"Λουκέτο" στο Ηρώδειο: Οι σημαντικές φθορές που έχει υποστεί -Τι θα περιλαμβάνουν τα έργα ανάδειξης

Απόγευμα στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Βόλτα με ένα παγωτό στο χέρι, με τον ήλιο που δύει να «χτυπάει» κατάματα. Περπατώντας προς τα σκαλιά του Ηρωδείου, ξεπροβάλει σταδιακά, ανάμεσα στα δέντρα, ο νότιος τοίχος του με τις χαρακτηριστικές καμάρες. Ανεβαίνοντας, αρχίζει να φαίνεται σε όλο του το μεγαλείο ανάμεσα στις ελιές που στοιχίζονται στο πλάι, με το υψηλότερο σημείο του, ύψους σχεδόν 30 μέτρων. Από πάνω, επιβλητικός και φωτεινός, ο Παρθενώνας.

Ο προαύλιος χώρος έξω από αρχαίο θέατρο, όπου θα πραγματοποιηθεί η πρεμιέρα της όπερας του Τζουζέπε Βέρντι «Ριγολέττος» από την Εθνική Λυρική Σκηνή, είναι γεμάτος από κόσμο. Πώς αλλιώς, αφού το ίδιο το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού και όλα γύρω του αποτελούν έντονους συμβολισμούς της ελληνικής ταυτότητας: Ακρόπολη, φως, πολιτισμός, ιστορία, διάρκεια.

Πρόκειται για την τελευταία παραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών - Επιδαύρου πριν από το κλείσιμο του χώρου για εργασίες ανάδειξης, προστασίας και αποκατάστασης του μνημείου. Αν και θα παραμείνει ανοικτό μέχρι και τα τέλη Οκτωβρίου για προγραμματισμένες συναυλίες, ωστόσο αυτό εδώ φαίνεται να είναι ένα οπερατικό «αντίο» στο καλοκαιρινό Ηρώδειο από τη Λυρική και το Φεστιβάλ.

Η λειτουργία του μνημείου θα ανασταλεί τουλάχιστον για 3 χρόνια για τη φιλοξενία τόσο καλλιτεχνικών δρώμενων όσο και των επισκεπτών, σύμφωνα με την Έλενα Κουντούρη, προϊσταμένη Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και αναπληρώτρια προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, η οποία μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Όπως ανέφερε, σκοπός των εργασιών που θα γίνουν, είναι «αφ' ενός η διατήρηση και αφ' ετέρου η βελτίωση της αναγνωσιμότητας του μνημείου από το ευρύ κοινό». Επιπλέον, όπως σημείωσε, θα πραγματοποιηθεί αναβάθμιση και βελτίωση των υποδομών του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Διάφορες μορφές φθορών

Το θέατρο αυτό το είναι γεμάτο, τα ρούχα καλοκαιρινά και ανάλαφρα, μιας και το καλοκαίρι είναι «στο φόρτε» του, τα πεντελικά μάρμαρα είναι ακόμα ζεστά, εξαιτίας του καύσωνα διαρκείας, ενώ το αεράκι είναι λιγοστό. Μία κοπέλα σε κάποια διπλανή θέση κρατά τα ψηλοτάκουνα πέδιλά της και έχει φορέσει τις σαγιονάρες που της έδωσε το προσωπικό του Φεστιβάλ. Λίγο πριν αρχίσει η παράσταση, ακούγεται η παραίνεση για σεβασμό στον χώρο και η παρότρυνση για να παραμείνει καθαρός.

Αναπόφευκτα, έρχονται στο μυαλό οι διάφορες μορφές φθορών που έχει πιθανόν υποστεί το μνημείο τις τελευταίες δεκαετίες.

Σύμφωνα με την κ. Κουντούρη, οι μορφές φθορών που παρατηρούνται είναι οι εξής:

- Βιοδιάβρωση που προκαλείται από την ανάπτυξη μικροοργανισμών σε σημεία όπου δημιουργούνται κοιλότητες και λιμνάζει νερό.

- Ανάπτυξη ριζικού συστήματος, που παρατηρείται κυρίως στους αρμούς, όπου υπάρχει και συσσώρευση χώματος.

- Ρηγματώσεις που προχωρούν σε βάθος στο εσωτερικό του λίθου και επιφανειακές ρωγμές, που εντοπίζονται κυρίως στο κοίλο αλλά και σε άλλα σημεία.

- Ετοιμορροπίες θραυσμάτων που έχουν αποκολληθεί λόγω θραύσης, αλλά παραμένουν στην θέση τους.

- Αστοχία παλαιότερων επεμβάσεων, λόγω κακής πρόσφυσης των υλικών που έχουν χρησιμοποιηθεί με το αρχαίο υλικό και ατυχούς αισθητικού αποτελέσματος.

- Απώλεια υλικού λόγω συστοδιαστολών κατά τις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις.

Αναλυτική παρουσίαση των μελετών στις αρχές του 2026

Όπως ανέφερε η κ. Κουντούρη, «έως και σήμερα οι εργασίες συντήρησης που έχουν εφαρμοσθεί είχαν σωστικό χαρακτήρα και επικεντρώθηκαν στα αρχαία μέλη του Ωδείου». Το εκτενέστερο πλέον πρόσφατο πρόγραμμα εκτελέσθηκε κατά το χρονικό διάστημα 2011 - 2015, με συγχρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ στο πλαίσιο του Π.Ε.Π. «Αττική 2007-2013» και «αφορούσε κυρίως επεμβάσεις στο ανατολικό και δυτικό τμήμα του νότιου μετωπικού τοίχου της σκηνής του μνημείου», όπως εξήγησε η κ. Κουντούρη. Επιπλέον, κατά τη διετία 2022 -2024 εργασίες πραγματοποιήθηκαν και στο κεντρικό τμήμα του μετωπικού τοίχου, ενώ παράλληλα έγινε λεπτομερής καταγραφή της κατάστασης διατήρησής του.

Αν και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών μεριμνά συστηματικά για τη συντήρηση του Ηρωδείου --«είναι προφανές ότι ένα αρχαίο μνημείο σε χρήση απαιτεί τακτική συντήρηση», επεσήμανε, σημειώνοντας ότι κάθε χρόνο, συνήθως Μάρτιο και Νοέμβριο, πραγματοποιούνται εργασίες συντήρησης--, οι νέες εργασίες θα είναι σαφώς μεγαλύτερης κλίμακας.

Αυτή τη στιγμή, έχει αρχίσει η εκπόνηση διεπιστημονικού ερευνητικού προγράμματος από το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο (Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών). Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με τα όσα ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Κουντούρη, θα πραγματοποιηθούν εργασίες για τη στερέωση και αποκατάσταση του νότιου τοίχου της σκηνής, του λογείου και του περιμετρικού τοίχου του με στατική επίλυση όπως και γεωτεχνική έρευνα. Επίσης, θα πραγματοποιηθεί έλεγχος της στατικής επάρκειας των αποκατεστημένων τμημάτων των παλαιών αναστηλώσεων της δεκαετίας του 1950 καθώς και επισκευές αυτών όπου κρίνεται απαραίτητο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποκάλυψη και ανάδειξη του σκηνικού οικοδομήματος και των ψηφιδωτών δαπέδων αυτού, που μέχρι στιγμής παραμένουν αθέατα. Παράλληλα, θα υλοποιηθεί έλεγχος και αποτίμηση καταπόνησης του μνημείου από ηχητική επιβάρυνση.

Επιπλέον, θα υλοποιηθεί αρχιτεκτονικός και στατικός σχεδιασμός νέων εγκαταστάσεων για την ανακαίνιση του εσωτερικού χώρου των καμαρινιών, των WC του Φεστιβάλ και του αρχαιολογικού χώρου και σχεδίαση νέου εξοπλισμού, ενώ θα προστεθούν εγκαταστάσεις και υποδομές του Φεστιβάλ νοτίως του ανδήρου της Πλατείας του Ηρωδείου προκειμένου να μεταφερθούν τα καμαρίνια της Ελληνικό Φεστιβάλ.

Για το σύνολο του μνημείου και του περιβάλλοντος χώρου θα πραγματοποιηθεί σχεδιασμός της απορροής ομβρίων, επανασχεδιασμός των ΗΜ δικτύων, ενώ τέλος στο πλαίσιο των εργασιών θα ενταχθεί η πυροπροστασία του μνημείου και η αναβάθμιση του συστήματος αποχέτευσης.

Η κ. Κουντούρη εκτίμησε ότι η αναλυτική παρουσίαση των μελετών θα πραγματοποιηθεί τον Ιανουάριο ή τον Φεβρουάριο του 2026, έπειτα από την εξέτασή τους από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

Ένα θέατρο με «βαριά» ιστορία

Έχει πια βραδιάσει. Τα φώτα σβήνουν και ο μοναδικός προβολέας που ανάβει «ακολουθεί» τον μαέστρο Ντέρικ Ινόεϊ στη διαδρομή του προς το πόντιουμ, για να διευθύνει την ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Μία σκηνή που έχει επαναληφθεί πολλάκις εδώ και δεκαετίες, από τότε που το Ηρώδειο αποτέλεσε επίκεντρο του καλοκαιρινού καλλιτεχνικού γίγνεσθαι από την ίδρυση του Φεστιβάλ Αθηνών, το 1955.

Καλλιτέχνες μεγάλου βεληνεκούς, Έλληνες και ξένοι, τραγουδιστές, συνθέτες, διευθυντές ορχήστρας, ηθοποιοί, έχουν εμφανιστεί στον εμβληματικό αυτό χώρο: Από τον Ρίχαρντ Στράους που έδωσε συναυλία το 1926, στη νεαρή Μαρία Καλογεροπούλου που έκανε το ντεμπούτο της στον Πρωτομάστορα το 1944 και αργότερα στη διεθνή ντίβα, Κάλλας πλέον, που επέστρεψε το 1957. Από τον Φρανκ Σινάτρα και τον Έλτον Τζον, στον Yanni και τον Ζαν Μισέλ Ζαρ. Από τη Μονσεράτ Καμπαγιέ και τους τρεις τενόρους (Λουτσιάνο Παβαρότι, Πλάθιντο Ντομίνγκο, Χοσέ Καρέρας) στην Πάτι Σμιθ και τους James. Aπό τον Θεωδοράκη, τον Χατζιδάκι και τον Ξαρχάκο, μέχρι τον Σαββόπουλο και από τη Νάνα Μούσχουρη στη Μαρινέλλα και τη Χαρούλα Αλεξίου. Η λίστα πολύ μεγάλη.

Την περασμένη χρονιά, μάλιστα, το Ηρώδειο έγινε το μέρος όπου το συγκρότημα Coldplay γύρισε το βιντεοκλίπ για το νέο του τότε τραγούδι «Feels like I'm falling in love», παρουσία 2.000 θαυμαστών από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Με τον «Ριγολέττο», στο σήμερα, το Ηρώδειο φιλοξενεί μία παραγωγή, στην οποία συμμετέχουν διακεκριμένοι μονωδοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό, σε αναβίωση της σκηνοθεσίας της Κατερίνας Ευαγγελάτου, καλλιτεχνικής διευθύντριας του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Το κοινό χειροκροτεί θερμά και παρατεταμένα τους συντελεστές κατά την υπόκλιση. Αργότερα, τα φώτα ανάβουν και το θέατρο αδειάζει. Αυτό ήταν ένα από τα τελευταία χειροκροτήματα στο αρχαίο θέατρο. Όχι ως «αντίο», αλλά ως «εις το επανιδείν». Και ως «ευχαριστώ» για τις τόσες ζεστές καλοκαιρινές βραδιές που έδωσαν χρώμα και άρωμα στα καλοκαίρια μας.