Επιληψία και ηλεκτροεγκεφαλογράφημα
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΙΛΗΠΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ;
Ως επιληπτική κρίση ορίζεται η παροδική εμφάνιση σημείων και/ή συμπτωμάτων λόγω ανώμαλης υπερβολικής και σύγχρονης δραστηριότητας στον εγκέφαλο. Κλινικά μπορεί να εκδηλωθεί με γενικευμένους τονικοκλονικούς σπασμούς στα άκρα και τον κορμό, μυοκλονίες, προσήλωση βλέμματος ακόμα και συμπτώματα από την ψυχική σφαίρα όπως ξαφνικό αίσθημα φόβου ή dejavu.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΙΛΗΨΙΑ;
Η επιληψία αποτελεί συχνή νευρολογική διαταραχή που επηρεάζει 1 ανά 100 άτομα παγκοσμίως. Συνηθέστερα παρατηρείται στις ακραίες ηλικιακές ομάδες όπως κατά τους πρώτους μήνες ζωής και την παιδική ηλικία αλλά και σε άτομα άνω των 65 ετών. Ως επιληψία ορίζεται η νόσος που χαρακτηρίζεται από την εμμένουσα προδιάθεση του εγκεφάλου να προκαλεί επιληπτικές κρίσεις. Αναγνωρίζονται συγκεκριμένες νευροβιολογικές, νοητικές, ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες αυτής της κατάστασης.
Επιληψία έχει κάποιος που εμφάνισε τουλάχιστον 2 απρόκλητες κρίσεις σε διάστημα μεγαλύτερο των 24 ωρών ή εμφάνισε μια απρόκλητη κρίση αλλά έχει αυξημένη πιθανότητα για επανεμφάνιση επιπλέον κρίσεων (τουλάχιστον 60% τα επόμενα 10 χρόνια). Αυτή η αυξημένη πιθανότητα (60%) καθορίζεται από τυχόν βεβαρυμμένο ιστορικό (π.χ. κρανιοεγκεφαλική κάκωση), από την κλινική εκδήλωση (π.χ. status epilepticus) ή παθολογικά ευρήματα της νευρολογικής εξέτασης και του παρακλινικού ελέγχου (ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, απεικόνιση του εγκεφάλου).
Οφείλουμε να διασφαλίσουμε ότι για την κρίση δεν ευθύνονται καταστάσεις που «ωθούν τον εγκέφαλο στα όριά του» όπως ακραία στέρηση ύπνου, υπερκατανάλωση/στέρηση αλκοόλ ή άλλη παθολογία που μπορεί δευτεροπαθώς να προκαλέσει κρίση. Εξαίρεση αποτελεί ένας ειδικός τύπος αντανακλαστικής επιληψίας (reflex epilepsy) που πυροδοτείται αποκλειστικά με συγκεκριμένο ερέθισμα όπως έκθεση σε διαλείποντα φωτεινά ερεθίσματα.
ΟΠΟΙΟΣ ΚΑΝΕΙ ΚΡΙΣΗ ΕΧΕΙ ΕΠΙΛΗΨΙΑ;
Όλοι οι ασθενείς με επιληψία παθαίνουν επιληπτικές κρίσεις αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όποιος κάνει μια επιληπτική κρίση πάσχει από επιληψία. Το 40% των επιληπτικών κρίσεων συμβαίνουν σε ανθρώπους με κάποια οξεία εγκεφαλική προσβολή αλλά χωρίς επιληψία, και ονομάζονται οξείες προκλητές ή συμπτωματικές κρίσεις.
Αναγνωρίζονται διάφορες αιτίες προκλητών κρίσεων όπως είναι λοίμωξη, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, νεοπλασία, τραυματισμός, αυτοάνοση φλεγμονή εγκεφάλου, ηλεκτρολυτική διαταραχή, υπογλυκαιμία ή υπεργλυκαιμία. Αυτές μπορούν να αυξήσουν την διεγερσιμότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος οδηγώντας σε «ευκολότερη» πυροδότηση των επιληπτικών κρίσεων.
Από τη στιγμή που αφαιρεθεί ο προκλητικός παράγοντας ή αναστραφεί η αιτιολογία, οι κρίσεις αυτές σταματούν και δεν αναμένεται να επανεμφανιστούν. Παρόλα αυτά σε περιπτώσεις που ανευρίσκονται δομικές εγκεφαλικές ανωμαλίες, αυξάνεται ο κίνδυνος για ανάπτυξη επιληψίας, επομένως αλλάζει η θεραπευτική διαχείριση.
ΠΟΙΟΙ ΤΥΠΟΙ ΕΠΙΛΗΠΤΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ;
Η ταξινόμηση των επιληπτικών κρίσεων γίνεται κυρίως αναλόγως της κλινικής εικόνας του ασθενούς, και είναι σημαντική για την κατανόηση και αποτελεσματική διαχείριση τους σε επίπεδο διερεύνησης αιτιολογίας και επιλογής κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.
Ο βασικός διαχωρισμός αφορά στη διατήρηση ή τον επηρεασμό του επιπέδου συνείδησης, την δυνατότητα επίγνωσης του περιβάλλοντος δηλαδή τη στιγμή της κρίσης. Στη συνέχεια γίνεται ο διαχωρισμός όσον αφορά σε εστιακή ή γενικευμένη κρίση. Μια εστιακή κρίση εξορμάται από επιληπτικά δίκτυα του εγκεφαλικού φλοιού του ενός ημισφαιρίου, ακόμα και των δύο ημισφαιρίων όταν υπάρχει επέκταση της ηλεκτρικής εκφόρτισης, χωρίς όμως εμπλοκή του θαλάμου.
Στις εστιακές κρίσεις η κλινική εκδήλωση μπορεί να είναι με ανώμαλες κινήσεις, δυσαισθησίες ενός μέρους του σώματος, επηρεασμό συναισθήματος με ή χωρίς επηρεασμό της συνείδησης. Η εκδήλωση τον συμπτωμάτων εξαρτάται από την ακριβή εντόπιση της περιοχής του εγκεφάλου που επηρεάζεται. Οι γενικευμένες κρίσεις αντίστοιχα μπορεί να εκδηλώνονται κλινικά με κινητικές διαταραχές που αφορούν ολόκληρο το σώμα και απώλεια συνείδησης, καθώς επηρεάζεται «ολόκληρος» ο εγκέφαλος.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζουν τα επιληπτικά σύνδρομα που συνήθως συμβαίνουν από την νεογνική έως την εφηβική ηλικία και έχουν συγκεκριμένα κλινικά και ηλεκτροεγκεφαλογραφικά χαρακτηριστικά. Σε κάποια από αυτά οι επιληπτικές κρίσεις υφίενται αυτόματα με την πάροδο της ηλικίας, κάποια άλλα ελέγχονται πλήρως με μακροχρόνια όμως αγωγή ενώ τα πιο σοβαρά από αυτά μπορεί να έχουν δύσκολα διαχειρίσιμες κρίσεις και να συνοδεύονται από νευροαναπτυξιακή καθυστέρηση.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΕΓΚΕΦΑΛΟΓΡΑΦΗΜΑ;
Η βασική εξέταση που γίνεται σε ασθενείς με επιληψία είναι το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα. Πρόκειται για εξέταση για την οποία έχουμε 100 χρόνια εμπειρία στη χρήση της, αποδεικνύοντας την μεγάλη διαγνωστική αξία και χρησιμότητά της.
Η τοποθέτηση των ηλεκτροδίων στο κεφάλι του ασθενούς και η καταγραφή του εγκεφαλικών κυμάτων είναι απόλυτα ασφαλής διαδικασία, μη επεμβατική, χωρίς καμία αντένδειξη. Επίσης η χρήση φορητού μηχανήματος το κάνει εύχρηστο παρά την κλίνη του ασθενούς, ακόμα και σε επείγουσες καταστάσεις.
Οι σημαντικότερες ενδείξεις διενέργειας ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος αφορούν σε ασθενείς με επιληπτικές κρίσεις, όπου λαμβάνονται πολύτιμες πληροφορίες για τη διάγνωση επιληψίας και επιληπτικών συνδρόμων. Επίσης το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα συνεισφέρει στη διάκριση μη επιληπτικών επεισοδίων όπως συγκοπή, ημικρανία και παροξυσμικές ή παροδικές νευρολογικές διαταραχές άλλης αιτιολογίας. Τέλος αποτελεί σημαντικό εργαλείο για διάγνωση, εκτίμηση, πρόγνωση και παρακολούθηση εγκεφαλικής λειτουργίας σε ασθενείς με επηρεασμένο επίπεδο συνείδησης όπως εγκεφαλοπάθεια, διαταραχές μνήμης, κώμα ή εγκεφαλικό θάνατο.
ΠΟΤΕ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΕΓΚΕΦΑΛΟΓΡΑΦΗΜΑ ΜΑΚΡΑΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ;
Υπάρχουν περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητη η διενέργεια μακράς βιντεοηλεκτροεγκεφαλογραφικής καταγραφής, με παραμονή σε δωμάτιο νοσηλείας συνήθως για 24 ή 48 ώρες. Κύρια ένδειξη για μακρά καταγραφή έχουν οι φαρμακοανθεκτικές επιληψίες όπου επιδιώκεται καταρχήν η διάκριση μεταξύ επιληπτικών ή μη επιληπτικών επεισοδίων, η καταγραφή τυχόν εστιακότητας και η εντόπιση επιληπτογόνου ζώνης κυριότερα στα πλαίσια προεγχειρητικού ελέγχου. Επίσης η μακρά καταγραφή είναι χρήσιμη για την ποσοτικοποίηση κλινικών-υποκλινικών επεισοδίων και ευαισθητοποιεί τον ασθενή για την πορεία της νόσου του, συνεισφέροντας στην κατάλληλη θεραπευτική παρακολούθηση.
Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα μελέτης διαταραχών ύπνου με κατάλληλη σταδιοποίηση και πιθανό συνδυαστικό έλεγχο και για αναπνευστικά νοσήματα.
Στα πλαίσια της τεχνολογικής προόδου, υπάρχουν wearables όπου ο ασθενής μπορεί να κάνει την καταγραφή στην οικία του, κάτι που παρέχει κάποιες χρήσιμες πληροφορίες στους ιατρούς, με αρκετούς όμως ακόμα περιορισμούς.
Συμπερασματικά το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ρουτίνας ή μακράς καταγραφής γίνεται κατόπιν κρίσης εξειδικευμένου νευρολόγου και είναι σημαντικό επιβοηθητικό εργαλείο όσον αφορά στην ακριβή διάγνωση, την πρόγνωση και τη λήψη εξατομικευμένων θεραπευτικών αποφάσεων.
ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΠΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ;
Τα αντικρισικά φάρμακα έχουν διαφόρους μηχανισμούς δράσης που στοχεύουν στην μείωση της διεγερσιμότητας των νευρώνων και την αναστολή της πυροδότησης των επιληπτικών κρίσεων.
Η απόφαση έναρξης φαρμακευτικής αγωγής καθώς και η επιλογή κατάλληλης αγωγής εξαρτάται από τον τύπο της επιληψίας (εστιακή ή γενικευμένη), τυχόν διάγνωση συγκεκριμένου επιληπτικού συνδρόμου, τυχόν ύπαρξη συννοσηροτήτων, και πάντα αφού γίνει πρώτα ενημέρωση και υπάρχει η σύμφωνη γνώμη του ασθενούς.
Η διάρκεια χορήγησης της αγωγής εξαρτάται από την κλινική και ηλεκτροεγκεφαλογραφική πορεία του εκάστοτε ασθενούς.
Σε περιπτώσεις φαρμακοανθεκτικές, όπου δεν ελέγχονται αποτελεσματικά οι κρίσεις παρά την χορήγηση δύο ή παραπάνω φαρμάκων, υπάρχουν επιπλέον λύσεις με εξειδικευμένη φαρμακευτική αγωγή, νευροτροποποίηση, ακόμα και χειρουργείο, εφόσον υπάρχει η κατάλληλη ένδειξη.
*Αρθρο της Λουκίας Αποστολακοπούλου, Νευρολόγου, Συνεργάτιδας ΥΓΕΙΑ.
