Ανοσοθεραπεία: Μύθοι και αλήθεια
Όχι πολύ καιρό πριν, η χημειοθεραπεία ήταν η μόνη προοπτική θεραπείας των περισσότερων προχωρημένων καρκίνων. Τα φάρμακα αυτά καταστρέφουν άμεσα τόσο τα καρκινικά κύτταρα που βρίσκονται σε φάση διαίρεσης και πολλαπλασιασμού αλλά και φυσιολογικά κύτταρα όπως πχ. τους θύλακες των τριχών. Τα τελευταία χρόνια η θεραπεία του καρκίνου έχει μεταμορφωθεί, με την χρήση στοχευτικών παραγόντων αλλά και με την ανάπτυξη της ανοσοθεραπείας. Οι στοχευμένες θεραπείες σχεδιάστηκαν να επιδρούν με κάποιο τρόπο σε συγκεκριμένα γονίδια ή πρωτείνες που έχουν αλλάξει ή υπερεκφράζονται στα καρκινικά κύτταρα. Η ανοσοθεραπεία από την άλλη, έδειξε σημαντική δραστικότητα εναντίων κάποιων συμπαγών όγκων όπως το μελάνωμα, τον καρκίνο του πνεύμονα, του νεφρού, της ουροδόχου κύστης κ.ά.
Μία μορφή ανοσοθεραπείας είναι οι αναστολείς των ανοσιακών σημείων ελέγχου. Αυτοί επαναφέρουν την ανοσο-επαγρύπνηση και καταστρέφουν τα καρκινικά κύτταρα. Αυτά τα φάρμακα περιλαμβάνουν τους αναστολείς προγραμματισμένου θάνατου (PD-1), αναστολείς PDL-1 (όπως Nivolumab, Pembrolizumab, Atezolizumab) και αναστολείς CTLA-4 (Ipilimumab). Η αλήθεια είναι ότι αυτά τα φάρμακα εγκρίθηκαν τόσο γρήγορα από τον FDA πριν ακόμη εδραιωθεί η γνώση της δράσης τους αλλά και των παρενεργειών στους καρκινοπαθείς που αγωνιούν για θεραπεία του προβλήματός τους αφενός, αλλά ακόμη και στους γιατρούς. Οι ασθενείς που λαμβάνουν ανοσοθεραπεία θα πρέπει να γνωρίζουν τις απαντήσεις σε κάποια ερωτήματα που προκύπτουν.
1) Η ανοσοθεραπεία ωφελεί όλους τους ασθενείς;
Ωφελεί κάποιους ασθενείς με συγκεκριμένους καρκίνους αλλά όχι όλους. Ωφελούνται περισσότερο όσοι εκφράζουν κάποιους βιοδείκτες όπως PDL-1,TMB,TILs κά αλλά και πάλι δεν είναι γνωστό ποιοι άλλοι είναι τέτοιοι βιοδείκτες που δεν γνωρίζουμε και τι ώφελος προκύπτει από αυτούς στην πραγματικότητα.
2) Υπάρχουν παρενέργειες με την ανοσοθεραπεία ή και σοβαρές παρενέργειες;
Γενικά η ανοσοθεραπεία είναι καλά ανεκτή αλλά αρκετές φορές δεν είναι άμοιρη παρενεργειών και σε ένα ποσοστό κάτω του 20% υπάρχουν έντονες παρενέργειες. Τέτοιες παρενέργειες είναι η πνευμονίτιδα, δερματική αντίδραση-εξανθήματα, διάρροιες, κολίτιδα, σπανιότερα διάτρηση εντέρου, ομεπηρεασμός της ηπατικής και νεφρικής λειτουργίας, θρομβοπενία, αναιμία, ανοσολογικές παθήσεις, θυρεοειδικές διαταραχές, υποφυσιακές διαταραχές και άλλες.
Παρ όλα αυτά η στενή παρακολούθηση και καταγραφή των προβλημάτων, η άμεση αναγνώριση και εκτίμηση της παρούσας κατάστασης με άμεση συνεργασία με τον θεράποντα γιατρό, σίγουρα μπορεί να μετριάσει αν όχι να εκμηδενίσει αυτά τα προβλήματα και να αποφευχθούν τα χειρότερα. Είναι σαφές π.χ. ότι μπορεί κάποιος να μειώσει το αριθμό των διαρροιών αν λάβει λοπεραμίδη, ακολουθώντας δηλαδή συμπτωματική αγωγή, αλλά η φλεγμονή θα συνεχίσει να υπάρχει, και αν δεν πάρει κορτιζόνη, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διήθηση του εντερικού τοιχώματος και τελικά σε διάτρηση και περιτονίτιδα. Αντίστοιχο παράδειγμα με το προηγούμενο είναι ο βήχας που μπορεί να παρουσιαστεί μετά από ανοσοθεραπεία. Εάν ο ασθενής λάβει αντιβηχικά, η φλεγμονή των πνευμόνων θα συνεχίσει να υφίσταται, και εάν δεν πάρει κορτιζόνη τότε το ενδεχόμενο της πνευμονίτιδας θα είναι πραγματικά υπαρκτό και απειλητικό.
3) Πόσο χρονικό διάστημα μπορεί να διαρκέσει η ανοσοθεραπεία;
Η πραγματικότητα είναι ότι αν υπάρχει ανταπόκριση στην ανοσοθεραπεία και μείωση του φορτίου νόσου, θα αρχίσει σχετικά καθυστερημένα, και η θεραπεία μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα ως ένα ή δύο χρόνια ή και περισσότερο διάστημα, σε αντίθεση με την χημειοθεραπεία που μπορεί να δράσει πιο άμεσα, αλλά να επέλθει πιο σύντομα η ανάπτυξη αντοχής των καρκινικών κυττάρων σε αυτή.
Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε ένα φαινόμενο που μπορεί να υπάρξει κατά την φάση διενέργειας της ανοσοθεραπείας που λέγεται ψευδο-πρόοδος νόσου, δηλαδή εικόνα επιδείνωσης της νόσου που όμως δεν είναι πραγματική αλλά αντανακλά στο μηχανισμό δράσης της θεραπείας αυτής στα επίμαχα σημεία του όγκου που δίνει αυτή την ψευδή εικόνα. Επισης, τελευταία, είναι σε διερεύνηση και ένα σπανιότερο φαινόμενο που λέγεται ταχεία επιδείνωση της νόσου (hyperprogression) κατά την διάρκεια της ανοσοθεραπείας.
4) Μπορεί τα αντιβιοτικά να επηρεάσουν το αποτέλεσμα της ανοσοθεραπείας;
Ναι, αυτό μπορεί να γίνει γιατί η αντιβίωση μπορεί να καταστρέψει κάποια όχι τόσο βλαπτικά μικρόβια του εντέρου, που αντιθέτως είναι ωφέλιμα, και βοηθούν να δράσει η ανοσοθεραπεία. Συνεπώς θα πρέπει να αποφεύγεται η άσκοπη λήψη αντιβιοτικών.
*Άρθρο του Νικόλαου Κεντεποζίδη, Παθολόγου-Ογκολόγου, Διευθυντή Δ΄ Ογκολογικής Κλινικής Metropolitan General.
