Επέμβαση ανοιχτής καρδιάς: τι σημαίνει ακριβώς η πιο παρεξηγημένη έκφραση της καρδιοχειρουργικής;

ΑΠΟ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ ΧΟΛΥΓΟΥΝΤ ΕΩΣ ΤΑ ΠΙΟ ΕΓΚΥΡΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ «ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ».  Η γνωστή αυτή έκφραση είναι ίσως και η πιο παρεξηγημένη έκφραση της καρδιοχειρουργικής. Οι πιο συχνές λάθος εντυπώσεις είναι ότι η έκφραση αναφέρεται σε επέμβαση όπου ανοίγεται το στέρνο ή σε επέμβαση όπου βγαίνει η καρδιά από το σώμα (κάτι το οποίο γίνεται μόνο στις μεταμοσχεύσεις).   

Ιστορική αναφορά

Για να εξηγήσουμε το τι σημαίνει αυτή η έκφραση πρέπει να αναφερθούμε και στην ιστορία της καρδιοχειρουργικής.  Πριν τις σημερινές τεχνολογικές εξελίξεις που επιτρέπουν να γίνονται με ασφάλεια οι επεμβάσεις καρδιάς υπήρχε δισταγμός στο να αποπειραθεί οποιοσδήποτε χειρουργός επέμβαση στην καρδιά.  Ο διάσημος Γερμανός χειρουργός Billroth είχε δηλώσει τον 19ο αιώνα ότι όποιος χειρουργός αποπειραθεί επέμβαση στην καρδιά θα έχανε άμεσα τον σεβασμό των συναδέλφων του.  Λόγω της ροής του αίματος εντός της καρδιάς οι πρώτες επεμβάσεις υπήρξαν στην επιφάνεια της καρδιάς για συρραφή τραυμάτων. Οι πρώτες επεμβάσεις των καρδιακών βαλβίδων, που είναι εντός της καρδιάς, γινόταν με μέθοδο «επέμβαση κλειστής καρδιάς».  Χωρίς να ανοίξει την καρδιά ο χειρουργός έβαζε στα τυφλά το δάχτυλο του εντός της καρδιάς μέσα από ένα ράμμα που το έδενε γρήγορα για να μην υπάρξει μεγάλη απώλεια αίματος.  Η ποικιλία των καρδιακών επεμβάσεων αυξήθηκε εντυπωσιακά με την εφεύρεση του μηχανήματος εξωσωματικής κυκλοφορίας.  Το μηχάνημα αυτό αντικαθιστά την λειτουργία της καρδιάς κατά τη διάρκεια της επέμβασης και επιτρέπει στον χειρουργό να κάνει παρέμβαση στο εσωτερικό της καρδιάς χωρίς την παρουσία αίματος που του εμποδίζει την όραση.  Οπότε επέμβαση ανοιχτής καρδιάς είναι μια επέμβαση στην οποία ο χειρουργός ανοίγει το εσωτερικό της καρδιάς, συνήθως με την βοήθεια του μηχανήματος εξωσωματικής κυκλοφορίας. 

Ποιες επεμβάσεις θεωρούνται επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς

Η αορτοστεφανιαία παράκαμψη, πιο γνωστή ως bypass, είναι επέμβαση στην οποία ο καρδιοχειρουργός χρησιμοποιεί αρτηρίες και φλέβες από άλλα μέρη του σώματος του ασθενούς για να παρακάμψει στενώσεις σε αρτηρίες που τροφοδοτούν τον μυ της καρδιάς με αίμα.  Επειδή οι αρτηρίες της καρδιάς είναι στην επιφάνεια της καρδιάς η επέμβαση bypass τυπικά δεν πληροί τα κριτήρια για να θεωρηθεί επέμβαση ανοιχτής καρδιάς. Πάρα ταύτα όμως, επειδή είναι η πιο συχνή επέμβαση καρδιάς, πολύ συχνά τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με τις υπόλοιπες επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς. 

Οι περισσότερες υπόλοιπες επεμβάσεις της καρδιάς θεωρούνται τυπικά επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς επειδή λαμβάνουν μέρος σε κάποιο βαθμό εντός του εσωτερικού της καρδιάς.  Σε αυτές τις επεμβάσεις συγκαταλέγονται οι επεμβάσεις αορτικής βαλβίδας, μιτροειδούς βαλβίδας, πνευμονικής βαλβίδας, τριγλώχινας βαλβίδας, ανευρυσμάτων αορτής (αορτικής ρίζας, ανιούσης αορτής, αορτικού τόξου), διαφόρων όγκων της καρδιάς (μύξωμα, ινοελάστωμα), μεσοκολπικών και μεσοκοιλιακών ελλειμάτων, ανοιχτού ωοειδούς τρήματος, και η μυεκτομή για την υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια. 

Τι σημαίνει ελάχιστα επεμβατική, ρομποτική ενδοσκοπική ή θωρακοσκοπική καρδιοχειρουργική; Ανήκουν αυτές οι επεμβάσεις στις «επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς»;

Περίπου από την δεκαετία του 1980 ξεκίνησαν οι πρώτες απόπειρες για επεμβάσεις καρδιάς χωρίς την διάνοιξη του στέρνου.  Οι επεμβάσεις αυτές συνήθως χρησιμοποιούν κάποια τομή ανάμεσα στα πλευρά με ή χωρίς την χρήση κάμερας ή ρομπότ. Οι επεμβάσεις αυτές τυπικά θεωρούνται επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς επειδή η επέμβαση διαφέρει μόνο στην χειρουργική τομή και όχι στην παρέμβαση που θα γίνει στην καρδιά. Η πλειοψηφία των καρδιοχειρουργικών επεμβάσεων μπορεί να διεκπεραιωθεί χωρίς στερνοτομή αλλά όχι σε όλους τους ασθενείς.  Ο χειρουργός θα κρίνει αν τα ανατομικά και κλινικά χαρακτηριστικά του ασθενούς επιτρέπουν να γίνει η επέμβαση χωρίς στερνοτομή. 

Τι έχει αλλάξει στις επεμβάσεις καρδιάς και γιατί η έκφραση «επέμβαση ανοιχτής καρδιάς» ανήκει στο παρελθόν;

Ως η νεότερη ιατρική ειδικότητα η καρδιοχειρουργική έχει δει εντυπωσιακές τεχνικές εξελίξεις στα 70 χρόνια από την πρώτη επέμβαση ανοιχτής καρδιάς. Η αρχική εποχή της καρδιοχειρουργικής δυσκολεύτηκε από τεχνικά προβλήματα τα οποία οδηγούσαν σε επεμβάσεις υψηλού κινδύνου με αμφίβολο αποτέλεσμα.  Από το 1953 που έγινε η πρώτη επέμβαση «ανοιχτής» καρδιάς έως σήμερα έχουν υπάρξει εξελίξεις σε μηχανήματα και φάρμακα αλλά και διεθνή πρωτόκολλα για την διεξαγωγή των επεμβάσεων με αποτέλεσμα τον δραματικά μειωμένο κίνδυνο της επέμβασης.  Η έκφραση «επέμβαση ανοιχτής καρδιάς» ανήκει σε μία εποχή που υπήρχαν και «επεμβάσεις κλειστής καρδιάς» πριν από σχεδόν έναν ολόκληρο αιώνα.  Σήμερα υπάρχουν απλά «επεμβάσεις καρδιάς» που έρχονται να δώσουν γρήγορη και αποτελεσματική λύση στην μεγαλύτερη απειλή στον άνθρωπο: τα νοσήματα της καρδιάς. 

Συμπεράσματα

Η έκφραση «επέμβαση ανοιχτής καρδιάς» διαμορφώθηκε σε μία εποχή όπου ή καρδιοχειρουργική ήταν σε αρχικά στάδια εξέλιξης με πολλές τεχνικές δυσκολίες.  Σήμερα η έκφραση αυτή ανήκει στα βιβλία της ιστορίας και μας θυμίζει τις δυσκολίες που ξεπέρασαν οι πρωτοπόροι συνάδελφοι για να απολαμβάνουν οι ασθενείς μας τα άριστα αποτελέσματα που έχουμε σήμερα. 

*Αρθρο του Γρηγόριου Παττακού, Καρδιοχειρουργού, Διευθυντή Β΄ Καρδιοχειρουργικής Κλινικής & Αναπλ. Διευθυντή Τμήματος Διαδερμικών Βαλβίδων, ΥΓΕΙΑ