Παιδί και λειτουργικές διαταραχές του πεπτικού

Η εμφάνιση επίμονων και μακροχρόνιων συμπτωμάτων από το πεπτικό σύστημα στα παιδιά αποτελεί μία από τις συχνότερες αιτίες αναζήτησης ιατρική φροντίδας, τόσο από το γενικό παιδίατρο, όσο και από τον εξειδικευμένο παιδογαστρεντερολόγο.

Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να οφείλονται σε ποικίλα και ενίοτε σοβαρά, οργανικά νοσήματα. Παρόλα αυτά, στην καθημερινή πράξη, η μεγάλη πλειοψηφία των συμπτωμάτων αυτών δεν έχει οργανική αιτιολογία. Στις περιπτώσεις των παιδιών αυτών, η πλέον συχνή αιτία επίσκεψης και αναζήτησης ιατρικής φροντίδας, είναι οι  λειτουργικές διαταραχές του πεπτικού.

Τι είναι οι λειτουργικές διαταραχές;

Ο όρος «λειτουργικές», που προέρχεται από μετάφραση του Αγγλικού όρου «functional», υποδηλώνει καταστάσεις στις οποίες δεν υπάρχει υποκείμενο οργανικό νόσημα του πεπτικού, δηλαδή το γαστρεντερικό σύστημα των παιδιών αυτών δεν «νοσεί», δεν «πάσχει». Η αιτιολογία των συμπτωμάτων στα παιδιά αυτά δεν έχει εξηγηθεί πλήρως ακόμη. Η πιο διαδεδομένη θεωρία υποστηρίζει το βιο-ψυχο-κοινωνικό μοντέλο, στο οποίο εμπλέκεται, με κυρίαρχο ρόλο, ο άξονας εγκέφαλος-έντερο («brain-gut» axis). Αυτή η ερμηνεία δεν είναι άγνωστη στην Ελληνική πραγματικότητα, καθώς η Ελληνική γλώσσα βρίθει εκφράσεων που συνδέουν το συναίσθημα και εν γένει το ψυχισμό, με συμπτώματα από πεπτικό: «Έχω ένα σφίξιμο στο στομάχι», «έχω ένα κόμπο στο λαιμό», «δεν μπορώ να το χωνέψω με τίποτα». Η λαϊκή εμπειρία και σοφία, λοιπόν, έχει αναγνωρίσει εδώ και αιώνες τη συσχέτιση μεταξύ εγκεφάλου και εντέρου.

Μια εικόνα της συχνότητας των καταστάσεων αυτών στο γενικό πληθυσμό στην Ελλάδα μπορούμε να έχουμε από μια μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Διαπιστώθηκε ότι περίπου ένα στα τέσσερα παιδιά 6-18 ετών εμφανίζουν, κατά περιόδους, συμπτώματα κάποιας λειτουργικής διαταραχής. Καθώς η φύση αυτών των καταστάσεων είναι συχνά μακροχρόνια, ένα σημαντικό ποσοστό από αυτές τις οικογένειες θα αναζητήσουν παιδογαστρεντερολογική συμβουλή, γεγονός που τις καθιστά, με διαφορά, τις πιο συχνές καταστάσεις στο παιδογαστρεντερολογικό ιατρείο και μια από τις πιο συχνές καταστάσεις στη παιδιατρική γενικότερα.

Η λίστα των λειτουργικών διαταραχών είναι εκτενής και περιλαμβάνει 7 καταστάσεις στα βρέφη και 12 σε παιδιά και εφήβους. Ας δούμε συνοπτικά τις πιο χαρακτηριστικές και συχνές από αυτές:

Λειτουργικός κοιλιακός πόνος

Συχνότερα παρουσιάζεται σε παιδιά 3-10 ετών. Τα παιδιά εντοπίζουν την ενόχληση γύρω από τον ομφαλό και πολλές φορές χρησιμοποιούν λέξεις όπως «σφίξιμο», «βάρος», «έντονο γουργουρητό». Η εμφάνιση της ενόχλησης δεν εμφανίζεται κάποιες συγκεκριμένες στιγμές της ημέρας, δεν έχει συσχέτιση με τα γεύματα και μπορεί να διαρκεί από λίγα δευτερόλεπτα μέχρι ώρες. Υπάρχει διακύμανση των συμπτωμάτων και μπορεί να εναλλάσσονται ημέρες με έντονη ενόχληση με μεγάλα διαστήματα χωρίς συμπτώματα.

Λειτουργική ναυτία

Εκδηλώνεται κατά κανόνα μετά την ηλικία των 6 ετών, έως και την εφηβεία. Χαρακτηριστικό της είναι η έντονη τάση προς έμετο, δηλαδή η ναυτία η οποία όμως, σπάνια, θα συνοδευτεί από πραγματικό έμετο. Τα παιδιά λένε ότι «ανακατεύονται» και πολλές φορές, ειδικά οι έφηβοι προσπαθούν να κάνουν έμετο για να ανακουφιστούν, χωρίς αποτέλεσμα. Είναι εντονότερη τις πρωινές και βραδινές ώρες. Πολλά από αυτά τα παιδιά «ζαλίζονται» εύκολα στα ταξίδια με αυτοκίνητο.

Λειτουργική δυσκοιλιότητα

Αφορά κατά κανόνα παιδιά 1 έως 5 ετών. Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει εκούσια αναστολή της κένωσης (τα μικρά παιδιά «κρατάνε τα κακά τους») λόγω φόβου ο οποίος προέρχεται από προηγούμενη επώδυνη κένωση. Αυτό πυροδοτεί ένα φαύλο κύκλο φόβου-αναστολής-αφυδατωμένων/σκληρών κοπράνων-επώδυνης κένωσης και διαιώνισης του φόβου, ο οποίος μπορεί να είναι μακροχρόνιος αν δεν υπάρξει ιατρική παρέμβαση.

Χαρακτηριστικό των λειτουργικών διαταραχών, είναι η μακροχρόνια φύση τους, η απουσία άλλων συμπτωμάτων και η φυσιολογική αύξηση και ανάπτυξη του παιδιού. Καθώς δεν πρόκειται για οργανικά νοσήματα, δεν παρουσιάζουν κίνδυνο επιπλοκών και μακροχρόνιων συνεπειών. Παρόλα αυτά, μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες στην ποιότητα ζωής του παιδιού και της οικογένειας, καθώς οδηγούν σε αυξημένο ενδοοικογενειακό στρες, διατάραξη της ομαλής καθημερινότητας με απουσίες από το σχολείο και άλλες δραστηριότητες και αναπόφευκτα πολλαπλές ιατρικές επισκέψεις. Για τους λόγους αυτούς η συμβουλή από εξειδικευμένο παιδογαστρεντερολόγο είναι αναγκαία, αφενός διότι θα επιβεβαιώσει τη καλοήθη φύση των συμπτωμάτων και την απουσία οργανικού νοσήματος και αφετέρου, για να καθησυχάσει τους γονείς και να συζητηθούν τα πραγματικά αίτια και οι πιθανές παρεμβάσεις, που θα ανακουφίσουν τα παιδιά και την οικογένεια.

*Άρθρο του Γεώργιου Χουλιάρα, Παιδογαστρεντερολόγου, Επιστημονικού Συνεργάτη ΜΗΤΕΡΑ