Κύστεις στο πάγκρεας ως τυχαίο εύρημα: Να ανησυχήσω;

Τα τελευταία χρόνια, η ευρεία χρήση απεικονιστικών μεθόδων, όπως η αξονική και μαγνητική τομογραφία σε συνδυασμό με την υψηλή τους ανάλυση, έχει οδηγήσει σε αυξημένη συχνότητα εύρεσης τυχαίων ευρημάτων που πολλές φορές δημιουργούν διαγνωστικά προβλήματα και ανησυχία τόσο στους ασθενείς όσο και στους ιατρούς τους. Οι ασυμπτωματικές κύστεις του παγκρέατος αποτελούν συχνά διαγνωστικό πρόβλημα σε τέτοιες περιπτώσεις και τις τελευταίες δεκαετίες ανευρίσκονται με αυξημένη συχνότητα ειδικά σε ασθενείς με ηλικίες άνω των 70 ετών όπου 1 στους 4 μπορεί να εμφανίσει κύστεις στο πάγκρεας. Παγκρεατικές κύστεις μπορεί να αποτελούν τυχαίο εύρημα σχεδόν στο 19.6% των περιπτώσεων ελέγχου με μαγνητική τομογραφία και σε ποσοστό 1.2% ελέγχου με αξονική τομογραφία.

Το εύρημα μιας ασυμπτωματικής παγκρεατικής κύστης, ως τυχαίο εύρημα, προκαλεί ανησυχία και αυτό είναι φυσικό, διότι δυνητικά κάποιες από τις παγκρεατικές κύστεις μπορεί να υποκρύπτουν ή να εξελιχθούν σε κακόηθες νεόπλασμα. Δεν είναι όμως όλες οι κύστεις του παγκρέατος δυνητικά κακοήθεις. Κάποιες έχουν εντελώς καλοήθη πορεία και ποτέ δεν προκαλούν συμπτώματα στους ασθενείς. Συνεπώς η ακριβής τους διάγνωση είναι καθοριστικής σημασίας.

Η χρήση του ενδοσκοπικού υπερήχου στη διάγνωση και αντιμετώπιση των ασυμπτωματικών παγκρεατικών κύστεων

Το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα (endoscopic ultrasound ή EUS) είναι μια νέα σχετικά μέθοδος, με την οποία μπορεί ο ιατρός να διαγνώσει και να χαρακτηρίσει τις παγκρεατικές κύστεις με μεγαλύτερη ακρίβεια από τις συμβατικές μεθόδους. Ως μέθοδος συνδυάζει την ενδοσκόπηση με τους υπερήχους. Τα ειδικά υπερηχοενδοσκόπια καταφέρνουν να δώσουν εικόνες του παγκρέατος υψηλής ευκρίνειας, λόγω του γεγονότος ότι ο ηχοβολέας που βρίσκεται στην άκρη του ενδοσκοπίου έρχεται σχεδόν σε επαφή με τον παγκρεατικό αδένα κατά την εξέταση. Ο αδένας του παγκρέατος βρίσκεται στη ράχη μας, «κρυμμένος» πίσω από το στομάχι. Η ικανότητα της τεχνικής για εικόνες υψηλής ανάλυσης και ακρίβειας, έχει προσδώσει στο ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα σημαντική θέση στον αλγόριθμο της διερεύνησης των κυστικών νεοπλασμάτων του παγκρέατος.

Μια από τις σημαντικές εφαρμογές του υπερηχοενδοκοπίου είναι και η λήψη βιοψίας διά βελόνης (EUS FNA). Με την καθοδήγηση των υπερήχων μπορεί ο ιατρός να παρακεντήσει το περιεχόμενο των παγκρεατικών κύστεων εάν κρίνεται αναγκαίο και να αναρροφήσει το περιεχόμενο τους. Το υγρό αυτό μετά από ανάλυση μπορεί να βοηθήσει ακόμη περισσότερο στον χαρακτηρισμό της φύσης της παγκρεατικής κύστης. Ανάλυση όπως οι καρκινικοί και βιοχημικοί δείκτες, καθώς επίσης και κυτταρολογική εξέταση του ιζήματος από το υγρό ενδέχεται να δώσει την διάγνωση και να καθορίσει τον τρόπο παρακολούθησης ή τον τρόπο θεραπείας της παγκρεατικής κύστης.

Η απόφαση για μακροχρόνια παρακολούθηση ή την άμεση χειρουργική αφαίρεση μιας παγκρεατικής κύστης, εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων που προκύπτουν μετά από λεπτομερή διαγνωστικό έλεγχο. Ο έλεγχος περιλαμβάνει τη λήψη καλού ιατρικού ιστορικού, τη μελέτη των απεικονιστικών μεθόδων, των βιοχημικών εξετάσεων, των καρκινικών δεικτών, καθώς επίσης των αποτελεσμάτων από την εξέταση με το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα, όπως περιγράφτηκε παραπάνω. Η συχνότητα της παρακολούθησης των παγκρεατικών κυστικών νεοπλασμάτων εξαρτάται από τον κίνδυνο ανάπτυξης κακοήθειας τους. Ο αλγόριθμος της παρακολούθησης καθορίζεται από κατευθυντήριες οδηγίες που εκδίδουν οι συναφείς επιστημονικές εταιρίες. Η διεπιστημονική προσέγγιση στο πρόβλημα είναι καθοριστική με συνεργασία του ακτινολόγου, γαστρεντερολόγου, κυτταρολόγου και χειρουργού. Η απόφαση για παρακολούθηση ή χειρουργική αφαίρεση λαμβάνει υπόψιν τόσο τα αποτελέσματα της διαγνωστικής διαδικασίας, την ηλικία του ασθενούς, τη γενικότερη υγεία του, τις υποκείμενες του παθήσεις και φυσικά τη δική του προτίμηση.

Η χειρουργική θεραπεία έχει σκοπό είτε την θεραπεία του ασθενούς, σε περίπτωση ύπαρξης κακοήθειας, ή τη μείωση του μελλοντικού ρίσκου σε περίπτωση καλοήθων κυστικών νεοπλασμάτων που εγγενώς παρουσιάζουν υψηλή πιθανότητα ανάπτυξης κακοήθειας. Το είδος της χειρουργικής προσέγγισης εξαρτάται από το είδος και το στάδιο του κυστικού νεοπλάσματος, αλλά και το σημείο του παγκρέατος που εντοπίζεται η κύστη. Τα πιο πολύπλοκα χειρουργεία αφορούν στις κύστεις που εντοπίζονται στην κεφαλή του παγκρέατος (χειρουργείο Whipple), ενώ οι κύστεις που αφορούν στο σώμα ή την ουρά του αδένα αντιμετωπίζονται χειρουργικά με απλούστερη χειρουργική προσέγγιση (περιφερική παγκρεατεκτομή).

Συμπερασματικά το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα είναι ένα σημαντικό διαγνωστικό εργαλείο στην φαρέτρα της ιατρικής ομάδας που ασχολείται με τις παθήσεις του παγκρέατος. Οι παγκρεατικές κύστεις είναι συχνό τυχαίο εύρημα στις απεικονίσεις που γίνονται για άλλο λόγο και η αναζήτηση και επιλογή της κατάλληλης ομάδας που θα ασχοληθεί με το τυχαίο αυτό εύρημα μπορεί να μειώσει σημαντικά την ταλαιπωρία, και το άγχος του ασθενούς.

*Άρθρο του Δημήτρη Παναγιωτακόπουλος, MD, MRCP (UK) – Γαστρεντερολόγου, Υπεύθυνου Tμήματος Eνδοσκοπικών Yπερήχων Metropolitan General.