χρονολογείται από το 1963, αλλά η πρώτη συσκευή ηλεκτρονικού τσιγάρου κατασκευάσθηκε στην Κίνα το 2003 και εισήχθη στην αγορά των ΗΠΑ το 2007. Έκτοτε οι συσκευές αυτές γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς, ενώ η αγορά τους από το 2013 και μετά παρουσιάζει εκρηκτική αύξηση. Υπολογίζεται ότι το 2020 οι πωλήσεις ηλεκτρονικών τσιγάρων στην Ευρώπη θα αγγίζουν τα 10 δις ευρώ. Σήμερα οι συσκευές αυτές έχουν εξελιχθεί και εμφανίζουν ποικιλία ως προς το την τάση και τη θερμοκρασία στην οποία λειτουργούν, την πυκνότητα του αερολύματος που παράγουν και την εισπνευστική προσπάθεια που πρέπει να καταβάλει ο χρήστης. Επίσης, πρόσφατη μελέτη καταγραφής της χημικής σύστασης των διαφόρων διαλυμάτων που χρησιμοποιούνται κατέληξε στον εκπληκτικό αριθμό των 7764 διαφορετικών γεύσεων/αρωμάτων και 466 διαφορετικών μαρκών ηλεκτρονικών τσιγάρων.
Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα έχουν εισαχθεί στην αγορά ως μια πιο υγιεινή, εναλλακτική προς τα κλασικά τσιγάρα, λύση στο πρόβλημα του καπνίσματος, και πολλοί καπνιστές στρέφονται σε αυτά σε μια προσπάθεια να διακόψουν το κάπνισμα. Στην πραγματικότητα όμως το 75% των «ατμιστών» συνεχίζουν να καπνίζουν και κανονικά τσιγάρα. Μεγάλη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα κερδίζουν συνεχώς έδαφος μεταξύ των εφήβων και των νέων, με τη λογική ότι είναι ασφαλή και κοινωνικά αποδεκτά. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, όμως , το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι ένας δρόμος χωρίς επιστροφή προς το κανονικό κάπνισμα και τον εθισμό στη νικοτίνη και αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας.
Το γεγονός ότι οι συγκεντρώσεις βλαβερών ουσιών στον «ατμό» είναι χαμηλότερες από ότι στο παραδοσιακό τσιγάρο, δεν σημαίνει ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι ασφαλή. Για το λόγο αυτό πληθαίνουν οι προσπάθειες μελέτης και καταγραφής των συνεπειών του στην υγεία. Η μελέτη αυτή δεν είναι εύκολη, λόγω της σχετικά πρόσφατης διάδοσης της συνήθειας του ηλεκτρονικού καπνίσματος, λόγω της τεράστιας ποικιλίας σε συσκευές, χημική σύσταση και άρωμα, και λόγω του διαφορετικού μεγέθους των σωματιδίων που οι συσκευές αυτές παράγουν.
Η λειτουργία των συσκευών αυτών περιλαμβάνει τη θέρμανση του διαλύματος σε συγκεκριμένη θερμοκρασία, πέραν της οποίας το διάλυμα ατμοποιείται. Κατά τη διαδικασία αυτή, πολλές από τις περιεχόμενες ουσίες μεταβάλλουν τη χημική τους σύσταση υπό την επίδραση της θερμότητας και ανάλογα με το μέγεθος των μικροσωματιδίων που προκύπτουν, η εναπόθεση γίνεται σε διαφορετικά σημεία του αναπνευστικού συστήματος.
Τα συνηθέστερα συμπτώματα που οι χρήστες αναφέρουν είναι ταχυπαλμία και αϋπνία λόγω της νικοτίνης, ερεθισμός του στόματος και του λαιμού, ξηρός βήχας, συριγμός, σφίξιμο στο στήθος και δύσπνοια. Επιπλέον, η χρήση τους μπορεί να επιδεινώσει προϋπάρχοντα αναπνευστικά προβλήματα όπως το άσθμα και η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια. Πρόσφατες μελέτες έχουν αποδείξει αυξημένη προδιάθεση για αναπνευστικές λοιμώξεις όπως η πνευμονία, ενώ όταν το διάλυμα περιέχει νικοτίνη, ο καρδιαγγειακός κίνδυνος παραμένει αυξημένος, όπως και στο παραδοσιακό τσιγάρο.
Η βασική χημική σύνθεση του διαλύματος περιλαμβάνει νερό, γλυκερόλη και προπυλενογλυκόλη. Επιπλέον, περιέχει νικοτίνη και διάφορα χημικά πρόσθετα που προσδίδουν άρωμα. Να σημειωθεί εδώ ότι αν μια αρωματική ουσία είναι ασφαλής για βρώση, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ασφαλής και για εισπνοή. Το άρωμα της μέντας, όπως και αυτό της κανέλας, του βουτύρου (στη μορφή της χημικής ουσίας διακετύλης), της σοκολάτας (2,5 διμεθυλπυραζίνη) και πληθώρα άλλων πρόσθετων χημικών αρωματικών ουσιών, είναι τοξικά για το αναπνευστικό, επάγοντας το οξειδωτικό στρες και φλεγμονή των βρόγχων, διεγείροντας την παραγωγή βλέννης, τη βρογχική υπεραντιδραστικότητα και την εμφυσηματικού τύπου καταστροφή των ιστών, όπως δείχνουν μελέτες σε πειραματικά μοντέλα. Βαρέα μέταλλα όπως το χρώμιο, το νικέλιο και ο μόλυβδος έχουν μετρηθεί σε 2-100πλάσια συγκέντρωση από αυτή του καπνού του τσιγάρου και μπορούν λόγω μεγέθους να εισέλθουν στην κυκλοφορία και να εναποτεθούν σε ευγενή όργανα όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά, ο μυελός των οστών και φυσικά οι πνεύμονες. Επιπρόσθετα, καρκινογόνα όπως η ακεταλδεϋδη και η φορμαλδεύδη υπάρχουν και στον «ατμό» του ηλεκτρονικού τσιγάρου.
Τη βλάβη στο βρογχικό βλεννογόνο επιτείνουν τα μικροσωματίδια που παράγονται κατά την ατμοποίηση , τα οποία, ανάλογα με το μέγεθός τους, φθάνουν σε άλλοτε άλλο σημείο του αναπνευστικού συστήματος, ή περνούν στην κυκλοφορία του άιματος. Στον εκτενή έλεγχο διαλυμάτων και συσκευών που έχουν αναλυθεί από την επιστημονική κοινότητα τα τελευταία 5 περίπου χρόνια δεν έχει εντοπισθεί κανένα σύστημα ατμοποίησης χωρίς τοξική δράση, ενώ πρόσφατη μελέτη σε πειραματικά μοντέλα απέδειξε οτι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι τουλάχιστον το ίδιο τοξικό με τον καπνό.
Ο FDA προσπαθεί να επιβάλει κανόνες στην παραγωγή και σύσταση των ηλεκτρονικών τσιγάρων καθώς και όρια στη συγκέντρωση της νικοτίνης που περιέχουν ώστε να μήν είναι τόσο εθιστικά αλλά προς το παρόν η κατάσταση δεν ελέγχεται, ιδιαίτερα στις μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος χώρες.
Ο «ατμός» του ηλεκτρονικού τσιγάρου λοιπόν, καθόλου ατμός δεν είναι. Είναι ένα εν πολλοίς άγνωστο χημικό παρασκεύασμα με βεβαιωμένη τοξική δράση και αδιευκρίνιστες προς το παρόν, μακροπρόθεσμες συνέπειες. Ο πνεύμονας είναι ένα ευγενές όργανο σε πολύ στενή επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον, και καθημερινά υφίσταται τις συνέπειες του αέρα που αναπνέουμε. Είναι επιλογή μας να εξασφαλίσουμε μια αναπνοή όσο πιο «καθαρή» γίνεται.
*Άρθρο της Παναγιώτας Καρύδη, Πνευμονολόγου - Διευθύντριας Β΄ Πνευμονολογικής Κλινικής Metropolitan General.
