Καρκίνος Παχέος Εντέρου: Μια θανατηφόρα νόσος που μπορεί να προληφθεί

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι μια νόσος με υψηλή θνησιμότητα στις σύγχρονες κοινωνίες. Αποτελεί τον τρίτο σε συχνότητα καρκίνο σε άνδρες και το δεύτερο σε γυναίκες στις δυτικές κοινωνίες, το 10% του συνόλου όλων των τύπων καρκίνου καθώς και τη δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο μετά από τον καρκίνο του πνεύμονα παγκοσμίως. Είναι μια κακοήθης εξεργασία που αναπτύσσεται στο βλεννογόνο, την εσωτερική δηλαδή επιφάνεια του παχέος εντέρου και προκαλείται από ένα συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Γενετικοί παράγοντες, δηλαδή κάποια γονίδια, φαίνεται ότι καθορίζουν ποια άτομα έχουν γενετική προδιάθεση για την ανάπτυξη του καρκίνου αυτού ενώ οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, σημαντικότερος από τους οποίους είναι η διατροφή, ποια από αυτά τα άτομα θα προσβληθούν τελικά από καρκίνο του παχέος εντέρου. Κληρονομικά σύνδρομα στην οικογένεια, όπως η οικογενής πολυποδίαση (FAP) καθώς και χρόνιες νόσοι παχέος εντέρου όπως η ελκώδης κολίτιδα είναι επιβαρυντικοί παράγοντες για τη νόσο.

Η υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος και ζωϊκών λιπών και η πτωχή σε φυτικές ίνες δίαιτα φαίνεται ότι είναι οι σημαντικότεροι διατροφικοί παράγοντες, που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης του καρκίνου του παχέος εντέρου. Αντίθετα, η αυξημένη κατανάλωση του ελαιόλαδου και τροφών πλούσιων σε αντιοξειδωτικές ουσίες, ω-3 λιπαρά οξέα, ασβέστιο, σελήνιο, βιταμίνη D και φυλλικό οξύ έχει διαπιστωθεί ότι ασκεί προστατευτική δράση. Επιπλέον, η παχυσαρκία, η μειωμένη σωματική άσκηση και το κάπνισμα σχετίζονται με αυξημένη επίπτωση της νόσου.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο καρκίνος του παχέος εντέρου αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπάρχοντος πολύποδα, ο οποίος είναι ένας καλοήθης όγκος του βλεννογόνου, μεγέθους χιλιοστών έως λίγων εκατοστών. Ο πολύποδας δημιουργείται όταν συμβεί μια βλάβη στα γονίδια που ελέγχουν τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων του βλεννογόνου του παχέος εντέρου. Αποτέλεσμα της βλάβης αυτής είναι η άναρχη αναπαραγωγή των κυττάρων και η δημιουργία του πολύποδα, στα κύτταρα της επιφάνειας του οποίου μπορεί να εμφανιστούν δυσπλαστικές αλλοιώσεις με την πάροδο του χρόνου, οι οποίες οδηγούν στην καρκινωματώδη εξαλλαγή του.

Συμπτώματα

Ανεξάρτητα από ηλικία ή κληρονομικό ιστορικό, τα «συμπτώματα συναγερμού» τα οποία μπορεί να δηλώνουν την ύπαρξη καρκίνου στο παχύ έντερο και πρέπει να οδηγήσουν τον ασθενή στο γαστρεντερολόγο είναι:

• Σιδηροπενική αναιμία χωρίς εμφανή αιτία
• Ορατή απώλεια αίματος με τις κενώσεις
• Αλλαγή του αριθμού ή της σύστασης των κενώσεων που επιμένει
• Κοιλιακός πόνος ή μετεωρισμός στην περιοχή της κοιλιάς
• Ανεξήγητη απώλεια βάρους
• Έντονη καταβολή δυνάμεων

Στην περίπτωση που διαγνωσθεί η νόσος θα πρέπει να ακολουθήσει έλεγχος του ασθενούς με αξονική τομογραφία ώστε να ολοκληρωθεί η σταδιοποίηση της νόσου, βάση της οποίας θα αποφασισθεί η ενδεδειγμένη θεραπευτική αντιμετώπιση από ογκολογικό συμβούλιο. Το συμβούλιο αυτό θα κρίνει την αναγκαιότητα της χειρουργικής επέμβασης καθώς και της χημειοθεραπείας ή/και ακτινοθεραπείας προ ή και μετά από αυτή. Μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας όλοι οι ασθενείς εισέρχονται σε ένα πρόγραμμα τακτικού ελέγχου με κολονοσκόπηση, αξονική τομογραφία και PET-scan.

Ο ρόλος της κολονοσκόπησης για την έγκαιρη διάγνωση της ύπαρξης πολύποδα παχέος εντέρου και συνεπώς την πρόληψη του καρκίνου είναι καθοριστικός. Η κολονοσκόπηση πραγματοποιείται μετά από καθαρισμό του εντέρου με τη λήψη καθαρτικού φαρμάκου, με την εισαγωγή από τον πρωκτό του ενδοσκοπίου, ενός δηλαδή λεπτού και εύκαμπτου σωλήνα, στην άκρη του οποίου είναι τοποθετημένη μια μικροκάμερα, υπό τη χορήγηση ενδοφλέβιας καταστολής (η γνωστή «μέθη») και διαρκεί 15-20 λεπτά. Ταυτόχρονα με τον έλεγχο του παχέος εντέρου δίδεται η δυνατότητα στον ενδοσκόπο να προωθήσει μέσω ειδικού καναλιού, που βρίσκεται στο εσωτερικό του ενδοσκοπίου, ειδική λεπτή λαβίδα με την οποία λαμβάνονται βιοψίες καθώς και ειδικά υλικά, με τα οποία επιτυγχάνεται η αφαίρεση πολυπόδων.

Εναλλακτικές εξετάσεις για τη διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου είναι ο βαριούχος υποκλυσμός και η ασύρματη κάψουλα του παχέος εντέρου, οι οποίες υστερούν σε σχέση με την ενδοσκόπηση και δε χρησιμοποιούνται στην κλινική πράξη. Η εικονική κολονοσκόπηση ή κολονογραφία γίνεται μέσω αξονικής ή μαγνητικής τομογραφίας, είναι αποκλειστικά διαγνωστική και ενδείκνυται σε περιπτώσεις ατόμων με σοβαρά καρδιολογικά ή αναπνευστικά προβλήματα, στους οποίους είναι αδύνατη η κολονοσκόπηση.

Σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, κάθε άτομο ηλικίας πενήντα ετών και άνω, θεωρείται ως μέσου κινδύνου για την ανάπτυξη του καρκίνου του παχέος εντέρου και θα πρέπει να υποβάλλεται σε προληπτική κολονοσκόπηση ανεξαρτήτως φύλου, συμπτωμάτων ή αρνητικού κληρονομικού ιστορικού. Στην περίπτωση θετικού κληρονομικού ιστορικού πολυπόδων ή καρκίνου παχέος εντέρου σε συγγενή πρώτου βαθμού, ο έλεγχος με κολονοσκόπηση θα πρέπει να ξεκινά στην ηλικία των σαράντα ετών ή δέκα έτη νωρίτερα από την ηλικία διάγνωσης καρκίνου του νεαρότερου συγγενή. Σε περίπτωση ύπαρξης κληρονομικού ιστορικού συνδρόμου πολυποδίασης στην οικογένεια ή συνδρόμου μη πολυποδιασικού καρκίνου παχέος εντέρου, το άτομο θα πρέπει να εισέρχεται σε πρόγραμμα τακτικού ελέγχου με κολονοσκόπηση από νεαρή ηλικία καθώς στις περιπτώσεις αυτές ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου παχέος εντέρου αγγίζει το 100%. Τέλος, οι ασθενείς με μακροχρόνια ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn θα πρέπει να υποβάλλονται στην εξέταση σε τακτά χρονικά διαστήματα

Συμπερασματικά, ο καρκίνος του παχέος εντέρου μπορεί να προληφθεί ή να διαγνωσθεί έγκαιρα ώστε να αντιμετωπισθεί ριζικά. Η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών με την επιστροφή στο μεσογειακό μοντέλο διατροφής, η διακοπή του καπνίσματος, η σωματική άσκηση και η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι τα πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση αυτή. Η υπεύθυνη ενημέρωση, η έγκαιρη επίσκεψη στο γαστρεντερολόγο και η προληπτική κολονοσκόπηση, είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την πρόληψη ή την πρώιμη διάγνωση της νόσου και συνεπώς την αποτελεσματική αντιμετώπιση της.

*Άρθρο του Ιωάννη Γ. Τυρμπά, Γαστρεντερολόγου-Επεμβατικού Ενδοσκόπου, Διευθυντή Γαστρεντερολογικής Κλινικής Επεμβατικής και Απεικονιστικής Ενδοσκόπησης του Metropolitan General.