Ο Μεγάλος Δικτάτωρ – Όταν ο Τσάρλι Τσάπλιν ύψωσε τη φωνή του απέναντι στο σκοτάδι
της Αρετής Γιαλουσάκη
Υπάρχουν στιγμές στην ιστορία του κινηματογράφου που η τέχνη ξεπερνά την ψυχαγωγία και γίνεται πράξη αντίστασης. Μία από αυτές είναι σίγουρα η πρεμιέρα του «Μεγάλου Δικτάτορα», στις 15 Οκτωβρίου 1940.
Ο Τσάρλι Τσάπλιν, σε μια εποχή όπου η Ευρώπη έτρεμε μπροστά στο τέρας του ναζισμού, τόλμησε να γελοιοποιήσει τον ίδιο τον Αδόλφο Χίτλερ και να μιλήσει, με χιούμορ και ανθρωπιά, για τη δύναμη του ανθρώπου απέναντι στην εξουσία.
Η πρώτη του ομιλούσα ταινία – και ίσως η πιο θαρραλέα
Ο Τσάπλιν, γνωστός μέχρι τότε για τον βουβό «Σαρλό», αποφάσισε να κάνει κάτι που κανείς δεν περίμενε: να χρησιμοποιήσει τη φωνή του για να καταγγείλει τον φασισμό. Ήξερε πως ρισκάρει. Κανείς δεν σατίριζε τότε έναν δικτάτορα που βρισκόταν ακόμα στην εξουσία. Παρ’ όλα αυτά, προχώρησε.
Αργότερα, θα πει με ειλικρίνεια ότι, αν είχε δει τις εικόνες από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ίσως να μην είχε κάνει ποτέ την ταινία. Όμως εκείνη τη στιγμή, πίστευε βαθιά στη δύναμη της σάτιρας — και είχε δίκιο.
Η ταινία έγινε τεράστια επιτυχία και απέδειξε ότι η τέχνη μπορεί να σταθεί απέναντι στην προπαγάνδα, ακόμη και μέσα στις πιο σκοτεινές εποχές.
Ο Χίνκελ και ο κουρέας – δύο πρόσωπα της ίδιας ανθρωπότητας
Στον «Μεγάλο Δικτάτορα» ο Τσάπλιν παίζει δύο ρόλους: τον μεγαλομανή δικτάτορα Χίνκελ και έναν απλό Εβραίο κουρέα. Μέσα από αυτή τη σύγκριση, ξεγυμνώνει τον παραλογισμό της εξουσίας και ταυτόχρονα δείχνει τη δύναμη της απλής καλοσύνης.
Ο Χίνκελ είναι γελοίος, ανασφαλής και αλαζόνας· ένας άνθρωπος που παίζει με τη γη σαν παιδί που κρατά μια μπάλα. Ο κουρέας, αντίθετα, συμβολίζει την απλότητα, τη συμπόνια και την πίστη στον άνθρωπο.
Η σχέση του με τη Χάνα — ρόλος που παίζει η τότε σύζυγος του Τσάπλιν, Πολέτ Γκοντάρ — φέρνει στην ταινία εκείνη τη ζεστασιά που θυμίζει πως ακόμα και μέσα στη βαρβαρότητα, υπάρχει χώρος για αγάπη.
Η ομιλία που δεν ξεχνιέται
Το φινάλε της ταινίας είναι ίσως ένα από τα πιο δυνατά μηνύματα που έχουν ακουστεί ποτέ στον κινηματογράφο. Ο απλός κουρέας, μπερδεμένος με τον δικτάτορα, παίρνει τον λόγο και απευθύνεται σε ολόκληρη την ανθρωπότητα:
«Δεν χρειαζόμαστε μηχανές, αλλά ανθρωπιά. Περισσότερο από εξυπνάδα, χρειαζόμαστε καλοσύνη και καλοσύνη.»
Κάθε φορά που ακούω αυτά τα λόγια, νιώθω πως ο Τσάπλιν δεν μιλά μόνο για τότε, αλλά για κάθε εποχή. Για εμάς. Για κάθε φορά που η εξουσία, ο φόβος ή η αδικία απειλούν να μας κάνουν να ξεχάσουμε τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Από την απαγόρευση στην αθανασία
Η ταινία, φυσικά, απαγορεύτηκε στη ναζιστική Γερμανία και στις χώρες που βρίσκονταν υπό κατοχή. Ο Τσάπλιν κατηγορήθηκε πως ήταν Εβραίος (δεν ήταν), ενώ πολλοί τον αποκάλεσαν «Μωυσή του 20ού αιώνα» για την υποστήριξή του σε πρόσφυγες και θύματα του πολέμου.
Σήμερα, 84 χρόνια μετά, «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» παραμένει ένα έργο που δεν έχει χάσει τίποτα από τη δύναμή του. Είναι μια υπενθύμιση ότι η τέχνη, όταν τολμά, μπορεί να γίνει φως. Και πως ακόμη και μέσα στην πιο σκοτεινή εποχή, υπάρχει πάντα χώρος για μια φωνή που θα πει: «Μην απελπίζεστε. Εμείς, οι άνθρωποι, μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο.»
