Η «Αντιγόνη» του Ζαν Ανούιγ σε σκηνοθεσία Μαρκ Πακέν

Η Κομεντί-Φρανσέζ παρουσιάζει για πρώτη φορά στην ιστορία της την Αντιγόνη του Ζαν Ανούιγ, ένα κορυφαίο έργο του σύγχρονου θεάτρου, προκλητικό, μαχητικό, ποιητικό, με μια ηρωίδα σύμβολο της παγκόσμιας μοίρας, της συνείδησης του 20ού αιώνα. Μια μεταφορά για το άτομο που στέκει απέναντι στο παντοδύναμο κράτος, απελπισμένο και αδύναμο, αλλά επίμονο στις αντιστάσεις του.

Σε σκηνοθεσία  του Μαρκ Πακέν, η εύθραυστη, αλλά απείθαρχη και πεισματάρα αυτή Αντιγόνη γίνεται μια σύγχρονη γυναίκα, μια «απομυθοποιημένη» φιγούρα, ανθρώπινη, που μιλάει στο κοινό με μια γλώσσα «μεγάλης απλότητας και ομορφιάς, με φωνή σπαρακτική σαν βιολοντσέλο», όπως έγραψε ο Φιγκαρό.

Το σκηνικό του Ζεράρ Ντιντιέ, λιτό, με καθαρές γραμμές, ορίζεται από έναν τοίχο με τρεις μνημειακές πόρτες, έναν τοίχο που προς το τέλος της παράστασης θα μετακινηθεί για να αποκαλύψει στο κοινό τους πρωταγωνιστές στην καθημερινότητά τους, οικείους, για να μας θυμίσει ότι αυτά που παρακολουθούμε εξακολουθούν να συμβαίνουν κάθε μέρα, όπου υπάρχει καταπίεση, ότι οι άνθρωποι πεθαίνουν κάθε μέρα για τις πεποιθήσεις τους, ότι διακινδυνεύουν τη ζωή τους, για να μην συμβιβαστούν.

Γραμμένο στην καρδιά της γερμανικής κατοχής, η Αντιγόνη του Ανούιγ είναι ένα έργο που έχει παρουσιαστεί στις σκηνές όλου του κόσμου άπειρες φορές, έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις και έχει μελετηθεί και αναλυθεί όσο λίγα έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου.

Ο Ζαν Ανούιγ (1910-1987), γοητευμένος από πολύ νέος από την ηρωίδα του Σοφοκλή, την παίρνει από τον αρχαιοελληνικό μύθο και της αναθέτει μια επίθεση στην κυβέρνηση του Βισύ του Στρατάρχη Πετέν και των συνεργατών των Ναζί και την κάνει σύμβολο της γαλλικής αντίστασης. Οι θεατές της πρώτης παράστασης, το χειμώνα του 1944, στο Théâtre de l’Atelier, τυλιγμένοι σε κουβέρτες, έβλεπαν στη σκηνή μια νέα γυναίκα, την κόρη του Οιδίποδα, να αντιστέκεται στην εξουσία, να αγνοεί τις εντολές του θείου, του Κρέοντα, και να θάβει μόνη της τον αδελφό της, τον Πολυνίκη. Αυτή η εκδοχή της Αντιγόνης έγινε από εκείνη τη στιγμή μια κραυγή εξέγερσης και πατριωτισμού.

Ο Ανούιγ βγάζει την Αντιγόνη από τον τελετουργικό αρχαιοελληνικό κόσμο και την οδηγεί στον σύγχρονο, όπου οι θεοί έχουν εξαφανιστεί και οι αρχηγοί των κρατών έχουν τη δύναμη να ορίζουν και να χειραγωγούν τις μοίρες των ανθρώπων. Ο κόσμος αυτός της απάτης, της διαφθοράς, της λεηλασίας είναι έργο των ανθρώπων και όσοι τολμούν να του αντισταθούν βρίσκονται στο έλεος μιας απόλυτης και ανελέητης εξουσίας. Αυτή η Αντιγόνη δεν έχει χώρο για την κάθαρση, είναι τραγική όχι γιατί θα πεθάνει, αλλά γιατί δεν έχει τη δύναμη να αλλάξει την πορεία των γεγονότων, η λύτρωση είναι ανέφικτη, αλλά το μήνυμα είναι σαφές και διαρκές.

«Θα περίμενε κανείς διαβάζοντας την Αντιγόνη του Ανούιγ», λέει ο σκηνοθέτης της παράστασης Μαρκ Πακέν, «μια απλή διασκευή του έργου του Σοφοκλή, όμως δεν είναι έτσι. Μέσα στο ζοφερό κλίμα της γερμανικής κατοχής, το 1944, ο Ανούιγ και ο Αντρέ Μπαρσάκ (σκηνοθέτης και διευθυντής του Théâtre de l’Atelier) αποφασίζουν να κάνουν κάτι πιο τολμηρό. Στο Παρίσι των συλλήψεων, των προκηρύξεων, των επιθέσεων, του φόβου και της βίας, η Αντιγόνη ενσαρκώνει ξαφνικά της ελπίδες μιας ολόκληρης γενιάς… Η Αντιγόνη έρχεται στη δική μας εποχή και μας ταρακουνάει. Ιδιόμορφη, πολεμική και ταυτόχρονα ποιητική μας κατακτά και μας συγκινεί με έναν τρόπο σχεδόν βίαιο. Μας θέτει αμείλικτα ερωτήματα… Νομίζω ότι και σήμερα αυτή η φωνή έχει ακόμα τη δύναμη να μας αφυπνίζει».

Για τον Μαρκ Πακέν, η Αντιγόνη του Ανούιγ είναι ένα έργο πρωτότυπο, που με πρόσχημα τον μύθο και την τραγωδία του Σοφοκλή, θέτει ένα ερώτημα που είναι διαρκώς επίκαιρο: τι είναι η πολιτική; στοχασμός ή επάγγελμα; Ένα ερώτημα που θέτει κάθε γενιά στον εαυτό της. Η Αντιγόνη του Πακέν είναι μια γυναίκα που συναντάμε κάθε μέρα στους δρόμους, μια από αυτές που παλεύουν, πολλές φορές, απλώς και μόνο για να υπάρξουν. Δεν είναι μύθος, είναι κομμάτι του κόσμου μας.

Η Φρανσουάζ Γκυγιάρ, η Αντιγόνη της παράστασης, φοράει παντελόνι και πουκάμισο, είναι ένα αγοροκόριτσο εύθραυστο, αλλά αποφασισμένο απέναντι στον σωματώδη και απειλητικό Κρέοντα του Μπρούνο Ραφαέλι και απαντάει με το αφοπλιστικό «για μένα», όταν εκείνος τη ρωτάει γιατί κάνει ό,τι κάνει. Αυτό το γενναίο κορίτσι δεν είναι μια φιγούρα σε βάθρο ήρωα, είναι ανθρώπινη, φοβάται το θάνατο, παλεύει με τον εαυτό της και μιλάει για όλες τις αποχρώσεις της ψυχής της σπαρακτικά. Ο Ανούιγ της ζητάει να εξερευνήσει τα βασανιστικά ηθικά διλήμματα της εποχής του με εργαλείο την υπαρξιακή φιλοσοφία, που ήταν κυρίαρχη στους στοχαστές της γενιάς του.

Το θέατρο που ίδρυσε ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ το 1680, η Κομεντί-Φρανσέζ, ένα από τα ελάχιστα κρατικά της σημερινής Γαλλίας και το μόνο με δική του ομάδα ηθοποιών, ανέθεσε στον Ζαν Πακέν την πρώτη παρουσίαση της Αντιγόνης στην ιστορία του. Ο Πακέν (γ.1968) είναι ένας σκηνοθέτης εξοικειωμένος με το σύγχρονο θέατρο, που πιστεύει στα δυναμικά έργα  και τα φροντίζει με κλασική αφοσίωση. Πολυβραβευμένος και με συνεχή παρουσία στις γαλλικές σκηνές, δημιούργησε, για την παράσταση αυτή μια ατμόσφαιρα που παραπέμπει στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ταυτόχρονα σε κάθε εποχή και έφτιαξε ένα απέριττο δράμα που αφορά τον καθένα. Οι κριτικοί αποφάνθηκαν ότι είναι μια παράσταση θαυμάσια, η οποία θα ταξιδέψει σε όλη την Ευρώπη επί δύο μήνες.