Απιστία και ψυχολογικές προεκτάσεις

Τι είναι αυτό που ο καθένας αντιλαμβάνεται σαν απιστία;

Η έννοια της απιστίας, όντας πολυπαραγοντική και περίπλοκη, έχει πολλές συμπεριφορικές εκδηλώσεις. Ως απιστία, μπορεί να χαρακτηριστεί το απλό φλερτ μεταξύ δύο ατόμων εκ των οποίων το ένας τουλάχιστον βρίσκεται σε ερωτική σχέση με κάποιο άλλο άτομο. Μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί ως απιστία μια μικρή επαφή και φυσικά η συνουσία, που είναι συνήθως και η πιο σοβαρή εκδήλωσή της.

Όταν η απιστία αποκαλυφθεί επικρατούν συναισθήματα θυμού, προδοσίας, ζήλειας και έλλειψης εμπιστοσύνης. Είναι πολύ πιθανόν οι δύο σύντροφοι να βιώνουν κατάθλιψη. Οι αντιδράσεις του συντρόφου που πληγώθηκε μπορεί να θυμίζουν τα συμπτώματα της διαταραχής μετατραυματικού στρες.

Τα κριτήρια όμως για το τι θεωρείται απιστία, καθώς και τα κριτήρια που οδηγούν έναν άνθρωπο σε μια πράξη η οποία θεωρείται επιλήψιμη, διαμορφώνονται με βάση το χαρακτήρα του καθενός και πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με τον τύπο δεσμού στον οποίο αυτός ανήκει. Συγκεκριμένα, αυτοί οι τύποι δεσμών είναι  οι εξής 

• Ασφαλής τύπος

Κατηγοριοποιούνται άτομα τα οποία δημιουργούν εύκολα σχέσεις και δεν τις απορρίπτουν. Πιθανότατα σχετίζονται με άλλα ασφαλή άτομα και δεσμεύονται σε μακροχρόνιες σχέσεις. Πρόκειται για άτομα που έχουν καλή εικόνα του εαυτού τους και νιώθουν άνετα κοντά σε έναν σύντροφο. Στον σεξουαλικό τομέα είναι ανοιχτοί σε σεξουαλικές εξερευνήσεις, αλλά συνήθως με ένα μακροχρόνιο σύντροφο. Οι στενές τους σχέσεις χαρακτηρίζονται από αμοιβαία μύηση σεξουαλικής δραστηριότητας. Τους ενδιαφέρει περισσότερο η ποιότητα παρά η ποσότητα των ερωτικών συντρόφων. Ένας ασφαλής τύπος (άνδρας/γυναίκα) είναι λιγότερο πιθανό, έως και απίθανο, να απιστήσει καθώς οι σχέσεις που κάνει είναι συνήθως σοβαρές, στενές και μακροχρόνιες, βασισμένες στην εμπιστοσύνη.

• Φοβικός τύπος

Ανήκουν άτομα τα οποία νιώθουν συνήθως άβολα να έρθουν κοντά με τους άλλους. Θέλουν να έχουν στενές συναισθηματικές σχέσεις, αλλά τους φαίνεται δύσκολο να εμπιστευτούν τους άλλους απόλυτα, ή να βασίζονται σε αυτούς. Μερικές φορές ανησυχούν πως θα πληγωθούν αν αφήσουν τον εαυτό τους να έρθει πάρα πολύ κοντά με τους άλλους. Ένας φοβικός τύπος, ενώ βρίσκεται σε μια συναισθηματική-ερωτική σχέση είναι πιθανό να απατήσει λόγω της συναισθηματικής ανασφάλειας που νιώθει απέναντι στο σύντροφό του. Συνήθως δεν θα έρθει συναισθηματικά κοντά με το τρίτο άτομο, αλλά περισσότερο σωματικά.

• Αγχώδης τύπος

Τα άτομα που έχουν την τάση να αποκτούν εμμονή με τους ερωτικούς τους συντρόφους, να βιώνουν χαμηλή ικανοποίηση στη σχέση και χαρακτηρίζονται από μεγάλο βαθμό χωρισμών. Είναι πολύ πιο πιθανό γι’ αυτούς να βιώσουν παθιασμένη αγάπη και να εκδηλώσουν ένα βασανιστικό, τελείως εξαρτημένο τύπο αγάπης. Δείχνουν μεγάλη προτίμηση στις στοργικές και στενές πτυχές της σεξουαλικότητας παρά σε αυτές που έχουν να κάνουν με τις ορμές.  Είναι πολύ πιθανό να απιστήσει και αν το κάνει θα δεθεί συναισθηματικά με το τρίτο άτομο. Είναι πολύ πιθανό να διατηρεί παράλληλο δεσμό και με τους δύο μέχρι να διαπιστώσει ποιος νοιάζεται περισσότερο για αυτόν. Δε θα μιλήσει ποτέ για την απιστία του, διότι το μεγαλύτερο άγχος του είναι η εγκατάλειψη.

• Τύπος υπερεμπλοκής

Τα άτομα ενδιαφέρονται λιγότερο για ρομαντικές σχέσεις και ειδικά μακροχρόνιες. Οι σχέσεις τους χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοπεποίθηση και πολύ περισσότερο χαρακτηρίζονται από απουσία στενής επαφής. Οι υπερεμπλεκόμενοι  είναι λιγότερο πιθανό να ερωτευτούν. Ακόμα κι αν εκφράζουν δυσαρέσκεια για τις περισσότερες πτυχές της σεξουαλικότητας, ειδικά τις στοργικές και τις στενές, ενδιαφέρονται περισσότερο για το ανέμελο σεξ και τείνουν να έχουν περισσότερα one-night-stands. Τους ενδιαφέρει η ποσότητα και όχι η ποιότητα των ερωτικών συντρόφων. Είναι σχεδόν σίγουρο πώς και θα νιώσει έλξη για κάποιο τρίτο πρόσωπο και δε θα διστάσει να απιστήσει, καθώς ούτε με το άτομο που έχει σχέση είναι συναισθηματικά δεμένος ούτε πρόκειται να έρθει συναισθηματικά κοντά με το τρίτο πρόσωπο. Το πιο πιθανό είναι να μιλήσει για την απιστία του χωρίς τύψεις και να διακόψει τις σχέσεις και με τα δύο άτομα. 

Υπάρχει ένας διαχωρισμός μεταξύ σεξουαλικής απιστίας - απιστίας ευκαιριακού χαρακτήρα και επαναλαμβανόμενης απιστίας. Η σεξουαλική απιστία φανερώνει συνήθως την έλλειψη σεξουαλικής ζωής και την ανάγκη επιβεβαίωσης. Η σεξουαλική στέρηση, η έλλειψη σεξουαλικής επικοινωνίας, η σεξουαλική προσδοκία, η έλλειψη ικανοποίησης, ένα σεξουαλικό πρόβλημα, ο σύγχρονος τρόπος ζωής οδηγούν κατά ένα μεγάλο ποσοστό στη σεξουαλική απιστία. Βιώνεται ως απόρριψη και προκαλεί αισθήματα ανεπάρκειας, απογοήτευσης, ενοχής, καθώς ματαιώνονται εσωτερικές προσδοκίες.

Η απιστία που έχει ευκαιριακό χαρακτήρα, βιώνεται διαφορετικά, από αυτή που συμβαίνει επαναλαμβανόμενα. Η ανασφάλεια είναι ένας από τους βασικούς λόγους για τον οποίο ένα άτομο καταφεύγει εκεί προκειμένου να ικανοποιήσει κάποιες πλευρές του εαυτού του. Δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει τι είναι αυτό που δεν τον καλύπτει στη σχέση σου.

Η επαναλαμβανόμενη απιστία αφορά ένα εθισμό στο σεξ, στο πάθος και στην εναλλαγή των συντρόφων. Ο εθισμός στο σεξ προκαλείται από την έντονη απελευθέρωση των ορμονών που προκαλεί η σεξουαλική πράξη. Το άτομο με πολλαπλές απιστίες συχνά πιστεύει πως το φύλο του ή το κοινωνικό του επίπεδο επιτρέπει αυτό το δικαίωμα χωρίς ενοχές και τύψεις.

Στη σημερινή εποχή που παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επικρατεί και μια νέα μορφή απιστίας που αναφέρεται ως συναισθηματική απιστία. Το άτομο που δεν είχε σκεφτεί ποτέ την απιστία οδηγείται σε αυτήν δεδομένου μιας μυστικότητας και ασφάλειας. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν τη μέγιστη δυνατή προσέγγιση, καθώς παρέχουν απεριόριστες δυνατότητες επικοινωνίας, με κείμενο, εικόνα, βίντεο, ήχο που μεταδίδονται εύκολα και ανά πάσα στιγμή μέσω φορητών συσκευών όπως τα smartphones, και παράλληλα, εκ των πραγμάτων, θέτουν φραγμό στη σωματική επαφή. Το ατόμου που είναι δεσμευμένο σε σχέση, μπορεί να δείξει ερωτικά διαθέσιμο, για μια πλατωνική ή και σεξουαλική σχέση μέσω της οθόνης.

Η απιστία μπορεί να είναι καταστροφική για τη διαπροσωπική σχέση και χρήζει αντιμετώπισης. Με τη σωστή βοήθεια οι δύο σύντροφοι έχουν τη δυνατότητα να ξεπεράσουν αυτή την κρίση και να ισχυροποιήσουν τον δεσμό τους. Σε περιπτώσεις που υπάρχει έντονο στρες και δυσκολία διαχείρισης, θα ήταν φρονιμότερο να απευθυνθεί κανείς σε ειδικό. Η ατομική ψυχοθεραπεία καθώς και η ψυχοθεραπεία ζεύγους συμβάλλουν τόσο στην αναγνώριση και επεξεργασία των τραυματικών συμπτωμάτων και των αιτιών που οδήγησαν στην απιστία, όσο και στη διαχείριση και σταθεροποίηση των συναισθηματικών αντιδράσεων. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας καλλιεργείται και διατηρείται το αίσθημα ασφάλειας. Μέσα από μια ολοκληρωμένη προσέγγιση του δεσμού, το ζευγάρι καταλήγει είτε στην επίλυση και στη διατήρηση, είτε στο χωρισμό. 

Η αγάπη, ο έρωτας, το σεξ χρειάζονται επικοινωνία, σεβασμό, εμπιστοσύνη και κατανόηση.

* Άρθρο της Μαρίας Παπαδάκη, Ψυχολόγου – Συνεργάτιδας Metropolitan General.