Τα πασχαλινά έθιμα της Ρούμελης

Η Ρούμελη είναι «δεμένη» με τα έθιμα του Πάσχα. Στη Ρούμελη, το ψήσιμο του οβελία είναι μια διαδικασία σχεδόν τελετουργική και γι’ αυτό, πολλές φορές, συνδέεται άμεσα με το θρησκευτικό στοιχείο.

Το Ρουμελιώτικο Πάσχα είναι κάτι ξεχωριστό αφού σημαίνει και το αντάμωμα όλων των οικογενειών απ’ όπου και αν βρίσκονται. Εγκαταλειμμένα χωριά με λιγοστούς κατοίκους τις άγιες ημέρες αποκτούν ζωή. Δείχνουν πως πάλι ανασαίνουν. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια λόγω της κρίσης όλο και περισσότεροι είναι εκείνοι που φθάνουν μέχρι τα χωριά τους και ζωντανεύουν παραδόσεις που δεν σταματούν μόνο στον λάκκο και τον οβελία, αλλά επεκτείνονται και σε ξεχωριστά πασχαλινά δρώμενα.

Μέχρι τα μέσα της 10ετίας του ’90 το «Ρουμελιώτικο Πάσχα» με δωρεάν για όλους αρνί ψητό, κρασί και μουσική ανήμερα του Πάσχα είχε την έδρα του στη Λαμία. Χιλιάδες επισκέπτες απ’ όλη την Ελλάδα έδιναν το ραντεβού τους ανήμερα του Πάσχα στον πευκόφυτο λόφο του Αγίου Λουκά στη Λαμία.

Στη συνέχεια ξεπεράστηκε και εγκαταλείφθηκε μιας και θυσιάστηκε στις «σύγχρονες συνθήκες». Πριν δύο χρόνια, άρχισαν και πάλι τα πρώτα δειλά βήματα για την αναβίωσή του. Φέτος εγκαταλείφθηκε εκ νέου.

Αμφίκλεια

Αξίζει κανείς να βρεθεί στο παραδοσιακό Δαδί, για να ζήσει ένα αξέχαστο Ρουμελιώτικο Πάσχα. Σε κάθε γειτονιά δημιουργούνται «λάκκοι» εκεί όπου ψήνονται πολλά αρνιά μαζί. Προσφέρονται αυγά, κρασί και γλυκά.

Τη τρίτη ημέρα του Πάσχα, γιορτάζει η Αγία Ιερουσαλήμ, η οποία βρίσκεται στην είσοδο της χαράδρας «Βάρσαμο». Μετά τη λειτουργία ακολουθεί χορός στη θέση «Αλωνάκι» με χορευτικά τμήματα του λαογραφικού συλλόγου και μοιράζεται φρέσκο τυρί, κρασί, κόκκινα αυγά.

Αρκίτσα

Τη Δευτέρα του Πάσχα, πραγματοποιείται το έθιμο της Ρωμάνας, που αναβιώνει ο πολιτιστικός σύλλογος. Γυναίκες, με τοπικές ενδυμασίες τραγουδώντας το τραγούδι της Ρωμάνας συγκεντρώνουν χρήματα και υλικά για να φτιάξουν παραδοσιακές πίτες. Το ίδιο απόγευμα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής προσφέρουν τις πίτες που ετοίμασαν και γίνεται ένα κλασικό γλέντι με χορό και κρασί.

Υπάτη

Οι εκδηλώσεις το Πάσχα έχουν ως επίκεντρο το προαύλιο του ναού του Αγίου Νικολάου, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνονται ντόπιοι και ξένοι για να χορέψουν στους ρυθμούς της ελληνικής δημοτικής παράδοσης.

Στην Υπάτη, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα μετά την Αγάπη πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που χάνεται στα βάθη του παρελθόντος, ενώ στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου, ο παπάς σέρνει τον αναστάσιμο χορό, ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη». Κάθε χρόνο αυτή την ημέρα, σύσσωμος ο λαός της Υπάτης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής αναβιώνει και κρατάει ζωντανό το πανάρχαιο αυτό έθιμο. Ακολουθεί λαϊκό πανηγύρι στην πλατεία με άφθονο κρασί και ντόπια ψητά.

Την δεύτερη ημέρα του Πάσχα, στα Λουτρά Υπάτης, χορεύεται ένας ιδιαίτερος χορός που έρχεται κατευθείαν από την τοπική παράδοση: ο «κλειστός» χορός έχει τις ρίζες του στο Νεοχώρι Υπάτης.

Οι εορταστικές εκδηλώσεις συνεχίζονται για δύο ακόμη ημέρες, την Τρίτη του Πάσχα στην Αγία Παρασκευή Μεξιατών και την Τετάρτη με τη μεγάλη πορεία των αντρών του χωριού μέχρι την Παναγία Αρσάλη.

Στην Υπάτη την Τετάρτη μετά το Πάσχα το απόγευμα, μόνον οι άνδρες, ανεβαίνουν στην Παναγία Αρσαλή (Αγία Ιερουσαλήμ), διανύοντας με τα πόδια μια απόσταση περίπου δύο ωρών, για να φτάσουν στην σπηλαιο-εκκλησιά.

Εκεί ψάλλεται ο εσπερινός και διανυκτερεύουν, ενώ στην Υπάτη το ίδιο βράδυ οι γυναίκες και τα παιδιά ανάβουν φωτιές στο κεντρικό σταυροδρόμι, για να κάψουν τα παλιά μαγιάτικα στεφάνια, χορεύοντας και τραγουδώντας παραδοσιακά μαγιάτικα τραγούδια. Όσοι αντέχουν, πηδούν πάνω από τις φωτιές.

Την Πέμπτη το πρωί οι «Αρσαλιώτες» τελούν θεία λειτουργία και στη συνέχεια κατεβαίνουν στην Υπάτη, όπου οι Υπαταίοι τούς υποδέχονται στη θέση «Περιβόλια» με ζωντανή μουσική. Χορός και λαϊκό πανηγύρι ακολουθεί στην πλατεία της Υπάτης.

Η Αγία Ιερουσαλήμ είναι η Αγία των σπηλαίων και των βράχων και το έθιμο προέρχεται από τα αρχαία ελληνορωμαϊκά Ροζάλια (παγανιστικές εορτές της Άνοιξης), ενώ κατά τους χρόνους της Επανάστασης του 1821 η Αγία Ιερουσαλήμ υπήρξε ορμητήριο και σημείο συνάντησης των οπλαρχηγών της περιοχής.

Στα χωριά της Δυτικής Φθιώτιδας τη νύχτα που γίνεται η Ανάσταση, ένας επίτροπος της Εκκλησίας παίρνει μια σκλίδα (καλάμι από βρίζα) αγιασμένη από τον αγιασμό των Φώτων, ανεβαίνει στο καμπαναριό ψηλά και την ανάβει για να προφυλάξουν ολόκληρη την περιοχή από το χαλάζι. Ο τόπος που θα δει το φως αυτής της σκλίδας δεν κινδυνεύει από χαλάζι. Το Άγιο Φως της Ανάστασης, που θα φωτίσει το αγιασμένο από τα Φώτα καλάμι, έχει τη δύναμη να προστατεύσει ολόκληρη την περιοχή που θα φωτίσει από το φως της Ανάστασης.

Καρπενήσι

Το παραδοσιακό πασχαλινό έθιμο, που έχει τις ρίζες του στον περασμένο αιώνα, όχι μόνο παραμένει αναλλοίωτο, αλλά με το πέρασμα των χρόνων εμπλουτίζεται, καθώς οι νεότερες γενιές συμμετέχουν στα πασχαλινά δρώμενα με ιδιαίτερο κέφι και μεράκι.

Αν βρεθείτε Πάσχα στο Καρπενήσι μην παραλείψετε να παρακολουθήσετε την περιφορά και τη συνάντηση των Επιταφίων στην κεντρική πλατεία της πόλης τη Μεγάλη Παρασκευή με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής. Το Μεγάλο Σάββατο η Ανάσταση του Θεανθρώπου γιορτάζεται με τη ρίψη βεγγαλικών και το μοίρασμα κόκκινων αυγών από το Δήμο σε κατοίκους και επισκέπτες.

Ξημερώνοντας η Κυριακή του Πάσχα, ολόκληρη η πόλη κυριολεκτικά καλύπτεται από τον καπνό εκατοντάδων λάκκων στις γειτονιές της πόλης, στους οποίους οι κάτοικοι καίνε κληματαριές. Το έθιμο του «λάκκου» αναβιώνει κάθε χρόνο την Κυριακή του Πάσχα σχεδόν σε όλα τα σπίτια του Καρπενησίου.

Δίπλα στους λάκκους στήνονται οι σούβλες για το ψήσιμο του οβελία και το γλέντι με άφθονο φαγητό, ποτό, χορούς και τραγούδια διαρκεί μέχρι αργά το βράδυ. Παράλληλα, ο δήμος ανήμερα του Πάσχα διοργανώνει μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις, στις οποίες είναι καλεσμένοι ντόπιοι και τουρίστες.

Άμφισσα

Στην Άμφισσα λαμβάνει χώρα το πιο ενδιαφέρον πασχαλινό έθιμο όλης της Ρούμελης. Ονομάζεται «Δάκρυα της Παναγιάς»: Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής σύμπασα η Άμφισσα κάθεται σε καφενεία, μεζεδοπωλεία κι εστιατόρια για να καταναλώσει σαρακοστιανά χωρίς λάδι και μεγάλες ποσότητες τσίπουρου και ούζου, που είναι τα εν λόγω δάκρυα!

Αμυγδαλιά

Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας την Κυριακή του Πάσχα: «Όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας… πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και προπαντός οι πιο σεβάσμιοι. Τον χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι "Σαράντα δυο Τουρκόπουλα…" και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία».

Αράχωβα: Ανήμερα του Πάσχα ξεκινάει η περιφορά της Εικόνας του Αγίου Γεωργίου την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φθάνουν στον λόφο. Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας.

Λιβαδειά

Την Κυριακή του Πάσχα η Λιβαδειά είναι σκεπασμένη από ένα σύννεφο καπνού καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, καθώς αναβιώνει το ρουμελιώτικο έθιμο των «λάκκων». Οι κάτοικοι της πόλης μένουν σχεδόν άγρυπνοι για να φτιάξουν τον «λάκκο» και πριν ακόμη ξημερώσει έχουν ετοιμάσει το σημείο και τον σωρό με τα κλαδιά. Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Αναστάσεως. Με αρκετή υπομονή, ραντίσματα νερού και χτυπήματα στα φλεγόμενα κλαδιά η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν επάνω τα αρνιά. Το ψήσιμο και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά το απόγευμα, συνοδεία τοπικής μουσικής και φυσικά άφθονου κρασιού. Στον δημοτικό «λάκκο», που στήνεται στην περιοχή της Κρύας προσφέρονται δωρεάν σουβλιστό αρνί, μεζέδες και κρασί στους επισκέπτες και τους παρευρισκομένους, ενώ συμμετέχουν παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.