Ιστορική πρεμιέρα για την Εθνική Λυρική Σκηνή στη νέα της “στέγη”
H νέα εποχή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στις νέες της εγκαταστάσεις στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, εγκαινιάστηκε την Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2017 με μια σπουδαία πρεμιέρα.
Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της ΕΛΣ Γιώργος Κουμεντάκης επέλεξε ως εναρκτήριο έργο την κορυφαία όπερα του Ρίχαρντ Στράους Ηλέκτρα, αναθέτοντας τη μουσική διεύθυνση στον Βασίλη Χριστόπουλο και τη σκηνοθεσία στον Γιάννη Κόκκο.
Η Ηλέκτρα, ένα εμβληματικό έργο του 20ού αιώνα που βασίζεται στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, έφερε στη σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ένα λαμπρό καστ διεθνούς ακτινοβολίας με την εξαιρετική Ζαμπίνε Χογκρέφε να κρατάει τον ρόλο του τίτλου και την κορυφαία Ελληνίδα δραματική μεσόφωνο Αγνή Μπάλτσα στην πρώτη της συνεργασία με το μοναδικό ελληνικό λυρικό θέατρο.
Στην ιστορική πρεμιέρα της Ηλέκτρας, που δόθηκε στην κατάμεστη Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος των 1400 θέσεων, έδωσαν το "παρών" ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Προκόπης Παυλόπουλος, η Υπουργός Πολιτισμού κ. Λυδία Κονιόρδου, ο Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας κ. Κυριάκος Μητσοτάκης, βουλευτές, στελέχη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, εκπρόσωποι του επιχειρηματικού κόσμου, καλλιτέχνες και φυσικά το πολυπληθές κοινό της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Ο Γιάννης Κόκκος υπέγραψε έναν εντυπωσιακό σκηνικό χώρο, "έναν τόπο ο οποίος μιλά για τον εγκλωβισμό και την τρέλα, την εμμονή και τη φαντασίωση, τη λάσπη και τον χρυσό και ταυτόχρονα για την αντοχή αρχαίων ιστοριών, οι οποίες ζουν στο παρόν", όπως αναφέρει ο ίδιος στο σημείωμα του. Μέσα από μια θεατρική σκηνοθεσία, ο Κόκκος επιχειρεί να "εστιάσει στη διπλή εικόνα ενός πλάσματος το οποίο έγινε άγριο λόγω της ταπείνωσης και της αδικίας, και μιας μορφής σχεδόν θρησκευτικής, η οποία περιγράφεται ως καθαγιασμένη από τη θλίψη", ακολουθώντας με αυτό τον τρόπο τη ριζοσπαστικότητα του Στράους. Τα κοστούμια υπέγραψε η Λιλή Κεντάκα, τους φωτισμούς ο Βινίτσιο Κέλι, ενώ τις βιντεοπροβολές ο Σέρτζιο Μετάλλι.
Στον πρωταγωνιστικό ρόλο η Ζαμπίνε Χογκρέφε, έπλασε μια Ηλέκτρα που ενσαρκώνει την άρνηση. Μέσα από μια έντονα δραματική φωνητική και σκηνική ερμηνεία η Χογκρέφε ενθουσίασε το κοινό. Η Γκουν-Μπριτ Μπάρκμιν στον ρόλο της Χρυσόθεμις -της ανεστραμμένης όψης της Ηλέκτρας-, εντυπωσίασε με τη φωνητική της νιότη και άνεση, όπως επίσης με τη σκηνική της παρουσία.
Η Αγνή Μπάλτσα ενσάρκωσε μια καθηλωτική Κλυταιμνήστρα. Η σπουδαία φωνή της, για την οποία έχουν γραφεί ύμνοι παγκοσμίως, μάγεψε το κοινό, ενώ η εμβληματική σκηνική της παρουσία έδωσε μια άλλη διάσταση στην παράσταση. Η παρουσία της υπήρξε ένα πανάκριβο δώρο για τους θεατές της παράστασης.
Ο διακεκριμένος Έλληνας βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός έδωσε μια μοναδική ερμηνεία στο ρόλο του Ορέστη, ενώ ο Φρανκ βαν Άκεν υπήρξε συγκλονιστικός ως Αίγισθος.
Η Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε διευρυμένη σύνθεση με πάνω από 100 όργανα, ξεπέρασε τα όριά της και έπλασε μια σπουδαία ερμηνεία στο έργο του Στράους. Ο αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος πραγματοποίησε έναν πραγματικό άθλο, δίνοντας μια εξαιρετική ερμηνεία σε ένα από τα δυσκολότερα και πιο απαιτητικά έργα όλων των εποχών. Τη διεύθυνση της Χορωδίας της ΕΛΣ είχε ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος.
Παράλληλα, οι ανταποκρίσεις των ξένων μέσων για την επίσημη έναρξη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής έχουν ήδη αρχίσει να μιλούν για μια νέα εποχή για το ελληνικό Λυρικό Θέατρο.
Στο τελευταίο τεύχος του Γερμανικού περιοδικού Spiegel, ο δημοσιογράφος Wolfgang Höbel, ο οποίος παρακολούθησε τις πρόβες, αναφέρει, μεταξύ άλλων στο εκτεταμένο ρεπορτάζ του, ότι "μέσα από το παράδειγμα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μπορεί πλέον ο τίτλος <μαθαίνοντας>, να έχει μόνο θετική ανάγνωση".
Στο τηλεγράφημα του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων, η Catherine Boitard, αναφέρει ότι "η Όπερα της Ελλάδας ξανά αποκτά φωνή, και παρά την ελληνική κρίση, η Εθνική Λυρική Σκηνή ενορχηστρώνει τη δική της αναγέννηση εγκαινιάζοντας μια νέα σκηνή και ένα νέο ρεπερτόριο".
Επόμενες παραστάσεις της Ηλέκτρας στις 18, 22, 26, 31 Οκτωβρίου - Όλες οι παραστάσεις είναι sold out.
Η Ηλέκτρα χαρακτηρίζεται ως μια από τις σημαντικότερες αλλά ταυτόχρονα και πιο απαιτητικές όπερες του 20ού αιώνα. Το ανέβασμά της αποτελεί μεγάλη πρόκληση για την Εθνική Λυρική Σκηνή και τα μουσικά της σύνολα, καθώς η ιδιαίτερα σύνθετη παρτιτούρα, στην οποία ο Στράους ωθεί την εξπρεσιονιστική έκφραση στα άκρα και αγγίζει τα όρια της τονικότητας, προβλέπει περίπου 110 μουσικά όργανα.
Η Ηλέκτρα του Στράους δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ από την Εθνική Λυρική Σκηνή. Ο συμβολισμός είναι πολλαπλός, καθώς επιλέγεται ως εναρκτήριο ένα έργο ελληνικής θεματολογίας, εμπνευσμένο από τον μύθο των Ατρειδών (Κύκλος Ατρειδών), αλλά ταυτόχρονα ένα έργο του 20ού αιώνα (Κύκλος 20ος αιώνας), καθώς μεταξύ των προθέσεων της ΕΛΣ είναι η ανάδειξη του γεγονότος ότι η λυρική τέχνη δεν εξαντλείται στον 19ο αιώνα.
Η μονόπρακτη όπερα Ηλέκτρα του Ρίχαρντ Στράους βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του Αυστριακού συγγραφέα και ποιητή Χούγκο φον Χόφμανσταλ, το οποίο αντλήθηκε από το ομώνυμο θεατρικό του (1903). Παρότι στηρίζεται στην τραγωδία του Σοφοκλή, το κείμενο επικεντρώνεται κυρίως στην εμμονή της Ηλέκτρας να εκδικηθεί για τον θάνατο του πατέρα της, αλλά και στα συναισθήματα και την ψυχολογία της καθώς συνομιλεί με τα υπόλοιπα πρόσωπα της τραγωδίας, την αδελφή της Χρυσοθέμιδα, τον αδελφό της Ορέστη και τη μητέρα της Κλυταιμνήστρα.
Η Ηλέκτρα, ανήκει στο είδος που οι Γερμανοί ονόμασαν Literaturoper, δηλαδή όπερα η οποία βασίζεται άμεσα σε λογοτεχνικό κείμενο. Επιπροσθέτως, το ποιητικό κείμενο του Χούγκο φον Χόφμανσταλ έχει αυτόνομη λογοτεχνική αξία και μπορεί να εκτιμηθεί για τις αρετές της γραφής του, ενώ ταυτόχρονα διαθέτει χαρακτηριστικά που υπηρετούν τους σκοπούς της λυρικής τέχνης, καθώς μπορεί να παρακολουθήσει κανείς την όπερα χωρίς να καταλαβαίνει λέξη.
Η Ηλέκτρα του Χόφμανσταλ θεωρείται ότι υπήρξε ένα πραγματικό εύρημα στη μετά-Βάγκνερ εποχή. Ως κείμενο οδήγησε στα άκρα τη βαγκνερική σύγκρουση ανάμεσα στο αρχαϊκό και το σύγχρονο, ανάμεσα στην αποστασιοποίηση που προσφέρει ο μύθος και σε μια προβολή προς τα μέσα, που έχει την αφετηρία της στην ψυχανάλυση. Έτσι, επέτρεψε στον Στράους να προχωρήσει το μουσικό δράμα ένα βήμα παραπέρα από τον Βάγκνερ. Ο προϊστορικός τόπος της δράσης γίνεται ο τόπος ενός ψυχολογικού δράματος με εξαιρετικά μελετημένη ορχηστρική αντίστιξη, χωρίς καμία εμφανή ασυνέχεια ανάμεσα σε εσωτερικό και εξωτερικό, μουσική και σκηνή.
Δεν είναι τυχαία η αναφορά του Ίγκορ Στραβίνσκι, το 1913, ότι "οι μοναδικές σημαντικές όπερες που γράφτηκαν μετά τον Πάρσιφαλ είναι η Ηλέκτρα του Στράους και ο Πελλέας και Μελισάνθη του Ντεμπυσσύ".
Ο Στράους ανταποκρίθηκε στις προκλήσεις του ποιητικού κειμένου του Χόφμανσταλ με μια παρτιτούρα η οποία, σε διάρκεια περίπου εκατό λεπτών, περιλαμβάνει δεκάδες Leitmotive (καθοδηγητικά μουσικά σχήματα), τα οποία σχολιάζουν τη δράση και την ψυχολογία των βασικών προσώπων. Η δομή της ορχηστρικής συνοδείας στην Ηλέκτρα επιτρέπει στον ακροατή να προσλάβει τη μουσική χωρίς να τον απασχολεί το ακριβές νόημα κάθε λεπτομέρειας. Μπορεί να απορροφηθεί από όσα συμβαίνουν στη σκηνή και την ίδια στιγμή να υποκύψει στη «μαγεία των σχέσεων» ανάμεσα στα Leitmotive, χωρίς να αναζητά τι σημαίνει το καθένα, αλλά έχοντας μιαν αόριστη αίσθηση ότι υπάρχει συνοχή ανάμεσά τους σ’ ένα απερίγραπτα εκλεπτυσμένο επίπεδο. Αυτό δίνει στη μουσική τη λειτουργία ενός ψυχολογικού ή ψυχαναλυτικού σχολιασμού όσων διαδραματίζονται επί σκηνής, ενός σχολιασμού καθηλωτικού όσο και δύσκολου να διατυπωθεί με λέξεις.
Η όπερα έχει συμμετρική δομή και αποτελείται από οκτώ εικόνες, που διαδέχονται άμεσα η μία την άλλη· ανάμεσά τους περιλαμβάνονται τέσσερα ντουέτα. Στην πρώτη σκηνή εμφανίζονται οι θεραπαινίδες. Ακολουθεί ο μονόλογος της Ηλέκτρας, το πρώτο ντουέτο ανάμεσα σε Ηλέκτρα και Χρυσοθέμιδα, το ντουέτο ανάμεσα σε Ηλέκτρα και Κλυταιμνήστρα, το δεύτερο ντουέτο ανάμεσα σε Ηλέκτρα και Χρυσοθέμιδα, το ντουέτο ανάμεσα σε Ηλέκτρα και Ορέστη, ένα σύντομο επεισόδιο με τον Αίγισθο, οι φόνοι και ο τελικός μονόλογος της Ηλέκτρας.
Για την «ψυχολογική πολυφωνία» που εμπνεύστηκε –ο όρος ανήκει στον ίδιο– ο Στράους επιστρατεύει τις μεγαλύτερες ορχηστρικές δυνάμεις από οποιαδήποτε άλλη όπερα ρεπερτορίου, μία ορχήστρα που ξεπερνά σε αριθμό τους εκατό μουσικούς και περιλαμβάνει είκοσι ξύλινα πνευστά, είκοσι χάλκινα, 62 έγχορδα, γκλόκενσπιλ, τσελέστα, δύο άρπες και κρουστά, δυνάμεις μεγαλύτερες από αυτές που προβλέπει ο Βάγκνερ στο Δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ. Από το τεράστιο αυτό σύνολο σε ένα έργο γεμάτο αίμα, εφιάλτες και ακραία συναισθήματα, ο Στράους ζητά να αποδοθεί η μουσική «σαν να πρόκειται για Μέντελσον: νεραϊδομουσική»! Ο συνθέτης αξιοποιεί όλα αυτά τα όργανα προκειμένου να διαρρήξει την ηχητική ομοιογένεια, να κινηθεί με μεγάλη φαντασία στον κόσμο των ηχοχρωμάτων, να οδηγήσει τη λαμπρότητα της λεπτομέρειας στα όρια της δεξιοτεχνίας.
Τη σκηνοθεσία και τα σκηνικά της Ηλέκτρας υπογράφει ο σπουδαίος Έλληνας σκηνοθέτης της όπερας, Γιάννης Κόκκος, ο οποίος με έδρα το Παρίσι, έχει παρουσιάσει δουλειές του στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου από τη Σκάλα του Μιλάνου έως το Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου και από το Ρεάλ της Μαδρίτης έως την Όπερα της Βιέννης και το Μαριίνσκι, έχει συνεργαστεί με τους κορυφαίους μαέστρους (Αμπάντο, Μούτι, Γκάρντινερ, Μέτα κ.α.) ενώ έχει τιμηθεί με πληθώρα βραβείων για το έργο του.
Η Ηλέκτρα σηματοδοτεί την πρώτη συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με την κορυφαία Ελληνίδα μεσόφωνο Αγνή Μπάλτσα, η οποία έχει αναλάβει τον ρόλο της Κλυταιμνήστρας σε όλες τις παραστάσεις. Η Αγνή Μπάλτσα πρωτοεμφανίστηκε το 1968, σε ηλικία μόλις 24 ετών και με μεγάλη επιτυχία, ως Κερουμπίνο (Οι γάμοι του Φίγκαρο) στην Όπερα της Φραγκφούρτης, ενώ ακολούθησε ο Οκταβιανός (Ο ιππότης με το ρόδο) στην Όπερα της Βιέννης. Έκτοτε ξεκίνησε μια συναρπαστική καλλιτεχνική διαδρομή, η οποία την οδήγησε στα σπουδαιότερα θέατρα του κόσμου: Κρατική Όπερα Βαυαρίας (Μόναχο), Βασιλική Όπερα Λονδίνου (Κόβεντ Γκάρντεν), Όπερα Παρισιού, Σκάλα Μιλάνου, Μητροπολιτική Όπερας Νέας Υόρκης, Θέατρο Ρεάλ Μαδρίτης κ.ά. Συνεργάστηκε επανειλημμένα με τη Γερμανική Όπερα Βερολίνου, την Κρατική Όπερα Βιέννης, το Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ, ενώ οι επιτυχημένες περιοδείες της έφτασαν έως τη Λατινική Αμερική, την Ιαπωνία και την Κορέα.
Τον ρόλο της Ηλέκτρας θα ερμηνεύσει η διακεκριμένη Γερμανίδα υψίφωνος Ζαμπίνε Χογκρέφε. Ο Ολλανδός τενόρος Φρανκ βαν Άκεν, ο οποίος θα ερμηνεύσει τον ρόλο του Αίγισθου, συγκαταλέγεται στους δημοφιλέστερους της γενιάς του. Η Γερμανίδα υψίφωνος Γκουν-Μπριτ Μπάρκμιν ερμηνεύει τον ρόλο της Χρυσόθεμις. Στον ρόλο του Ορέστη ο σπουδαίος Έλληνας βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός. Το ιδιαιτέρως απαιτητικό κομμάτι της μουσικής διεύθυνσης της Ηλέκτρας έχει αναλάβει ο διακεκριμένος Έλληνας αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος. Στους υπόλοιπους ρόλους:
- Ο παιδαγωγός του Ορέστη: Κωστής Μαυρογένης
- Η έμπιστη: Αμαλία Αυλωνίτη
- Η συνοδός: Ειρήνη Αθανασίου
- Νεαρός υπηρέτης: Χρήστος Κεχρής
- Ηλικιωμένος υπηρέτης: Κωστής Ρασιδάκις
- Επιστάτρια: Άρτεμις Μπόγρη
- Πέντε θεραπαινίδες: Χρυσάνθη Σπιτάδη, Ινές Ζήκου, Μαρισία Παπαλεξίου, Σοφία Κυανίδου, Μαρία Μητσοπούλου
Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Η Εθνική Λυρική Σκηνή ευχαριστεί θερμά την κυρία Αγνή Μπάλτσα για την αφιλοκερδή της συμμετοχή στην παραγωγή.
