Συρία: Το “διπλό παιχνίδι” του Ερντογάν με τους τζιχαντιστές
Του Χάρη Καρανίκα
Στις 28 Νοεμβρίου χιλιάδες μαχητές από τη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), μια σουνιτική ισλαμιστική ομάδα, εξαπέλυσαν εκτεταμένη επίθεση κατά των συριακών κυβερνητικών δυνάμεων στο βορειοδυτικό τμήμα της χώρας. Το καθεστώς Άσαντ, το οποίο υποστηρίζεται από τη Ρωσία και το Ιράν, κυρίως μέσω της Χεζμπολάχ, χάνει μεγάλα τμήματα εδάφους κατά τη διάρκεια της επίθεσης.
Σύντομα οι δυνάμεις της HTS κατέλαβαν την πόλη του Χαλεπίου, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στη Συρία η οποία βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του καθεστώτος Άσαντ από το 2016. Το Χαλέπι βρέθηκε στο επίκεντρο της μαζικής εξέγερσης κατά της κυβέρνησης Άσαντ το 2011, όταν πυροδοτήθηκε ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία και καταπνίγηκε μέσω της χρήσης χημικών όπλων, ρωσικών αεροπορικών βομβαρδισμών και στρατιωτικού εξοπλισμού που προμήθευσε η Χεζμπολάχ στις δυνάμεις του Άσαντ.
Το Χαλέπι ήταν μόνο η αρχή. Μέσα στην εβδομάδα που μας πέρασε η HTS προέλασε προς το νότο, καταλαμβάνοντας την Χάμα που απέχει 110 χιλιόμετρα από το Χαλέπι, αργότερα πέρασε από την Χομς στην κεντρική Συρία και πλέον έχει φτάσει έξω από τη Δαμασκό. Σύμφωνα με το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μία μη κυβερνητική οργάνωση με εκτεταμένο δίκτυο στη Συρία, τουλάχιστον 825 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους μέχρι το βράδυ της Πέμπτης από τις εχθροπραξίες που ξεκίνησαν στις 28 Νοεμβρίου, εκ των οποίων πάνω από 110 ήταν άμαχοι πολίτες.
Από το 2016, όταν το Χαλέπι ξαναπέρασε στον έλεγχο του Άσαντ, η Τουρκία άπλωσε μακρύ χέρι στην βορειοδυτική Συρία πατρονάροντας ομάδες τζιχαντιστών που είχαν σκοπό πρωταρχικό σκοπό να ανατρέψουν το καθεστώς. Αργότερα οι ίδιες ομάδες χρησιμοποιήθηκαν για να απειλήσουν και να στοχεύσουν τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις, στις οποίες επικεφαλής είναι οι κούρδοι μαχητές του YPG, του στρατιωτικού βραχίονα του PKK.
Οι Τούρκοι έχουν χαρακτηρίσει το PKK τρομοκρατική οργάνωση, όπως άλλωστε και οι Αμερικανοί, ωστόσο στη Συρία υπάρχει ένα ιδιότυπο καθεστώς όσον αφορά τις ΗΠΑ, που στηρίζουν τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις και τους κούρδους μαχητές διατηρώντας περίπου 900 Αμερικανούς στρατιώτες στην περιοχή.
Η πρόσφατη επέλαση της HTS αναδεικνύει τον κατακερματισμό της Συρίας. Η Τουρκία ελέγχει συνοριακές περιοχές μέσω στρατευμάτων και υποστηριζόμενων ομάδων, ενώ τζιχαντιστικές οργανώσεις που συνδέονται με το Ισλαμικό Κράτος συνεχίζουν να πραγματοποιούν επιθέσεις.
Κάποιες από τις ομάδες που υποστηρίζονται από την Τουρκία θεωρούνται “υπολείμματα” του ISIS. Οι οποίες, μετά την πτώση του Χαλεπίου και την προέλαση της HTS προς το νότο, μάλλον είναι απίθανο να καθίσουν με σταυρωμένα τα χέρια. Μεγαλύτερα ερωτήματα προκύπτουν πλέον για το εάν οι μαχητές των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων, καθώς και οι αμερικανικές δυνάμεις στη Συρία, θα αποτελέσουν επίσης στόχους των τζιχαντιστών.
Απέναντι στους κούρδους μαχητές βρίσκεται και ο Συριακός Εθνικός Στρατός, μία “ένωση” ένοπλων ομάδων κατά του Άσαντ, ο οποίος ιδρύθηκε το 2017 υπό την “αιγίδα” της Τουρκίας, που του παρέχει οικονομική και υλικοτεχνική υποστήριξη. Στις 3 Δεκεμβρίου, η τουρκική εφημερίδα Hurriyet έγραφε στο πρωτοσέλιδό της για το Τελ Ριφάτ, μία πόλη 40 χιλιόμετρα βόρεια από το Χαλέπι, ότι “έπεσε σε 3 ώρες” και ότι “απελευθερώθηκε από την τρομοκρατική οργάνωση PKK/YPG μετά από 8 χρόνια με την επιχείρηση που οργάνωσε ο Συριακός Εθνικός Στρατός”.
Μόλις μία ημέρα πριν υπήρχαν αναφορές ότι “ομάδες εκκαθάρισης ναρκοπεδίων ξηράς του Τουρκικού Στρατού ξεκίνησαν την εκκαθάριση ναρκών που είχε τοποθετήσει το PKK/YPG στο Τελ Ριφάτ”.
Τα τελευταία χρόνια οι μάχες στη Συρία είχαν μειωθεί σε μεγάλο βαθμό, με τις ένοπλες δυνάμεις κατά του καθεστώτος Άσαντ να ωθούνται σε βόρειες και βορειοδυτικές περιοχές της χώρας κοντά στα τουρκικά σύνορα.
Όμως, από τον περασμένο χρόνο, που το Ισραήλ έχει εντείνει τις αεροπορικές επιδρομές του σε στόχους που συνδέονται με το Ιράν στη Συρία και έχει εξαπολύσει επίθεση κατά της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, οι ομάδες που είχαν διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην υποστήριξη του καθεστώτος Άσαντ αποδυναμώθηκαν.
Για παράδειγμα, στις 30 Νοεμβρίου ο ισραηλινός στρατός ανακοίνωσε ότι έπληξε “στρατιωτικές υποδομές” που συνδέονται με τη Χεζμπολάχ στη Συρία, κοντά στα σύνορα με τον Λίβανο.
Όπως το Τελ Ριφάτ, έτσι και το Χαλέπι και η Χάμα, έπεσαν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που εδρεύει στο Ηνωμένο Βασίλειο, είπε ότι η HTS είχε υπό τον έλεγχό της πάνω από τη μισή πόλη του Χαλεπίου μέσα σε λίγες μόνο ώρες “χωρίς αντίσταση από τις δυνάμεις του καθεστώτος”.
Η HTS, της οποίας ηγείται ο Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζαουλάνι, προέκυψε από ένα παρακλάδι της Αλ Κάιντα, το Μέτωπο Αλ Νούσρα, το οποίο εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Συρία. Στη συνέχεια, απομακρυνόμενος από το σκληροπυρηνικό παρελθόν της Αλ Κάιντα, ο Τζαουλάνι επιχείρησε να δώσει στην HTS ένα πιο μετριοπαθές προφίλ και σήμερα θεωρείται η πιο ισχυρή δύναμη από τις φατρίες που δρουν στην περιοχή.
Η Τουρκία, η οποία υποστηρίζει τους αυτές τις ομάδες, έχει επίσης στρατεύματα στη βόρεια Συρία όπου ελέγχει μεγάλα τμήματα εδάφους. Η Dareen Khalifa, σύμβουλος της μη κυβερνητικής οργάνωσης Crisis Group, η οποία ειδικεύεται στις ένοπλες συρράξεις στη Μέση Ανατολή, δήλωσε στους Financial Times ότι η Άγκυρα δεν ενθάρρυνε την αρχική επίθεση της HTS στο Χαλέπι. Όμως, όπως σημείωσε η ίδια, τα κέρδη της HTS στο πεδίο της μάχης δημιούργησαν μια ευκαιρία για την Τουρκία να μετακινήσει τις δυνάμεις της σε περιοχές της επαρχίας του Χαλεπίου όπου έχει παρουσία το PKK/YPG. “Εξυπηρετεί απολύτως τα συμφέροντα της Τουρκίας. Η περιοχή ήταν ένας τεράστιος πονοκέφαλος. Είναι εκεί όπου το PKK έχει ένα ασφαλές καταφύγιο υπό την προστασία του Ιράν και της Ρωσίας. Είναι τόσο κοντά σε περιοχές που ελέγχονται από τους Τούρκους, είναι εντελώς εντός της εμβέλειάς τους”.
Η HTS δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση πέντε ισλαμιστικών ομάδων της αντιπολίτευσης το 2017. Ο Τζαουλάνι, ο επικεφαλής της HTS, ήταν πριν από την ίδρυσή της αρχηγός του Μετώπου Αλ Νούσρα που υπαγόταν στην Αλ Κάιντα. Το 2016 ο Τζαουλάνι διέκοψε τους δεσμούς με την Αλ Κάιντα υπέρ της δημιουργίας μιας οργάνωσης που εστιάζει μόνο στη Συρία. Αρχικά, δυτικοί ακαδημαϊκοί χαρακτήρισαν τη διακοπή των σχέσεων “εικονική” και ότι επρόκειτο για έναν ελιγμό που είχε σχεδιαστεί ώστε να μπορέσει ευκολότερα ο Τζαουλάνι να προχωρήσει σε συμμαχίες με τοπικές οργανώσεις τζιχαντιστών. Όμως, η συγχώνευση του Ιανουαρίου 2017 που δημιούργησε την HTS καταδικάστηκε επανειλημμένα από την Αλ Κάιντα και η καταδίκη αυτή επιβεβαίωσε τη ρήξη μεταξύ της οργάνωσης του Τζαουλάνι και της Αλ Κάιντα.
Η διακοπή των σχέσεων επήλθε τον Ιούλιο του 2016. Έναν μήνα πριν, σε απόρρητο έγγραφο της υπηρεσίας πληροφοριών του αμερικανικού στρατού (Defense Intelligence Agency - DIA) το οποίο διέρρευσε αναφέρεται ότι στην οργάνωση του Τζαουλάνι εκείνη την περίοδο, το Μέτωπο Αλ Νούσρα, πιθανότατα παρείχε οικονομική και υλικοτεχνική στήριξη η Τουρκία. Το συγκεκριμένο χρονικό σημείο ήταν ιδιαίτερα κρίσιμο για τον Τζαουλάνι.
Πρώτον, η οργάνωσή του χρειάζονταν στήριξη καθώς οι δυνάμεις του Άσαντ κέρδιζαν ολοένα και περισσότερο έδαφος στις περιοχές όπου βρίσκονταν το 2016 οι τζιχαντιστές. Δεύτερον, η στήριξη ήταν ακόμα περισσότερο απαραίτητη καθώς θα προέβαινε σε διακοπή των σχέσεων του με την “μητρική” Αλ Κάιντα, οπότε θα αντιμετώπιζε και οικονομική στενότητα αφού θα κόβονταν και οι ροές χρήματος από την τρομοκρατική οργάνωση. Σε αυτό ακριβώς το σημείο, στην αναφορά της DIA του Ιουνίου 2016 η Τουρκία εμφανίζεται ως πιθανός χρηματοδότης και υποστηρικτής.
Μέσα σε λιγότερο από ενάμιση χρόνο από την ίδρυσή της τον Ιανουάριο του 2017, η HTS είχε καταφέρει να φέρει κάτω από την ομπρέλα της τις περισσότερες φατρίες που δρούσαν στα βορειοδυτικά της χώρας και σταδιακά διεκδίκησε πολιτικό και στρατιωτικό έλεγχο στην ευρύτερη περιοχή της Ιντλίμπ.
Παρά το γεγονός ότι ο τουρκικός στρατός εμφανιζόταν να υποστηρίζει την HTS, σε μία κίνησή του που αρχικά προκάλεσε απορίες, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ενέταξε την ομάδα του Τζαουλάνι στη λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων στις 31 Αυγούστου 2018. Οι απορίες φαίνεται να λύθηκαν λίγες ημέρες αργότερα, όταν έγινε γνωστό ότι ο Ερντογάν θα συμμετείχε σε συνάντηση με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Ιρανό Πρόεδρο Χασάν Ροχανί, οι οποίοι στήριζαν το καθεστώς Άσαντ και βρίσκονταν απέναντι στους αντάρτες της HTS.
To διπλό παιχνίδι του Ερντογάν δεν σταματά με την ένταξη της HTS στη λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων, ενώ μερικούς μήνες πριν οι αμερικανικές υπηρεσίες εμφάνιζαν την Τουρκία ως χρηματοδότη της πρόδρομης μορφής της.
Η HTS ελέγχει το συνοριακό πέρασμα Bab al-Hawa με την Τουρκία, μέσω του οποίου ρέει η ανθρωπιστική βοήθεια από την οποία εξαρτάται το 90% των τεσσάρων εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στη βορειοδυτική Συρία, προφανώς με τις ευλογίες της τουρκικής κυβέρνησης και παρά το γεγονός ότι η λειτουργία αυτής της συνοριακής διέλευσης υπόκειται σε απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Εκτός από το Bab al-Hawa, η HTS ελέγχει επίσης το πέρασμα Ghazawiyah και την άτυπη συνοριακή διέλευση Dorriyeh με την Τουρκία, μέσω της οποίας διακινούνται πρόσφυγες, μετανάστες και λαθραία αγαθά.
Ένα από τα πλέον σημαντικά γεγονότα που δείχνουν τη διαχρονική σύμπλευση της HTS με την τουρκική κυβέρνηση είναι ότι η τζιχαντιστική οργάνωση απέτρεψε οποιαδήποτε βοήθεια από περιοχές υπό τον έλεγχο του καθεστώτος Άσαντ μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του Φεβρουαρίου 2023 και αντ' αυτού δεχόταν βοήθεια μόνο μέσω Τουρκίας.
Αυτή η σύμπλευση δείχνει να είναι αποτέλεσμα μίας εκτεταμένης συνεργασίας μεταξύ της HTS και της Τουρκίας κατά το προηγούμενο έτος, όταν η πρώτη αύξησε σημαντικά τα χτυπήματα κατά των δυνάμεων του Άσαντ. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός, ότι οι επιθέσεις αυτές υπερδιπλασιάστηκαν σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, από 200 το 2021, σε περισσότερες από 400 το 2022.
Στις 28 Δεκεμβρίου 2022, οι υπουργοί Άμυνας της Τουρκίας και της Συρίας πραγματοποίησαν την πρώτη τους συνάντηση σε υπουργικό επίπεδο στη Μόσχα για να συζητήσουν τις συγκρούσεις. Μέσα σε διάστημα μερικών εβδομάδων, η HTS πραγματοποίησε περισσότερες από 80 άμεσες επιθέσεις κατά θέσεων του καθεστώτος στις επαρχίες της Ιντλίμπ και του Χαλεπίου.
Αυτή η αλλαγή στη συχνότητα των επιθέσεων υποδηλώνει ότι η HTS επεδίωκε ολοένα και περισσότερο να αποδείξει την αξία της ως σημαντικός στρατιωτικός σύμμαχος της Τουρκίας απέναντι στο συριακό καθεστώς.
Η HTS συνεργάζεται κατά διαστήματα πολύ στενά με τον τουρκικό στρατό και τις υποστηριζόμενες από την Τουρκία ομάδες στη Συρία. Για παράδειγμα, τον Μάιο του 2022, η Τουρκία μεσολάβησε στις διαπραγματεύσεις μεταξύ της HTS και του Μετώπου του Λεβάντε, ενός τμήματος του Συριακού Εθνικού Στρατού που υποστηρίζεται από την Τουρκία. Από την άλλη πλευρά, τον Μάιο του 2023, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία επέβαλαν κοινές κυρώσεις εναντίον ενός ανώτερου ηγέτη της HTS, γεγονός που μπορεί τότε να σηματοδοτούσε μια κλονισμένη σχέση μεταξύ της ομάδας και των Τούρκων εταίρων της. Ωστόσο οι πρόσφατες εξελίξεις με την επέλαση της HTS σε σημεία που εξυπηρετούν την Τουρκία να πλήξει κούρδους μαχητές δείχνουν ότι οι όποιες κυρώσεις λήφθηκαν εναντίον της από την κυβέρνηση Ερντογάν ήταν απλώς για τα μάτια του κόσμου…
