Η τέχνη του να είσαι ευτυχισμένος
Ένας οδηγός ευτυχίας από τον κήρυκα της απαισιοδοξίας; Ναι. Ο κορυφαίος Γερμανός θεωρητικός του πεσιμισμού Άρθουρ Σοπενχάουερ (1788-1860 ) δίνει πενήντα οδηγίες για την κατάκτηση της ευδαιμονίας σε έναν κόσμο που πολιορκείται από τη δυστυχία.
«Η τέχνη του να είσαι ευτυχισμένος» είναι το βιβλίο-δοκίμιο αισιοδοξίας που κυκλοφορεί την ερχόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Πατάκη, σε επιμέλεια και εισαγωγή του καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα και επιμελητή των Απάντων του Φράνκο Βόλπι (1952-2009), ο οποίος έδωσε ενιαία μορφή σε αποφθέγματα, συμβουλές, αφορισμούς και ρητά στοχαστών, φιλοσόφων και ποιητών από τον Όμηρο μέχρι την εποχή του, που κρατούσε επί δεκαετίες ο Σοπενχάουερ.
Πρόκειται για αποθησαυρίσματα μιας ολόκληρης ζωής τα οποία βρέθηκαν σε πολλά τετράδιά του, άλλοτε ως επιγράμματα, άλλοτε ως συνοπτικές σημειώσεις και άλλοτε ως τεκμηριωμένες αναλύσεις.
Πώς είναι δυνατόν ένας επιφανής του μαύρου να συλλέγει ρητά για μια ηλιόλουστη ζωή; Το εξηγεί ο ίδιος, λέγοντας ότι ακριβώς η παραδοχή της πεσιμιστικής φιλοσοφικής θεώρησης επιβάλλει πρακτικές προτροπές για να ξεπεράσουμε τον πόνο, τις δυσκολίες και τη φθορά.
Μιλάμε για ένα απολαυστικό εγχειρίδιο κόντρα στην καταθλιπτική οπτική. Ένα βιβλίο 141 σελίδων με μικρά κείμενα ενάντια στα μεγάλα βάσανα. Παυσίλυπες ιδέες για να απαλύνουμε τις εγγενείς και εξωγενείς θλίψεις.
Ιδού λοιπόν η ευτυχία… στο χέρι μας. Αν όχι όλη, τουλάχιστον η σχετική. Διότι η απόλυτη - προειδοποιεί- δεν υφίσταται. Είπαμε: Ευδαιμονία ναι! Αλλά στα πλαίσια του εφικτού. Υπογραμμίζοντας πάντα την αριστοτελική θέση ότι η ευδαιμονία εξαρτάται από τρεις παράγοντες, δηλαδή από αυτό που είσαι, από αυτό που έχεις και από αυτό που είσαι για τους άλλους, ο Σοπενχάουερ οριοθετεί τις συμβουλές του στο ενδιάμεσο μεταξύ στωικότητας και μακιαβελισμού.
Μελετώντας την παρηγορητική αυτή πραγματεία, κάναμε ένα απάνθισμα με τις παρακάτω συνοπτικές αναφορές και …συνταγές του:
Ο επίκτητος χαρακτήρας διαμορφώνετε κατά τη διάρκεια της ζωής μας.
Τα αγαθά που δεν ονειρεύτηκε κάποιος να διεκδικήσει, δεν του λείπουν καθόλου.
Η εύθυμη ή δύσθυμη φύση του ανθρώπου δεν καθορίζεται από την κοινωνική τάξη.
Να κάνουμε με καλή καρδιά ό,τι μπορούμε να υποφέρουμε με καλή καρδιά.
Να σκεφτόμαστε ώριμα πριν προβούμε σε πράξεις.
Περιορίστε τον κύκλο των σχέσεων σας. Έτσι δίνετε μικρότερη λαβή στη δυστυχία.
Ο έξυπνος δεν επιδιώκει την απόλαυση, αλλά την έλλειψη πόνου.
Υποτάξου στη λογική, αν θέλεις να υποτάξεις τα πάντα.
Τιμωρώντας τον εαυτό μας, γινόμαστε πιο προσεκτικοί την επόμενη φορά.
Ανοίξτε διάπλατα τις πόρτες και τα παράθυρα στην καλή διάθεση.
Θεωρείστε ότι η τωρινή συμφορά είναι ένα πολύ μικρό μέρος, από αυτό που θα μπορούσε να είχε συμβεί.
Είναι κέρδος να θυσιάζεις απολαύσεις για να αποφύγεις τον πόνο.
Ας μη γίνεται η φαντασία απεχθές όργανο βασανιστηρίου μας.
Αποφύγετε να δείξετε μεγάλο ενθουσιασμό και μεγάλη στεναχώρια.
Η πρώτη αρχή της ευδαιμονίας είναι: Το να ζεις ευτυχισμένα σημαίνει να ζεις όσο το δυνατόν λιγότερη δυστυχία.
Ακολουθεί η προδημοσίευση της ενότητας όπου αναλύεται ο πρώτος, ο δεύτερος και τρίτος κανόνας ζωής.
ΑΡΘΟΥΡ ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ
«Η Τέχνη του να είσαι ευτυχισμένος», Εκδόσεις Πατάκη, Οκτώβριος 2015
Κανόνας ζωής 1ος: "Είμαστε όλοι γεννημένοι στην Αρκαδία"
Ή, αλλιώς, ερχόμαστε στη ζωή γεμάτοι απαιτήσεις για ευτυχία και ευδαιμονία, και έχουμε την παράλογη ελπίδα να τις πραγματοποιήσουμε έως ότου η μοίρα βρεθεί άκομψα στον δρόμο μας για να μας δείξει πως τίποτα δεν εξαρτάται από εμάς και πως, αντίθετα, όλα εκείνη τα καθορίζει· εκείνη έχει αδιαμφισβήτητο δικαίωμα όχι μόνο πάνω σε ό,τι κατέχουμε και έχουμε πετύχει, αλλά και πάνω στα ίδια μας τα χέρια και τα πόδια, τα μάτια και τα αυτιά μας, ακόμα και πάνω στη μύτη μας που βρίσκεται στο κέντρο του προσώπου μας. Έτσι έρχεται η εμπειρία για να μας διδάξει πως η ευτυχία και η ευδαιμονία είναι απλά μακρινές χίμαιρες, κάτι που μας υποδεικνύει μια αυταπάτη· και πως, αντίθετα, τα βάσανα και ο πόνος είναι η πραγματικότητα, είναι αυτά που γνωρίζουμε άμεσα, δίχως αυταπάτες και καθυστερήσεις. Τι αποκομίζουμε από το δίδαγμά τους;
Να σταματήσουμε να αναζητάμε την ευτυχία και τη χαρά, και να προσπαθούμε αποκλειστικά να αποφύγουμε -όσο αυτό είναι εφικτό- τα βάσανα και τον πόνο. Ἒτι ὁ φρόνιμος τὸ ἄλυπον διώκει, οὐ τὸ ἡδύ. [«Ο φρόνιμος δεν αναζητά την απόλαυση, αλλά την απουσία πόνου», Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, VII, 11, 1152b 15]. Αντιλαμβανόμαστε πως το καλύτερο που μπορούμε να περιμένουμε επί γης είναι μια ζωή δίχως βάσανα, μια ζωή που να μπορούμε να υποφέρουμε αγόγγυστα: μια τέτοια ζωή μας έτυχε και αυτή ξέρουμε να εκτιμάμε· πρέπει να φροντίσουμε να μην την καταστρέψουμε επιδιώκοντας εσαεί ανύπαρκτες χαρές και αγωνιώντας για ένα μέλλον που πάντα θα είναι αβέβαιο - άλλωστε, όσο και αν προσπαθούμε να της αντισταθούμε, το μέλλον είναι εξ ολοκλήρου στα χέρια της μοίρας> Επιπλέον, γιατί να είναι ανόητο να φροντίζουμε πάντα να απολαμβάνουμε όσο το δυνατό περισσότερο το παρόν, που είναι και το μόνο βέβαιο, δεδομένου ότι η ίδια η ζωή στο σύνολό της δεν είναι παρά ένα μεγάλο παρόν, και συνεπώς εντελώς φευγαλέα;
Κανόνας ζωής 2ος: «Αποφύγετε τη ζήλια»
Νumquam felix eris, dum te torquebit felicior [«Πότε δεν θα είσαι ευτυχισμένος, όσο βασανίζεσαι από κάποιον πιο ευτυχισμένο», Σενέκας, Περί οργής III, 30, 3]. Cum cogitaveris quot te antecedant, respice quot sequantur [«Αν σκέφτεσαι το πλήθος που προηγήθηκε, σκέψου και πόσοι θα ακολουθήσουν μετά από σένα», Σενέκας, Επιστολές προς Λουκίλιο 15, 10]. <τίποτα :="" p="" h2="" 3="" sup="" -="">
Προτού φτάσει στον σκοπό του, είναι ουσιαστικά δίχως χαρακτήρα· παρ' όλη τη συνέπεια που έχει εκ φύσεως ο εμπειρικός του χαρακτήρας και παρόλο που πρέπει σε γενικές γραμμές να μείνει πιστός στον εαυτό του και να ακολουθήσει την πορεία του, άγεται από τον δαίμονά του. Έτσι, δεν θα διαγράψει γραμμική πορεία, αλλά τεθλασμένη, άνιση· θα διστάσει, θα λοξοδρομήσει, θα παλινδρομήσει, θα νιώσει μεταμέλεια και πόνο.
