Με λόγια των «μεγάλων απόντων» της Κρήτης η ομιλία του Θεοδωράκη

Μιλώντας στο Ηράκλειο της Κρήτης, ο Σταύρος Θεοδωράκης απάντησε σε ερωτήματα που του τίθενται συχνά, χρησιμοποιώντας εκφράσεις από κείμενα των Καζαντζάκη, Βενιζέλου, Ειρηναίου και Βιτσέντζου Κορνάρου.

Αναλυτικά, διαβάστε τις απαντήσεις που έδωσε ο επικεφαλής του «Ποταμιού»:

Κάποιος ρώτησε «και ποια είναι η ιδεολογία σου». Το άκουσα από τον Σαμαρά- το άκουσα και από τον Τσίπρα. Ποια είναι λοιπόν η ιδεολογία μου; Ρωτάνε έναν Κρητικό ποια είναι η ιδεολογία του; Ας πάρουν λοιπόν σήμερα την απάντηση από την πατρίδα του Καζαντζάκη, του Βενιζέλου, του Ειρηναίου και του Βιτσέντζου Κορνάρου.

Θα σας πω λοιπόν τις ερωτήσεις που συχνά μου έκαναν τους τρεις αυτούς μήνες που γυρνούσα την Ελλάδα. Αλλά δεν θα σας πω τι δικές μου απαντήσεις. Θα σας πω πως θα απαντούσαν οι μεγάλοι απόντες: Ο Καζαντζάκης, ο Βενιζέλος, ο Ειρηναίος, ο Βιτσέντζος Κορνάρος.

Γυρνώντας παντού στην Ελλάδα ακούω πολλούς να μου λένε: Φίλε προχώρα, ψηλά το κεφάλι, σε πιστεύουμε, μας δίνεις ελπίδα, και αυτή η ελπίδα μας είναι απαραίτητη. Άλλοι, μου λένε: Ποιος είσαι, ποιος σε έβαλε, τι νομίζεις ότι θα καταφέρεις εκεί που απέτυχαν τόσοι και τόσοι, εσύ θα καταφέρεις το αδύνατο; Σε αυτούς έχω μια απάντηση:

- Η ψυχή του ανθρώπου γίνεται παντοδύναμη, όταν συνεπαρθεί από μια μεγάλη ιδέα. Τρομάζεις, όταν ύστερα από πικρές δοκιμασίες, καταλάβεις πως μέσα μας υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να ξεπεράσει τη δύναμη του ανθρώπου. Τρομάζεις, γιατί από τη στιγμή που θα καταλάβεις πως υπάρχει η δύναμη αυτή, δεν μπορείς πια να βρεις δικαιολογίες για τις ασήμαντες ή άναντρες πράξεις σου, για τη ζωή σου τη χαμένη, ρίχνοντας το φταίξιμο στους άλλους.

Ξέρεις πια πως εσύ όχι η τύχη, όχι η μοίρα, μήτε οι άνθρωποι γύρα σου, εσύ μονάχα έχεις, ότι κι` αν κάμεις, ότι κι αν γίνεις, ακέραιη την ευθύνη. Και ντρέπεσαι τότε να γελάς, και ντρέπεσαι να περγελάς, αν μια φλεγόμενη ψυχή ζητάει το αδύνατο.

Καλά πια καταλαβαίνεις πως αυτή 'ναι η αξία του ανθρώπου: να ζητάει και να ξέρει πως ζητάει το αδύνατο, και να` ναι σίγουρος πως θα το φτάσει, γιατί ξέρει πως αν δε λιποψυχίσει, αν δεν ακούσει τι του κανοναρχάει η λογική, μα κρατάει με τα δόντια την ψυχή του κι` εξακολουθεί με πίστη, με πείσμα να κυνηγάει το αδύνατο, τότε γίνεται το θάμα, που ποτέ ο αφτέρουγος νους δε θα μπορούσε να μαντέψει: το αδύνατο γίνεται δυνατό.

Το ελληνικό Γένος αν σώθηκε ως τα σήμερα, αν επέζησε ύστερα από τόσους εχτρούς- εξωτερικούς και εσωτερικούς, προπάντων εσωτερικούς- ύστερα από τόσους αιώνες κακομοιριά, σκλαβιά και πείνα το χρωστάει όχι στη λογική, θυμηθείτε τους τρεις εμποράκους που ίδρυσαν τη Φιλική εταιρεία, θυμηθείτε το 21- το χρωστάει στο θάμα. Στην ακοίμητη σπίθα που καίει μέσα στα σωθικά της Ελλάδας. (Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ)

Τι απαντάμε όμως στη διάβρωση των πάντων, στην απαξίωση, στην κυριαρχία του κακού, στη διαπλοκή, στην απογοήτευση; Οι νέοι βλέπουν την πατρίδα να χάνεται σιγά-σιγά.

- Υπάρχει στον κόσμο ένας μυστικός νόμος, σκληρός κι` απαραβίαστος- αν δεν υπήρχε ο κόσμος θα ήταν από χιλιάδες χρόνια χαμένος. Το κακό πάντα στην αρχή θριαμβεύει και πάντα στο τέλος νικιέται. Θαρρείς κι είναι απαραίτητος πολύς αγώνας και πολύς ιδρώτας για να εξαγοράσει ο άνθρωπος το δίκιο του- κι η ελευθερία είναι το πιο ακριβό αγαθό, δε δίνεται δωρεάν μήτε από τον άνθρωπο μήτε από το Θεό, πηγαίνει από χώρα σε χώρα, όπου τη φωνάξουν, από καρδιά σε καρδιά, ανυπόταχτη, χωρίς συμβιβασμό. Πατρίδα, πατρίδα αναστενάζει ο Μακρυγιάννης, ήσουν άτυχη από ανθρώπους να σε κυβερνήσουν! (Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ) 

Γιατί όμως το έκανες; Έτσι ξαφνικά σηκώθηκες ένα πρωί και είπες έχω χρέος να κατέβω στην πολιτική;

- Ποιό λοιπόν είναι το χρέος μας; Πιστεύουμε ότι το χρέος των ανθρώπων που έχουν τη δυνατότητα να επιδρούν  σήμερα στον τόπο, είτε στο πεδίο τη σκέψης, είτε στο πεδίο της δράσης, είναι τούτο: Να προσαρμόσουμε τη μικρή μας πραγματικότητα στη Μεγάλη Πραγματικότητα [της Ευρώπης] ΠΩΣ; Μορφώνοντας, φωτίζοντας τον λαό, τονώνοντας τις υψηλές, ηθικές, πολιτικές αρχές, καταδεικνύοντας όχι μόνο τα δικαιώματα μας, αλλά και τις υποχρεώσεις μας απέναντι στη χώρα. Εργαζόμενοι εκεί όπου ο καθένας μπορεί. (Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ)

Τι θα κάνεις λοιπόν, ο κόσμος έχει βρεθεί στο κενό, κόποι μιας ζωής εξανεμίζονται, περιουσίες χάνονται, ζωές θυσιάζονται, υπάρχει ελπίδα;

- Ο αγώνας όπως εμείς τον αντιλαμβανόμαστε ΔΕΝ είναι απλώς και μόνο οικονομικός. Η οικονομική χειραφέτηση είναι προφανώς ουσιώδης, όμως είναι επίσης το μέσο για μια ψυχική, πνευματική, πολιτική, χειραφέτηση των ανθρώπων. Δεν ζητούμε να ανατρέψουμε τις ηθικές και πατριωτικές αξίες  του ελληνικού λαού. Τουναντίον: αυτό που επιδιώκουμε είναι να δώσουμε νέο, σύγχρονο περιεχόμενο στις άξιες του Πολιτισμού μας, στην Παιδεία μας, στην έννοια του Πατριωτισμού, στην έννοια του ενεργού, συνειδητού, ελευθέρου Πατριώτη, Πολίτη. (Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ)

Τίποτε κακό δεν είναι χωρίς κάποιο καλό. Η περιπέτεια μας η οικονομική, που δημιουργήθηκε  μέσα σε ένα ευρωπαϊκό και γενικότερα μέσα σε ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, έθεσε ωμα  μπροστά στον ελληνικό λαό το ζήτημα: πώς θα αλλάξει τις συνθήκες. Η απάντηση μας: δεν μπορούμε να είμαστε επ’  άπειρον λαός μεταπρατών. Θα γίνομε λαός πρωτίστως  δημιουργικός, Λαός παραγωγικός. Είναι πλάνη να πιστεύουμε ότι δεν έχουμε τους δικούς μας εθνικούς πόρους, τον δικό μας εθνικό πλούτο – στη γεωργία, στη κτηνοτροφία, στην αλιεία, στο υπέδαφος, στη βιομηχανία, στον τουρισμό. Μόνο η αύξηση του εθνικού μας εισοδήματος μπορεί να μας βοηθήσει. Αλλά για να  πραγματοποιήσουμε όλες τις αναγκαίες αλλαγές, κάθε πρόοδο, οφείλουμε να πιστεύουμε στις δυνατότητες μας. Πρέπει να σταματήσουμε να διακηρύσσουμε προς όλους ότι είμαστε φτωχοί. Πρέπει  με κάθε τρόπο να επιδιώκουμε την αύξηση του εθνικού μας εισοδήματος.  Όμως πρέπει να προσπαθήσουμε να αφιερωθούμε σε μια περισσότερο εκλογικευμένη, δίκαιη, λειτουργική διαρρύθμιση του κρατικού μηχανισμού.

Τα κράτη και ιδίως τα μικρά δεν έχουν την ευχέρεια και τη δύναμη να χρεοκοπήσουν. Όποιο κράτος θέλησε να μην αναγνωρίσει  τα παλαιότερα χρέη του, βρίσκεται τελικά  σε μεγάλη οικονομική κακοδαιμονία. Είναι το λιγότερο παραφροσύνη να υποστηριχτεί ότι η πτώχευση  θα μπορούσε να  θεραπεύσει την οικονομική δυσπραγία.

Η εξέλιξη της οικονομίας της χώρας και η περαιτέρω μελέτη της μας έχουν πείσει ότι το έργο της οικονομικής ανασυγκρότησης θα διευκολυνόταν εξαιρετικά αν όλος ο πολιτικός κόσμος αποφάσιζε ενωμὲνος να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Διότι έτσι τα αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης, τα οποία δεν είναι δυνατόν παρά να θίγουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού, θα γινόταν προθυμότερα δεκτά από την κοινή γνώμη, θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια ψυχολογία διαφορετική και θα σταματούσε η στείρα πολιτική  αντιπαράθεση

Με τις φορολογικές μεταρρυθμίσεις που προτείνουμε, επιδιώκουμε όπως ένα μέρος των δημοσίων βαρών, που σήμερα έχει πέσει  στους ώμους των αποροτέρων,  μεταπέσει στους ισχυρότερους ώμους των ευπορότερων τάξεων, έτσι ώστε να καταστεί πραγματικότητα η συμμετοχή του κάθε ενός ανάλογα με τις δυνάμεις του.( Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ)

Πήγες σχεδόν σε όλη τη χώρα αυτούς τους μήνες. Τι λες στον απελπισμένο κόσμο; Κάποια στιγμή ίσως γίνεις βουλευτή αλλά σήμερα τι λες;

1. Να μην ανεχόμαστε πια την αδικία, την ανηθικότητα της σύγχρονης κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής
2. Να διασώσουμε  και να τονίσουμε το δικαίωμα που έχει ο λαός να θέλει να βελτιώσει τη θέση του, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ και ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ. Και όχι μόνο το δικαίωμα αλλά και τη δύναμη να υψώσει το επίπεδο της  ζωής του καθολικά.
3. Να αγωνιζόμαστε καθημερινά. Χωρίς αγώνα δεν υπάρχει πρόοδος. Δεν ζούμε κάποιο πολιτικό και κοινωνικό ειδύλλιο. Κύματα σκοτεινά ανεβοκατεβαίνουν χρόνια τώρα. Στην κορυφή αυτών των σκοτεινών κυμάτων ένα φως υπάρχει. Η έλλογη πάλη. Η κοινωνική, πολιτική, εκπαιδευτική ΔΙΑΦΩΤΙΣΗ.
   Σκοπός μας είναι να δημιουργήσουμε μιαν ανώτερη ηθική και πολιτική ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ. Να φέρουμε δικαιοσύνη και ελπίδα στον κόσμο μας. Να δώσουμε βαθύτερη έννοια στην πολιτική αρετή, στην πολιτική τιμή. Να τιμήσουμε  και βοηθήσουμε τον καθημερινό άνθρωπο. Τον καθημερινά αγωνιζόμενο για τη ζωή και την αξιοπρέπειά του Πολίτη. (Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ)
4. Καλύτερα να απλωθούμε στα αγκάθια να βοηθήσουμε και ας αγκυλωθούμε. Καλύτερα να δώσουμε την καρδιά μας στα ωραία και ας ματώσουμε. Καλύτερα να πάμε στον Λαό ηρωικά τραυματισμένοι παρά γεροί τεμπέληδες και δειλοί καλοθρεμμένοι. Εκείνοι πού  κοιτάζουν μόνο τον εαυτό τους και την "ψυχούλα" τους, μοιάζουν με εκείνον τον αδιάφορο του Ευαγγελίου που πήρε το τάλαντό του χωρίς να δοκιμάσει να το αυξήσει αλλά το έκρυψε στο χώμα. Εμείς θέλουμε να αξιοποιήσουμε το τάλαντο που μας έδωσε η ιστορία και η χώρα μας. Θέλουμε να το αυξήσουμε για το καλό όλων μας. Οι άγιοι που πάνε στον κόλαση είμαστε εμείς που βάζουμε σαν αποστολή της ζωής μας να ζήσουμε ανάμεσα στους εργαζόμενους, ανάμεσα στους δημιουργούς, ανάμεσα στους πολίτες να συμμετέχουμε στον πόνο και στην αγωνία τους. Να δρούμε και συμπράττουμε μαζί τους. Είμαστε άνθρωποι με λαμπρές σπουδές, με δουλειές δικές μας, με προοπτικές. Με προσόντα. Θα μπορούσαμε να μένουμε ευχαριστημένοι στο έργο μας. Να ασχολούμαστε με την παιδεία, την οικονομία, τις τέχνες, την επιστήμη, τη δημοσιογραφία. Προτιμήσαμε να ενωθούμε με όσους μοχθούν με τους εργαζόμενους, τους επιστήμονες, τους δημιουργούς, τους δάσκαλους. Να βρεθούμε μαζί τους και να παλεύουμε μαζί τους μέσα στις καθημερινές δυσκολίες. Οι άγιοι πρέπει να δοκιμάζονται στις δυσκολίες της κόλασης. Ο παράδεισος είναι εύκολος. (ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ)

Λες και το λες δυνατά από την πρώτη στιγμή ότι η Ελλάδα δεν αλλάζει χωρίς συνεργασίες, χωρίς ένωση δυνάμεων. Δεν σε φοβίζουν όμως οι πολιτικές συμπαιγνίες;

- Βεβαίως και δεν κάνουμε συμπαιγνία με κανένα από τους πολιτικούς μας αντιπάλους. Θέτουμε την αγάπη μας για την πατρίδα πάνω από όλα τα πολιτικά πάθη, πάνω από όλα τα συναισθήματα θλίψης η δυσαρέσκειας. Είμαστε στη διάθεση της πατρίδας.  Λίγο μας ενδιαφέρει αν ο δρόμος μας βρίσκεται δίπλα  στον δρόμο του ενός ή του άλλου κομματικού αντιπάλου και αν προς στιγμή ταυτίζεται με αυτόν εφόσον το υπέρτατο συμφέρον της πατρίδας αυτό απαιτεί. Εκείνοι που δεν μπορούν να το αντιληφθούν αυτό, είναι αξιολύπητοι. (Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ)

Οι πολιτικοί σας αντίπαλοι δίνουν συγκεκριμένες υποσχέσεις στον ελληνικό λαό, εσείς τι έχετε να δώσετε;

- Οι πολιτικοί δεν ευθύνονται μόνο για όσα κάνουν όσο ζούνε. Έχουν ευθύνες και μπροστά στις επερχόμενες γενιές. Καθήκον των πολιτικών ανδρών είναι  να δίδουν  στους νέους πολιτικούς άνδρες το παράδειγμα ότι ο δρόμος μέσα από τον όποιο  κάποιος μπορεί να αποκτήσει τη λαϊκή εμπιστοσύνη ΔΕΝ είναι ο δρόμος της κολακείας ή ο δρόμος της αποπλάνηση του λαού αλλά ο δρόμος της ασταμάτητης διαπαιδαγώγησης, ο δρόμος της αλήθειας, την οποία ο πολιτικός πρέπει να λέει παντού και πάντοτε όσο κι αν είναι πικρή. (Ε.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ)

Μιλάτε συχνά για τους μαθουσάλες της εξουσίας που πρέπει να αποσυρθούν. Εσείς γιατί την θέλετε την εξουσία και πότε θα αποσυρθείτε;

- Δεν είμαστε προσκολλημένοι ως όστρακα στην εξουσία. Δεν έχουμε διάθεση να παραμείνουμε έστω και μία μέρα  σε όποια εξουσία μας δώσει ο λαός, αν πρόκειται να θυσιάσουμε έστω και ένα γιώτα  από το πρόγραμμά μας   και από τις δημοκρατικές αρχές που ασπαζόμαστε. Αυτό θεωρούμε πως είναι μια ευεργεσία για τον λαό μας. Η Δημοκρατία είναι το άριστο πολίτευμα  που ανακάλυψε η ανθρώπινη  σοφία. Αλλά η δημοκρατία έχει και ένα μεγάλο μειονέκτημα: τον κίνδυνο της δημαγωγίας που ζητά να παρασύρει τον λαό σε εσφαλμένες κατευθύνσεις. (Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ)

Μετά τα όσα ζήσατε τους τελευταίους μήνες αλλά και τα όσα ξέρετε για την χώρα, μπορεί κάποιος να είναι αισιόδοξος;

Νιώθω την ανάγκη, φίλοι και φίλες, να σας εξομολογηθώ αυτή τη στιγμή τις αμαρτίες μου και να ομολογήσω ένα πολιτικό μου ελάττωμα: ρέπω από ιδιοσυγκρασία στην αισιοδοξία.  Η αισιοδοξία  είναι στοιχείο απαραίτητο  για την επιτυχία. Το μέλλον του κόσμου ανήκει στους αισιόδοξους .

Είμαστε γεμάτοι πίστη για τον Ελληνικό λαό.  Γνωρίζουμε τι αξίζει ο λαός αυτός και πόσα πολλά και αγαθά μπορεί να κατορθώσει αν οδηγηθεί σωστά.  Για τούτο είμαστε προσηλωμένοι στην ιδέα πως και τα έθνη, όπως η Ελλάδα, όπως και τα άτομα είναι υποχρεωμένα να ακολουθήσουν κάποιες απαράγραπτες ηθικές αρχές. Με βάση αυτές τις ηθικές αρχές μπορούμε να πετύχουμε τα πάντα. Ο ελληνικός λαός δεν είναι ανήθικος. Δεν του ταιριάζουν λοιπόν ανήθικες και  διεφθαρμένες κυβερνήσεις.  Η πολιτική μας είναι πρωτίστως ηθική. Από εκεί εκπορεύονται όλα τα αγαθά για τον λαό. (Ε.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ)

Όποιος με δίχως πιβουλή
Του πόθου του ξετρέχει
Εις την αρχή ας βασανιστεί
Καλό το τέλος έχει
(ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ, Ερωτόκριτος)