Έρευνα του ΙΣΑ: Ποιες αιτίες οδηγούν στην κατανάλωση αντιβιοτικών;

Απογοητευτικά συνεχίζουν να είναι τα στοιχεία για την υπερκατανάλωση αντιβιοτικών και την αύξηση της μικροβιακής αντοχής στη χώρα μας.

Η θλιβερή πρωτιά της Ελλάδας στην κατάχρηση αντιβιοτικών, στη μικροβιακή αντοχή και στους θανάτους από ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, αναδείχθηκε στο πλαίσιο δημοσκόπησης, που διενήργησε η Kapa Research, τον Απρίλιο του 2025, για λογαριασμό του ΙΣΑ, για έκτη συνεχόμενη χρονιά, στο πλαίσιο της Πανελλήνιας Εκστρατείας για την Ορθολογική Χρήση των Αντιβιοτικών στην Κοινότητα.

Η Ελλάδα από το 2011 βρίσκεται μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, στην κορυφή της λίστας κατανάλωσης των αντιβιοτικών, με το επικίνδυνο ποσοστό του 75% στους ενήλικες, αλλά και στα παιδιά και τους εφήβους κάτω των 18 ετών, έναντι του 48% το 2015. Η εξέλιξη αυτή μεγαλώνει τη στατιστική απόσταση της χώρας μας μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και επιτείνει την ανάγκη για νέα στόχευση της Πολιτείας και των υγειονομικών φορέων σχετικά με τη μείωση της αλόγιστης χρήσης των αντιβιοτικών.

Η υπερκατανάλωση αντιβιοτικών αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα δημόσιας υγείας. Η κατάχρησή τους «αχρηστεύει» τη δράση τους, ανοίγοντας το δρόμο στα πολυανθεκτικά μικρόβια τα οποία ευθύνονται για τον θάνατο 2.000 ατόμων ετησίως στην Ελλάδα.

Τα παραπάνω τονίστηκαν κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, που διοργάνωσε ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών, σε συνεργασία με την Ομάδα Εργασίας για τη Μικροβιακή Αντοχή της Ελληνικής Εταιρείας Χημειοθεραπείας και το Ελληνικό Διαδημοτικό Δίκτυο Υγιών Πόλεων.

Όπως υπογράμμισε ο πρόεδρος του ΙΣΑ και του ΕΔΔΥΠΠΥ, Γιώργος Πατούλης, οι δημοσκοπήσεις διεξάγονται από το 2013. Βασίζονται σε παρόμοιο ερωτηματολόγιο και αποτελούν ένα εργαλείο που καθοδηγεί τους στόχους που θέτει ο ΙΣΑ για την αντιμετώπιση του επικίνδυνου φαινομένου της υπερκατανάλωσης των αντιβιοτικών στη χώρα μας και της αύξησης της Μικροβιακής Αντοχής.

«Δυστυχώς, στη χώρα μας η κατανάλωση αντιβιοτικών παραμένει σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα, συχνά χωρίς ιατρική συνταγή και χωρίς τις απαραίτητες διαγνωστικές ενδείξεις», επεσήμανε ο πρόεδρος του ΙΣΑ και πρόσθεσε:

«Το θετικό είναι ότι το μέτρο της υποχρεωτικής συνταγογράφησης, που εισηγήθηκε ο ΙΣΑ και υιοθετήθηκε με επιτυχία από την Πολιτεία, έχει μειώσει στο 3% έναντι του 16% την αυθαίρετη, χωρίς συνταγή, προμήθεια αντιβιοτικών από τα φαρμακεία. Ωστόσο, όπως καταγράφουν τα στοιχεία της τελευταίας έρευνας, το 75% των ενηλίκων, σταθερά τα τελευταία χρόνια, δηλώνει ότι έλαβε έστω και μία φορά αντιβιοτικό το χρόνο που προηγήθηκε. Το ποσοστό αυτό είναι αυξημένο σε σχέση με το 2013, όπου το 50% δήλωνε αντίστοιχα ότι έλαβε αντιβιοτικό το χρόνο που προηγήθηκε».

Η κατανάλωση αντιβιοτικών παραμένει σε υψηλά επίπεδα

• Από την πλευρά της, η ομ. καθηγήτρια Παθολογίας-Λοιμώξεων ΕΚΠΑ, επ. πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Χημειοθεραπείας (ΕΕΧ), Ελένη Γιαμαρέλλου, τόνισε ότι η κατανάλωση παραμένει σε υψηλά επίπεδα και ανέφερε ότι:
• Διαχρονικά, ένας στους τέσσερις προμηθεύεται αντιβιοτικά, χωρίς να επισκεφθεί πρώτα το γιατρό.
• Το ποσοστό που οι πολίτες διατηρούν αντιβιοτικά στο σπίτι, για ώρα ανάγκης, μειώθηκε στο 22% από 36% την τελευταία δεκαετία.
• Αυξήθηκε, όμως, στο 11% το ποσοστό λήψης αντιβιοτικών, που οι πολίτες διατηρούν στο σπίτι από προηγούμενη χρήση, έναντι του 9%, το 2013.
• Μικρή υποχώρηση σημείωσε η εκ των υστέρων συνταγογράφηση, από το 7% το 2021, στο 5%.
• Το 66% των ερωτηθέντων (2025), οι οποίοι μπορούσαν να θυμηθούν ποιο αντιβιοτικό πήραν, δήλωσαν ότι πήραν αμοξυκιλλίνη ή αμοξυκιλλίνη-κλαβουλανικό, αντιβιοτικά που σταθερά την τελευταία 10ετία είναι τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα.

Οι αιτίες που οδηγούν στην κατανάλωση αντιβιοτικών

Στην πρόσφατη δημοσκόπηση παρατηρείται διαφοροποίηση ως προς τους λόγους που οδηγούν στη λήψη αντιβιοτικού. Συγκεκριμένα:

• Τα οδοντιατρικά προβλήματα, με ποσοστό 58-61% αναδεικνύονται ως συχνότερο αίτιο χορήγησης αντιβιοτικού.
• Ακολουθούν τα συμπτώματα από το ανώτερο (57%) και κατώτερο αναπνευστικό (ιγμορίτιδα) (46%).
• Για το συνάχι και το διαρροϊκό σύνδρομο μόνο 10% αναφέρουν λήψη αντιβιοτικού.
• Η νόσος COVID-19, τη χρονιά που προηγήθηκε παρουσίασε ήπια εικόνα και οδήγησε σε λήψη αντιβιοτικού μόνο στο 1,5%.

Οι συμμετέχοντες απάντησαν σε ποσοστό 69% ότι είναι ενημερωμένοι για την υπερκατανάλωση και την άσκοπη χρήση των αντιβιοτικών, την ανάγκη συνταγογράφησης (71%) και τις επιπτώσεις της Μικροβιακής Αντοχής (51%).

Η κ. Γιαμαρέλλου εστιάζοντας σε λύσεις και εφικτούς στόχους, ώστε να σταματήσει να συντηρείται η αρνητική πρωτιά της χώρας μας και να μειωθεί η μικροβιακή αντοχή, τόνισε ότι πρέπει να δοθεί έμφαση στην υποχρεωτική και επαναλαμβανόμενη εκπαίδευση των ιατρών για τη σωστή χρήση των αντιβιοτικών, ξεκινώντας από τα φοιτητικά χρόνια. Η κ. Γιαμαρέλλου υπογράμμισε ότι οι ιατροί πρέπει να ακολουθούν τις βασικές αρχές για τη συνταγογράφηση και ειδικότερα:

• Οι ιατροί που συνταγογραφούν (εκ των προτέρων και εκ των υστέρων), να εφαρμόζουν συνεχή, υποχρεωτική και ανακυκλούμενη ανά 3ετία εκπαίδευση στο αντικείμενο των λοιμώξεων και της αντιμικροβιακής θεραπείας.
• Η εκπαίδευση στην αντιμικροβιακή θεραπεία (συνταγογραφία) πρέπει να ξεκινάει από τα 2 τελευταία έτη φοίτησης τόσο για τους μελλοντικούς ιατρούς όσο και τους φαρμακοποιούς.
• Να αποφεύγεται η φύλαξη και η λήψη leftovers αντιβιοτικών στο σπίτι. Σε αυτό πρέπει να συμμετέχουν και οι συνταγογραφούντες ιατροί, εκπαιδεύοντας ανάλογα τους ασθενείς τους.
• Να εφαρμόζεται υποχρεωτικά το Strep test -μόνο από τον κλινικό ιατρό- στους ασθενείς με φαρυγγοαμυγδαλίτιδα, για τη σωστή διάγνωση της στρεπτοκοκκικής λοίμωξης.

Επιπλέον: Να αυξηθεί η εμβολιαστική κάλυψη των ενηλίκων για Πνευμονιόκοκκο, RSV (Αναπνευστικό Συγκιτιακό Ιό) και Γρίπη, που οδηγούν λανθασμένα σε υπερκατανάλωση αντιβιοτικών.

Η κ. Γιαμαρέλλου κατέληξε ότι τα υπερμικρόβια, με τις ανθεκτικές γενεές που παρατάσσουν στα αντιβιοτικά, λόγω της Μικροβιακής Αντοχής, αποτελούν εχθρό που εξαπλώνεται με ταχύτητα και η ιατρική κοινότητα πρέπει να διασώσει τα όπλα της.

Η επιδημιολογική πρόβλεψη στην πρόσφατη παγκόσμια ανάλυση, ότι, μεταξύ του 2025 και του 2050, περισσότερα από 200 εκατ. άνθρωποι θα πεθάνουν από λοιμώξεις που προκαλούνται από τα πολυανθεκτικά στα αντιβιοτικά μικρόβια, υποδεικνύει ότι η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει και απαιτούνται αυστηρά προγράμματα, τόνισε η κ. Γιαμαρέλλου.

Πρόσθεσε ότι η συστηματική και εμπεριστατωμένη ανάδειξη του προβλήματος και η επαναλαμβανόμενη ενημέρωση για την ορθή χρήση των αντιβιοτικών μπορούν να επιδράσουν καθοριστικά στην εκπαίδευση του πολίτη και να πείσουν το κοινό, ώστε σταδιακά να αλλάξει νοοτροπία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της Δανίας, όπου με εντατικές καμπάνιες στον Τύπο, μειώθηκε η κατανάλωση της αμπικιλλίνης κατά 77%.