Διατροφή και Καρκίνος: Δυο “συγκοινωνούντα” δοχεία
Ο καρκίνος είναι μία από τις βασικές αιτίες θανάτου παγκοσμίως.
Πώς όμως απλές αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η παρακολούθηση μιας υγιεινής διατροφής, θα μπορούσε να αποτρέψει ή να μειώσει τις πιθανότητες εμφάνισης κάποιων τύπων καρκίνου;
Όλο και περισσότερες μελέτες εξετάζουν τους πιθανούς προστατευτικούς παράγοντες και τους παράγοντες κινδύνου εμφάνισης του καρκίνου, ενώ μελετάται ακόμη και ο ρόλος της διατροφής ως ένα βασικό όπλο για την αντιμετώπισή του.
Ζάχαρη και επεξεργασμένοι υδατάνθρακες
Επεξεργασμένα τρόφιμα που είναι πλούσια σε ζάχαρη και έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες και μικροθρεπτικά συστατικά έχουν συνδεθεί με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Ειδικότερα, οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι μια διατροφή που προκαλεί ταχεία αύξηση στα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο πολλών τύπων καρκίνου, συμπεριλαμβανομένων του στομάχου, του μαστού και του παχέος εντέρου.
Μια μελέτη σε περισσότερους από 47.000 ενήλικες διαπίστωσε ότι εκείνοι που ακολουθούσαν μια διατροφή πλούσια σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες είχαν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν από καρκίνο του παχέος εντέρου συγκριτικά με εκείνους που ακολουθούσαν μια διατροφή χαμηλή σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες.
Πιστεύεται ότι τα υψηλότερα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα και ινσουλίνης αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση του καρκίνου. Η ινσουλίνη έχει αποδειχθεί ότι διεγείρει την κυτταρική διαίρεση, υποστηρίζοντας την ανάπτυξη και την εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων και καθιστώντας τα πιο δύσκολο να εξαλειφθούν
Επιπλέον, τα πολύ υψηλά επίπεδα ινσουλίνης και γλυκόζης στο αίμα μπορεί να συμβάλουν στη φλεγμονή του σώματος. Μακροπρόθεσμα, αυτό μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη μη φυσιολογικών κυττάρων και ενδεχομένως στην εμφάνιση καρκίνου.
Για παράδειγμα, ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου είναι 22% υψηλότερος σε άτομα με διαβήτη.
Επεξεργασμένο κρέας
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) το επεξεργασμένο κρέας είναι καρκινογόνο.
Με τον όρο επεξεργασμένο κρέας εννοούμε το κρέας που έχει υποστεί επεξεργασία για να διατηρήσει τη γεύση του με την πρόσθετη χρήση αλατιού, με κάπνισμα κ. α. Σε αυτά ανήκουν το λουκάνικο, το ζαμπόν, το μπέικον, το σαλάμι και άλλα προϊόντα στην κατηγορία των αλλαντικών.
Μελέτες παρατήρησης έχουν βρει συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης επεξεργασμένου κρέατος και του αυξημένου κινδύνου εμφάνισης καρκίνου, ιδιαίτερα του καρκίνου του παχέος εντέρου.
Μια άλλη ανασκόπηση σε πάνω από 800 μελέτες οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η κατανάλωση μόλις 50 γραμμαρίων επεξεργασμένου κρέατος καθημερινά – περίπου 3 φέτες μπέικον - αύξησε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου κατά 18%.
Ορισμένες μελέτες παρατήρησης έχουν συνδέσει επίσης την κατανάλωση κόκκινου κρέατος με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Ωστόσο, οι μελέτες αυτές συχνά δεν κάνουν διάκριση μεταξύ επεξεργασμένου κρέατος και ανεπεξέργαστου κόκκινου κρέατος, γεγονός που αλλοιώνει τα αποτελέσματα.
Υπερβολικά μαγειρεμένα τρόφιμα
Το μαγείρεμα ορισμένων τροφίμων σε υψηλές θερμοκρασίες, όπως το ψήσιμο στη σχάρα, το τηγάνισμα και το σοτάρισμα μπορεί να παράγει επιβλαβείς ενώσεις όπως οι ετεροκυκλικές αμίνες (HA) και προηγμένα τελικά προϊόντα γλυκίωσης (AGEs).
Η υπερβολική συσσώρευση αυτών των επιβλαβών ενώσεων μπορεί να συμβάλει στην πρόκληση φλεγμονής και να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καρκίνου και άλλων ασθενειών.
Ορισμένα τρόφιμα, όπως τα ζωικά τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και πρωτεΐνες, καθώς και τα τρόφιμα υψηλής επεξεργασίας, είναι πιο πιθανό να παράγουν αυτές τις επιβλαβείς ενώσεις όταν υποβάλλονται σε υψηλές θερμοκρασίες.
Σε αυτά περιλαμβάνονται το κρέας — ιδίως το κόκκινο κρέας — ορισμένα τυριά, τα τηγανητά αυγά, το βούτυρο, η μαργαρίνη, το τυρί κρέμα, η μαγιονέζα, έλαια και ξηροί καρποί.
Για να ελαχιστοποιήσετε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, αποφύγετε το κάψιμο των τροφίμων και επιλέξτε πιο ήπιες μεθόδους μαγειρέματος, ειδικά όταν μαγειρεύετε κρέας.
Γαλακτοκομικά προϊόντα
Αρκετές μελέτες παρατήρησης έχουν δείξει ότι η υψηλή κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη.
Μια μελέτη σε σχεδόν 4.000 άνδρες με καρκίνο του προστάτη έδειξε ότι η αυξημένη κατανάλωση γάλακτος (με κανονική περιεκτικότητα λιπαρών) αύξησε τον κίνδυνο εξέλιξης της νόσου και του θανάτου.
Απαιτείται περισσότερη έρευνα για τον προσδιορισμό της πιθανής αιτίας και του αποτελέσματος.
Οι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου
Εκτός από το κάπνισμα, η παχυσαρκία είναι ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντας κινδύνου για τον καρκίνο σε όλο τον κόσμο.
Αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης 13 διαφορετικών τύπων καρκίνου, συμπεριλαμβανομένου του οισοφάγου, του παχέος εντέρου, του παγκρέατος και των νεφρών, καθώς και του καρκίνου του μαστού μετά την εμμηνόπαυση.
Στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι τα προβλήματα βάρους αντιπροσωπεύουν το 14% και το 20% όλων των θανάτων από καρκίνο σε άνδρες και γυναίκες, αντίστοιχα.
Η παχυσαρκία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου με τρεις βασικούς τρόπους:
- Το υπερβολικό σωματικό λίπος μπορεί να συμβάλει στην αντίσταση στην ινσουλίνη. Ως αποτέλεσμα, τα κύτταρα σας δεν είναι σε θέση να διαχειριστούν τη γλυκόζη σωστά, η οποία τα ενθαρρύνει να διαιρεθούν ταχύτερα.
- Οι παχύσαρκοι άνθρωποι τείνουν να έχουν υψηλότερα επίπεδα φλεγμονωδών κυτοκινών στο αίμα τους, γεγονός που προκαλεί χρόνια φλεγμονή και ενθαρρύνει τα κύτταρα να διαιρεθούν.
- Τα λιποκύτταρα συμβάλλουν στην αύξηση των επιπέδων οιστρογόνων, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού και ωοθηκών σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.
Τα καλά νέα είναι ότι αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η απώλεια βάρους μεταξύ των υπέρβαρων και παχύσαρκων ανθρώπων είναι πιθανό να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Τρόφιμα και καταπολέμηση του καρκίνου
Δεν υπάρχει, έως σήμερα τουλάχιστον, κάποια υπερτροφή που να έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει την εμφάνιση του καρκίνου ή να καταπολεμήσει τον καρκίνο. Αντίθετα, ένα ισορροπημένο πλάνο διατροφής που θα εστιάζει, όχι μόνο στο είδος και την ποσότητα τροφής, αλλά και στην ποιότητα των πρώτων υλών και τον τρόπο μαγειρέματος είναι πιθανό να είναι πιο ευεργετικό.
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η ακολουθία ενός τέτοιου πλάνου διατροφής μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου έως και 70% καθώς και να δράσει επικουρικά με τη θεραπευτική παρέμβαση για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Μερικές από τις βασικές ομάδες αντικαρκινικών τροφίμων είναι οι ακόλουθες:
Λαχανικά
Μελέτες παρατήρησης έχουν συνδέσει την υψηλή κατανάλωση λαχανικών με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Πολλά λαχανικά περιέχουν αντικαρκινικά αντιοξειδωτικά και φυτοχημικά.
Για παράδειγμα, τα σταυρανθή λαχανικά, συμπεριλαμβανομένου του μπρόκολου, του κουνουπιδιού και του λάχανου, περιέχουν σουλφοραφάνη, μια ουσία που έχει αποδειχθεί σε μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σε ποντίκια ότι μειώνει το μέγεθος του όγκου πάνω από 50%.
Άλλα λαχανικά, όπως οι τομάτες και τα καρότα, συνδέονται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη, του στομάχου και του πνεύμονα.
Φρούτα
Παρόμοια με τα λαχανικά, τα φρούτα περιέχουν αντιοξειδωτικά και άλλα φυτοχημικά, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη του καρκίνου.
Μια ανασκόπηση διαπίστωσε ότι τουλάχιστον τρεις μερίδες εσπεριδοειδών την εβδομάδα μείωσε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του στομάχου κατά 28% .
Λιναρόσπορος
Ο λιναρόσπορος έχει συσχετιστεί με προστατευτική δράση κατά ορισμένων τύπων καρκίνου.
Σε μια μελέτη αποδείχθηκε ότι άνδρες με καρκίνο του προστάτη λαμβάνοντας 30 γραμμάρια ή περίπου 4 κουταλιές της σούπας λιναρόσπορο καθημερινά βίωσαν βραδύτερη ανάπτυξη και εξάπλωση του καρκίνου σε σχέση με την ομάδα ελέγχου.
Μπαχαρικά
Υπάρχουν μελέτες που έχουν καταλήξει στο ότι η κανέλα μπορεί να έχει αντικαρκινικές ιδιότητες .
Το ίδιο και η κουρκουμίνη. Μια μελέτη 30 ημερών διαπίστωσε ότι 4 γραμμάρια κουρκουμίνης ημερησίως μείωσε δυνητικά καρκινικές βλάβες στο παχύ έντερο κατά 40% σε 44 άτομα που δεν λάμβαναν θεραπεία.
Φασόλια και όσπρια
Τα φασόλια και γενικότερα τα όσπρια είναι πλούσια σε φυτικές ίνες, και ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι η αυξημένη κατανάλωση τους μπορεί να έχει προστατευτική δράση έναντι του καρκίνου του παχέος εντέρου.
Ελαιόλαδο
Πολλές μελέτες αποδεικνύουν ότι το ελαιόλαδο έχει προστατευτική δράση έναντι του καρκίνου.
Μια μεγάλη ανασκόπηση μελετών παρατήρησης διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που κατανάλωναν υψηλότερη ποσότητα ελαιόλαδου σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου είχαν 42% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Ψάρια
Μια μεγάλη ανασκόπηση 41 μελετών διαπίστωσε ότι η συστηματική κατανάλωση ψαριών μείωσε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου κατά 12% . Η περιεκτικότητα των ψαριών σε καλά λιπαρά οξέα είναι πιθανόν και μία από τις αιτίες!
Η σωστή διατροφή μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τα άτομα με καρκίνο
Ο υποσιτισμός και η απώλεια μυϊκής μάζας είναι συχνό φαινόμενο σε άτομα με καρκίνο και έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία και την επιβίωση τους.
Αν και δεν έχει αποδειχθεί ότι μια δίαιτα θεραπεύει τον καρκίνο, η σωστή διατροφή είναι ζωτικής σημασίας για τη συμπλήρωση και την υποστήριξη των παραδοσιακών μεθόδων θεραπείας του καρκίνου, την ενίσχυση της ανάρρωσης, την ελαχιστοποίηση των δυσάρεστων ανεπιθύμητων ενεργειών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Τα περισσότερα άτομα με καρκίνο καλούνται να ακολουθήσουν μια υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει άφθονη άπαχη πρωτεΐνη, υγιή λίπη, φρούτα, λαχανικά και δημητριακά ολικής αλέσεως, καθώς και ένα περιορισμό στη ζάχαρη, την καφεΐνη, το αλάτι και το αλκοόλ.
Μια διατροφή με επαρκή ποσότητα πρωτεϊνών και θερμίδων μπορεί να βοηθήσει στη διακοπή ή τη μείωση του ρυθμού απώλειας της μυικής μάζας.
Οι καλές πηγές πρωτεΐνης για αυτή την κατηγορία ασθενών είναι το άπαχο κρέας, το κοτόπουλο, το ψάρι, το αυγό, οι ξηροί καρποί, οι σπόροι και τα γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών.
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες από τη νόσο και τη θεραπευτική παρέμβαση μπορεί μερικές φορές να δυσκολεύουν το φαγητό. Η ναυτία, η αλλοίωση της γεύσης, η απώλεια όρεξης, η δυσκαταποσία, η διάρροια και η δυσκοιλιότητα είναι κάποια από τα πιο συχνά συμπτώματα.
Εάν αντιμετωπίζετε κάποιο από αυτά τα συμπτώματα, είναι σημαντικό να μιλήσετε με έναν κλινικό διαιτολόγο που μπορεί να σας προτείνει τρόπους διαχείρισης αυτών των συμπτωμάτων.
Το γενικό συμπέρασμα
Αν και δεν υπάρχουν θαυματουργές υπερτροφές που μπορούν να αποτρέψουν τον καρκίνο, ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι οι διατροφικές συνήθειες μπορούν να προσφέρουν προστασία.
Μια δίαιτα πλούσια σε μη επεξεργασμένα τρόφιμα όπως φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως, υγιή λίπη και άπαχη πρωτεΐνη μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά για τον καρκίνο.
Γενικά, τα άτομα με καρκίνο ενθαρρύνονται να ακολουθήσουν μια υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή για να διατηρήσουν την ποιότητα ζωής και να υποστηρίξουν βέλτιστα αποτελέσματα υγείας.
*Άρθρο του Ευμένη Π. Καραφυλλίδη, BSC (HONS), MSC, NYSCDN, Κλινικού Διαιτολόγου - Διατροφολόγου, Διευθυντή Διαιτολογικού Τμήματος Μetropolitan General.
