Διπολική Διαταραχή

Η διπολική διαταραχή είναι μια νοσολογική οντότητα που περιλαμβάνει χρονικές περιόδους εναλλαγής του συναισθήματος, σε άλλοτε άλλο βαθμό, που κυμαίνονται μεταξύ της υπερθυμίας («υψηλής» διάθεσης - μανίας ή υπομανίας) και της υποθυμίας («χαμηλής» διάθεσης-κατάθλιψης). Επίσης περιλαμβάνει μεταβολές στη σκέψη, τη συμπεριφορά, τον ύπνο και την ενεργητικότητα, του πάσχοντος ατόμου.

Είναι γνωστή και με τους όρους μανιοκατάθλιψη, διπολική συναισθηματική διαταραχή ή μανιοκαταθλιπτική διαταραχή και είναι εξίσου συχνή και στα δύο φύλα και συνήθως, αλλά όχι πάντα, εκδηλώνεται σε νεαρή ηλικία.

Η χρόνια αυτή διαταραχή μπορεί να παραβλάψει πολύ σοβαρά την λειτουργικότητα του πάσχοντος ατόμου.

Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ σε παγκόσμιο επίπεδο έχουμε 45.000.000 άτομα που πάσχουν (WHO 2017) από διπολική διαταραχή ενώ υπολογίζεται πως σε κάθε χώρα πάσχει το 0,3-1,2% του πληθυσμού.

Ποιες είναι οι αιτίες εμφάνισης της διπολικής διαταραχής;

Δεν υπάρχει μεμονωμένη αιτιολογία που να συνδέεται κατ΄ αποκλειστικότητα με την διπολική διαταραχή.  Η κληρονομικότητα μπορεί να παίζει ρόλο ή ο τρόπος ανάπτυξης του εγκεφάλου.

Συμπερασματικά, πιθανόν να υπάρχει εμπλοκή:

• Γενετικών παραγόντων
• Περιβαλλοντολογικών παραγόντων
• Νευροβιολογικών παραγόντων
• Ενδοκρινολογικών παραγόντων
• Ανατομικών παραγόντων 
• Νευροψυχολογικών παραγόντων.

 Όλα τα ανωτέρω όμως τελούν υπό διερεύνηση, ενώ τίποτε δεν έχει αποδειχτεί, για την ώρα. 

Ποια είναι τα συμπτώματα της διπολικής διαταραχής;

Σε αυτά περιλαμβάνονται τα συμπτώματα της μανίας, της υπομανίας και της κατάθλιψης. 

Συμπτώματα που περιλαμβάνονται στην Μανία:

• Αυξημένη διάθεση ή ευερέθιστο συναίσθημα.
• Διέγερση-ανησυχία.
• Υπερβολική αυτοεκτίμηση ή ιδέες μεγαλείου.
• Μειωμένη ανάγκη για ύπνο.
• Πολυλογία και επιθυμία συνεχούς ομιλίας.
• Σκέψεις που «τρέχουν».
• Υπερσεξουαλικότητα.
• Μεγαλεπίβολα και μη ρεαλιστικά σχέδια.
• Εύκολη απόσπαση της προσοχής και αδυναμία συγκέντρωσης.
• Επίμονη  τάση υπερβολικής δαπάνης χρημάτων.
• Σοβαρή βλάβη στην εργασιακή και στην κοινωνική λειτουργικότητα. 

Συμπτώματα που περιλαμβάνονται στην υπομανία:

• Αυξημένη διάθεση ή ευερέθιστο συναίσθημα, μικρότερης διάρκειας σε σχέση με την μανία.
• Αυξημένη αυτοεκτίμηση, ενίοτε ιδέες μεγαλείου.
• Μειωμένη ανάγκη για ύπνο.
• Πολυλογία και επιθυμία συνεχούς ομιλίας.
• Σκέψεις που «τρέχουν».
• Εύκολη απόσπαση της προσοχής και αδυναμία συγκέντρωσης. 
• Υπερβολική τάση δαπάνης χρημάτων.
• Όλα τα ανωτέρω είναι λιγότερο σοβαρά από ότι στην μανία και χωρίς σημαντική μεταβολή. στην καθημερινή λειτουργικότητα.

Συμπτώματα που περιλαμβάνονται στην κατάθλιψη:

• Καταθλιπτικό συναίσθημα και απώλεια ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης από οτιδήποτε. 
• Μελαγχολία, απελπισία, «λίμναση» των ιδεών ή ιδέες αναξιότητας.
• Δυσκολία επέλευσης ή διατήρησης του ύπνου, πρωινή αφύπνιση ή υπερυπνία. 
• Μείωση της όρεξης και απώλεια βάρους ή αυξημένη όρεξη και αύξηση του σωματικού βάρους.  
• Ανεξέλεγκτο κλάμα και συνεχής λύπη.
• Μείωση ή απώλεια σεξουαλικής επιθυμίας.
• Αδυναμία συγκέντρωσης και προβλήματα στην σκέψη.
• Κακή διάθεση το περισσότερο μέρος της ημέρας, καθημερινά.
• Ψυχοκινητική επιβράδυνση ή διέγερση.
• Κόπωση και μειωμένη ενέργεια.
• Συναισθήματα αναξιότητας και ενοχής
• Ιδέες ή απόπειρα αυτοκαταστροφής και υποτροπιάζουσες νοσηρές σκέψεις.  

Νοσολογική Ταξινόμηση (Μορφές)

Η διπολική διαταραχή μπορεί να περιλαμβάνει την εναλλαγή επεισοδίων μανίας, υπομανίας, κατάθλιψης ή και μεικτά επεισόδια. Μπορεί να ταξινομηθεί στις ακόλουθες νοσολογικές οντότητες ανάλογα με το ποια κριτήρια πληρούνται. 

• Ως Διπολική διαταραχή 1 χαρακτηρίζεται η νοσολογική οντότητα κατά την οποία έχει συμβεί τουλάχιστον άπαξ, επεισόδιο μανίας ή ένα μεικτό επεισόδιο. Επίσης παρατηρούνται και επεισόδια κατάθλιψης.
• Ως Διπολική διαταραχή 2 χαρακτηρίζεται η νοσολογική οντότητα κατά την οποία έχει συμβεί  επεισόδιο υπομανίας (αλλά ποτέ μανίας) και ένα επεισόδιο μείζονος κατάθλιψης.
• Ο όρος Κυκλοθυμία, αναφέρεται σε μία επίμονη διακύμανση της διάθεσης, κατά την οποία υφίστανται πολυάριθμες χρονικές περίοδοι, ήπιας αύξησης της διάθεσης ή ήπιας κατάθλιψης που δεν πληρούν τα κριτήρια της μείζονος κατάθλιψης ή της υπομανίας. Πρόκειται για μία μορφή ελάσσονος διπολικής διαταραχής. Υπάρχει πάντα περίπτωση να υπάρξει εμπλοκή με σοβαρότερα επεισόδια συναισθηματικής διαταραχής, κατά την πορεία αυτής.  
• Ο όρος Ταχυφασικότητα χρησιμοποιείται όταν έχουν συμβεί τέσσερα ή περισσότερα  καταθλιπτικά, μανιακά, ή μεικτά επεισόδια, μέσα σε ένα έτος. Έχει πιο χρόνια πορεία από την διπολική διαταραχή χωρίς εναλλαγή επεισοδίων.

Πως γίνεται η διάγνωση της διπολικής διαταραχής;

Η διάγνωση πρέπει να τίθεται από τον Ψυχίατρο. Εκείνος αρχικά θα ακούσει προσεκτικά, την περιγραφή του προβλήματος, θα αξιολογήσει το είδος του, την βαρύτητα του και το πόσο εμπλέκεται στην καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. Στη συνέχεια θα προχωρήσει σε λήψη του Ιατρικού και Ψυχιατρικού ιστορικού και στην κλινική εξέταση. Θα ζητήσει παρακλινικές εξετάσεις εάν το θεωρήσει απαραίτητο. Αφού διενεργηθούν τα προαναφερθέντα, θα συνυπολογίσει εάν πληρούνται τα ανάλογα κριτήρια, θα βάλει την διάγνωση και θα προχωρήσει στην πρόταση μίας θεραπευτικής αντιμετώπισης. 

Πως θεραπεύεται η διπολική διαταραχή;

Α. Ψυχοθεραπεία

Γενική αρχή αποτελεί το ότι η ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, έχουν πάντα καλύτερο αποτέλεσμα σε σχέση με την μεμονωμένη αποτελεσματικότητα της καθεμίας ξεχωριστά. Η Ψυχοθεραπεία δεν ενδείκνυται όταν ένας ασθενής έχει εκδηλώσει μανία. Σε αυτήν την κατάσταση, η ασφάλεια του ασθενούς και των οικείων του, έχει πρωταρχική σημασία και τότε προέχει η φαρμακολογική αντιμετώπιση και η καθηρέμηση του.

Υπάρχουν διάφορα είδη Ψυχοθεραπείας, όπως:

1. Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία (CBT) έχει διερευνηθεί σε σχέση με την αυξημένη συμμόρφωση με την χορήγηση λιθίου στους ασθενείς με διπολική διαταραχή. Επίσης φαίνεται ότι είναι πολύ αποτελεσματική κατά τη διάρκεια της νοσηλείας των ατόμων με μανία. Βοηθά στην οριοθέτηση της παρορμητικής και ανάρμοστης συμπεριφοράς, με τη χρήση τεχνικών όπως η θετική ή η αρνητική ενίσχυση.
2. Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία μπορεί να αποδειχτεί ωφέλιμη στην αποκατάσταση και την σταθεροποίηση ενός ατόμου με μανία, όταν εκείνο μπορεί και επιθυμεί να έχει αντίληψη των υποκείμενων συγκρούσεων που μπορεί να πυροδοτούν και να τροφοδοτούν τα μανιακά επεισόδια. Μπορεί επίσης να βοηθήσει τους ασθενείς να κατανοήσουν το τι σημαίνει το να έχουν αντιστάσεις στην φαρμακευτική αγωγή, και να βελτιώσει έτσι την συμμόρφωση σε αυτήν.
3. Η συστημική - οικογενειακή θεραπεία είναι πολύ σημαντική για τους πάσχοντες από διπολική διαταραχή, γιατί εκτός του ότι αυτή εμφανίζει αυξημένη οικογενή κατανομή στους συγγενείς 1ου βαθμού, τα επεισόδια μανίας είναι πολύ αποδιοργανωτικά όσον αφορά τις διαπροσωπικές και τις εργασιακές τους σχέσεις. Τα συναισθήματα του θυμού και της ντροπής που μπορούν να εκφράζονται από τα μέλη της οικογενείας των πασχόντων πρέπει να βρουν διέξοδο ώστε να εκφραστούν και να καταστούν διαχειρίσιμα, μέσω της θεραπείας αυτής. Ακόμη μπορούν με αυτόν τον τρόπο να  βοηθηθούν όσον αφορά την συμμόρφωση τους και την ταυτοποίηση γεγονότων που μπορεί να πυροδοτούν την διαταραχή. 
4. Η διαπροσωπική θεραπεία, χρησιμοποιεί ένα «μείγμα» με συστατικά από όλες τις προηγούμενες, που εξατομικεύονται για τον κάθε ασθενή ξεχωριστά (custom made). Η υποστηρικτική θεραπεία έχει ένδειξη στην οξεία φάση και ενίοτε είναι ο μόνος τύπος ψυχοθεραπείας που οι ασθενείς μπορούν να ανεχθούν. Επίσης έχει ένδειξη σε άτομα που πάσχουν από χρόνια διπολική διαταραχή, τα οποία μπορεί να έχουν σημαντικά υπολειμματικά συμπτώματα και να παρουσιάζουν και έκπτωση της κοινωνικότητας τους. 
5. Η ομαδική θεραπεία μπορεί να είναι επιβοηθητική όσον αφορά την αντιμετώπιση της άρνησης και των ιδεών μεγαλείου των ασθενών με μανία. Είναι χρήσιμη στην αντιμετώπιση της μοναχικότητας, της ντροπής, της ανεπάρκειας, του φόβου της Ψυχικής νόσου και της απώλειας του ελέγχου που μπορεί να αισθάνονται οι ασθενείς. Επίσης μπορεί να τους βοηθήσει να επανενταχθούν κοινωνικά.

Β. Χορήγηση φαρμάκων

• Τα Τυπικά Αντιψυχωτικά, (όπως η Αλοπεριδόλη) τα Άτυπα αντιψυχωτικά, (όπως η Αριπιπραζόλη, η Ολανζαπίνη, η Κουετιαπίνη, η Ρισπεριδόνη, η Ζιπρασιδόνη, η Ασεναπίνη, η Κλοζαπίνη), μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο των διαταραχών της σκέψης, της συμπεριφοράς και σε κάποιον βαθμό και στη σταθεροποίηση της διάθεσης.
• Οι σταθεροποιητές της διάθεσης (όπως το Λίθιο και τα Αντιεπιληπτικά φάρμακα: Βαλπροϊκό οξύ, Καρβαμαζεπίνη, Οξκαρβαζεπίνη, Λαμοτριγίνη, Γκαμπαπεντίνη, και Τοπιραμάτη), αποσκοπούν στην σταθεροποίηση της διάθεσης, δηλαδή στην αποτροπή εναλλαγής επεισοδίων μανίας ή/ και υπομανίας, με επεισόδια κατάθλιψης.
• Τα Αντικαταθλιπτικά φάρμακα παρουσιάζουν αρκετές δυσκολίες στη χορήγηση τους σε ασθενείς με διπολική διαταραχή. Η κατάθλιψη στο πλαίσιο της διπολικής διαταραχής μπορεί να είναι αρκετά προβληματική, καθότι η χορήγηση αντικαταθλιπτικής αγωγής μπορεί να έχει μικρότερη αποτελεσματικότητα από αυτήν που έχει στη μονοπολική κατάθλιψη, ενώ ακόμη μπορεί να επάγει μανία ή ταχυφασικότητα. Οι ενδείξεις λοιπόν της χορήγησης αντικαταθλιπτικών στην διπολική διαταραχή, είναι μάλλον αμφιλεγόμενες.
• Τα Αγχολυτικά φάρμακα (όπως οι βενζοδιαζεπίνες Λοραζεπάμη και Κλοναζεπάμη) χρησιμοποιούνται κυρίως για την ρύθμιση των διαταραχών του ύπνου και για τον έλεγχο της διέγερσης και των διαταραχών συμπεριφοράς, που συσχετίζονται με την μανία.

Αξίωμα στην Ιατρική, αποτελεί το ότι η ανίχνευση, η διάγνωση και η θεραπεία οποιασδήποτε νοσολογικής οντότητας πρέπει να γίνεται από εξειδικευμένο ειδικό. Στην προκειμένη περίπτωση της διπολικής διαταραχής, ο ειδικός αυτός είναι ο Ψυχίατρος. Παρότι η συγκεκριμένη διαταραχή παρουσιάζει αρκετές νοσολογικές ιδιαιτερότητες και έχει συνήθως χρόνια πορεία, η αντιμετώπιση της, σύμφωνα με το βιο-ψυχο-κοινωνικό μοντέλο, από τον συνδυασμό Ιατρό-άνθρωπο, αποδίδει πάντα το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσμα, μέσα από την εγκαθίδρυση της θεραπευτικής σχέσης και συμμαχίας με τον πάσχοντα.

 *Άρθρο του Ανδρέα Ζαχαριάδη, Ψυχίατρου, Επιστημονικού Συνεργάτη ΥΓΕΙΑ.